اصلِ بنیادین «اشه» خاستگاه تعالیم اخلاقی ایرانیان باستان
الموضوعات :خلیل حکیمی فر 1 , حمید اسکندری 2
1 - دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان
2 - دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان
الکلمات المفتاحية: اخلاق, ایران باستان, زرتشت, راستی, دروغ, اشه,
ملخص المقالة :
در آثار برجای‌مانده، به‌ویژه در نوشته‌های مورخان یونانی، از اخلاقیات نیک ایرانیان باستان و از بيگانگي آنان از دروغ به تأکید سخن رفته است. اهمیت و جایگاه اخلاق، به‌ویژه راست‌گویی نزد ایرانیان باستان موجب طرح این پرسش می‌شود که منشأ بایدها و نبایدهای اخلاقی در ایران باستان چه چیزی بوده است و آموزه‌های اخلاقی بر حسب کدامین معیارها سنجیده و ارزیابی می‌شده است. در پاسخ به سؤال مذکور و با بررسی تطبیقی و تحلیلی این فرضیه مورد ارزیابی قرار می‌گیرد که خاستگاه احکام اخلاقی در ایران باستان اصل بنیادی و کهن "اشه" بوده است و همین اصل در دین زرتشت مورد تأیید قرار گرفته و جامه دین بر خود پوشیده است. ادیان ایران باستان با تمام تفاوت‌هایی که داشتند، آموزه‌های خود را بر محور این اصل قرار داده و خطوط لازم در این حوزه را ترسیم نموده‌اند. این پژوهش با روش تحلیلی-توصیفی به این نتیجه می‌رسد که به نظر می رسد، سرچشمه‌ها و معیارهای اخلاقی ایرانیان باستان تنها بدین‌صورت قابل ردیابی است.
اسلامی ندوشن. محمدعلی، زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، تهران، ابن‌سینا، چاپ دوم 1366
ایرانی. دینشاه، اخلاق ایران باستان، انتشارات انجمن زرتشتیان ایرانی بمبئی، 1309
ایرانی. دینشاه، فلسفه ایران باستان، انتشارات فروهر، چاپ پنجم. 1361
آموزگار. ژاله ، تاریخ اساطیری ایران، انتشارات سمت، تهران 1374
آموزگار. ژاله، زبان فرهنگ اسطوره، انتشارات معین. تهران 1386
باقری. مهری، دین‌های ایران باستان، نشر قطره، چاپ اول 1385
فرنبغ دادگی، بندهشن، ، ترجمه مهرداد بهار، نشر توس چاپ پنجم 1395
عسکر، تاریخ اساطیری ایران، انتشارات ققنوس. چاپ اول 1388
بویس. مری، آیین زرتشت روزگار و قدرت ماندگاریش، ترجمه ابوالحسن فهامی، انتشارات نگاه 1388
بویس. مری، چکیده تاریخ کیش زرتشت، ترجمه همایون صنعتی زاده، انتشارات صفی علیشاه، 1377
بویس. مری، زرتشتیان، باورها و آداب دینی آن‌ها، ترجمه عسگر بهرامی، ققنوس 1384
بهار. مهرداد، پژوهشی در اساطیر ایران، انتشارات توس، تهران 1362
بیرونی. ابوریحان، آثارالباقیه عن قرون الخالیه
پلوتارک. یاکوب ادوار، ترجمه کیکاووس جهانداری، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، چاپ دوم 1368
پورداوود. ابراهیم، گاتاها، انتشارات فورت، بمبئی. 1927
پورداوود. ابراهیم، یسنا، جلد اول و دوم، به کوشش دکتر بهرام فره وشی، انتشارات دانشگاه تهران.1357
پورداوود. ابراهیم، یشت ها، به کوشش دکتر بهرام فره وشی، انتشارات دانشگاه تهران. 1356
پیرنیا. حسن، ایران باستان، انتشارات دنیای کتاب، تهران. 1369
تقریرات مهرداد بهار، تحریر سیروس شمیسا، نگاهی به تاریخ اساطیر ایران باستان، نشر علم. 1388
تیمه، پل. "مفهوم میتره در معتقدات آریایی"، مهر در ایران و هند باستان، ترجمه احمد رضا قائم مقامی، بکوشش بابک عالیخانی، تهران. انتشارات ققنوس 1384
ثلاثی. محسن، جهان ایرانی و ایران جهانی، نشر مرکز، چاپ پنجم 1379
خبره زاده. علی اصغر، جدال نور و ظلمت مبانی فرهنگ ایران، جلد اول، انتشارات آبان، چاپ دوم 2536
روایات پهلوی، ترجمه و گزارش مهشید میرفخرایی تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1367
رجبی. پرویز ، هزاره های گمشده، ج 1 تهران: توس، 1382 .
زرین کوب. عبدالحسین، تاریخ مردم ایران، انتشارات امیر کبیر، چاپ اول 1364
ستاری. جلال، زمینه فرهنگ ایران، نشر ویراستار، چاپ اول، پاییز 1370
سیری در تاریخ فرهنگ ایران، جمعی از نویسندگان، کتابفروشی ثقفی، اصفهان 1352
شاهنامه، به تصحیح برتلس، چاپ مسکو
فره وشی. بهرام، ایران ویج، انتشارات دانشگاه تهران. 1365
فره وشی. بهرام، فرهنگ پهلوانی، دانشگاه تهران، چاپ دوم 1352
قائم مقامی. محسن و محمود آبادی. سید اصغر، خویشکاری آتش در اساطیر ایرانی، تاریخ ایران: شماره 5/ 63 ، زمستان 1388
کریستن سن. آرتور، کیانیان، ترجمه ذبیح الله صفا، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ پنجم، تهران 1368
33.گزنفون. آناباسیس، ترجمه امد بیرشک، انتشارات کتابسرا. تهران 1375
گیمن. دوشن، اصالت زرتشت، مجموعا مقالات "روح ایرانی" ترجمه محمود بهفروزی، انتشارات آفرینش، چاپ دوم 1388
لاجوردی. فاطمه، جایگاه امشاسپندان در جهان شناسي مزدایي، جاویدان خرد، شماره 31 ، بهار و تابستان 1396
مجتبایی، فتح الله. شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان، تهران. انتشارات انجمن فرهنگ ایران باستان. 1352
محمدی ملایری. محمد، ادب و اخلاق در ایران پیش از اسلام، وزارت فرهنگ و هنر، تهران 1352
مدرسی. سید محمد رضا، سروش 1371
موله. ماریان، ایران باستان، ترجمه ژاله آموزگار، انتشارات توس، تهران. 1365
مهر. فرهنگ، دیدی نو از دینی کهن، انتشارات جامی، چاپ اول 1374
میراث ایران، تالیف سیزده تن از خاورشناسان زیر نظر آرتور آربری، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ سوم 1364
وحیدی. حسین، پایه های آرمان پارسایی، پازند، تهران، چاپ اول 1356
وحیدی. حسین، پژوهشی در آرمان پارسایی در ایران، چاپخانه زندگی، چاپ اول 1352
هرودت. تاریخ هرودت، ترجمه وحید مازندرانی، انتشارات علمی فرهنگی. چاپ اول 1343
هینلز. جان، شناخت اساطیر ایران، ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی، نشر چشمه، چاپ نهم 1384
Foot Moore. George, “Zoroastrianism”, The Harvard Theological Review, Vol.5, No. 2, pp.180-226, Cambridge University Press, April. 1912.
Gnoli. Gerardo, “Zoroastrianism”, The Encyclopedia of Religion, Mircea Eliade, Vol. 15, pp. 579- 591, Macmilan Publishing Company, New York.
Irani. K. D, “Philosophy of Religion and Zoroastrian Thought”, Journal of the K.R, Cama Oriental Studies, no.53, Bombay 1986
Martin. L. David, “The Vision of Zoroaster: An Essay on the Mystical Origins of "The Good Vision" Iran & the Caucasus”, Vol. 3/4 pp. 9-32 Published by: BRILL 1999/2000.
Otto. Rudolf, “Mysticism East and West: A Comparative Analysis of the Nature of Mysticism”, Thesophical Pub. House (1960)
Sakhai. Kambiz, “The sociology of Zoroastrianism”, Columbia University. 2000.
Schlerath, b. Schlerath, B., "Aša, Avestan Aša", Encyclopedia Iranica, Ehsan Yarshater (ed.), California, Mazda Publishers, 1998.Zaehne. R.C, “The Dawn and Twilight of Zoroastrianism”, Phoenix Press, 1975.
