بررسی آموزشی-تربیتی موضوع قوامیت مردان بر زنان در پرتو آموزه های قرآن کریم
الموضوعات :ریحانه امام جمعه 1 , جعفر نکونام 2 , مهرداد عباسی 3
1 - واحدعلوم وتحقیقات،دانشگاه آزاداسلامی،تهران،ایران
2 - دانشگاه قم،قم،ایران
3 - واحدعلوم وتحقیقات،دانشگاه آزاداسلامی،تهران،ایران
الکلمات المفتاحية: سوره نساء , قوامیت, بررسی آموزشی- تربیتی, اموزه های اخلاقی,
ملخص المقالة :
سوره نساء یکی از سور مدنی است .دراین سوره مسائل وحقوق زناشویی مطرح شده است.یکی ازمسائل مطرح دراین سوره «قوامیت » مردان بر زنان است. آیه سی وچهار این سوره قوامیت مردان برزنان را براساس انفاق و تفضیل مردان بیان کرده است. مساله قوامیت مردان مورد توجه مفسران از آغاز تا به حال قرار گرفته و هرکدام از آنها براساس فرهنگ حاکم برجامعه برداشت هایی از این آیه داشته اند. این آیه در مقام بیان اخلاقی موضوع تصدی امور مردان نسبت به زنان است و مفسران دو عنوان انفاق و تفضیل را عامل قوامیت بیان کرده و در تعیین مصداق انفاق و تفضیل دیدگاه های گوناگونی را ارائه داده اند. این دیدگاه ها از حالت افراط و تفریط فراوان برخوردارهستند. در این پژوهش براساس سیاق آیات سوره نساء وآیات قبل و بعد از آیه «قوامیت »و آیات دیگر در بقیه سوره ها ودقت درمعنای انفاق و تفضیل و قوامیت به این نکات رسیده است که قوامّیت قرابت و نزدیکی با تکالیف آموزشی و اخلاقی از جمله رفتار بر اساس عدل، رعایت حدود، رعایت اصل معروف، نفی ضرر و تعدّی، گذشت و... از سوی مرد به زن است. و همچنین «حوزه نفوذ قوامیت مردان مربوط به مسائل خانوادگی وزناشویی» است وحوزه های دیگر زندگی زنان را دربرنمی گیرد وزنان در بقیه موارد از اختیار تام برخوردارهستند. همچنین از سیاق آیات مرتبط با احکام زناشویی و آیات قبل و بعد آیه 34 سوره نساء میتوان دریافت که قوامیت مرد بر زن فقط مربوط به حوزه زناشویی است و زن در سایر موقعیت های زندگی از شخصیت خاص و مستقل خود برخوردار است و در پیش‌گاه خدای متعال، تنها ملاک و معیار برتری تقوا می باشد. در نهایت از مجموع آموزه های اخلاقی اسلام استنیاط می گردد که قوامیت مرد بر زن بر دو اساس است ، «انفاق » که به پرداخت مهریه تفسیر شده است و «تفضیل» که براساس آیات دیگر قرآن می توان آن را به «روزی رسانی » تفسیر کرد . اسلام پاية احكام و حقوق مربوط به زن را بر مبناي فطرت وی قـرار داده است، زيـرا وظـايف اجتماعي و تكاليف اعتباري به فطرت و سرشت انسان ختم مي شود.
قرآن
ابن منظور ،لسان العرب ، داراحياء التراث العربي,1, بيروت1408ق
ابنعاشور، محمدطاهر، تفسير التحرير و التنوير المعروف بتفسير ابن عاشور، 30جلد، مؤسسة التاريخ العربي - لبنان - بيروت، چاپ: 1، 1420 ه.ق.
ابوحيان، محمد بن يوسف، البحر المحيط فى التفسير، 11جلد، دار الفكر - لبنان - بيروت، چاپ: 1، 1420 ه.ق.
آلوسى، محمود بن عبدالله، روح المعاني في تفسير القرآن العظيم و السبع المثاني، 16جلد، دار الكتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون - لبنان - بيروت، چاپ: 1، 1415 ه.ق.
بلاغى، محمدجواد، آلاء الرحمن في تفسير القرآن، 2جلد، وجدانى - ايران - قم، چاپ: 1.
جعفری ،محمدتقی، شرح و تفسير نهج البلاغه، دفتر تبليغات اسلامي،1368،قم
حسينى همدانى، محمد، انوار درخشان در تفسير قرآن، 18جلد، لطفى - ايران - تهران، چاپ: 1، 1404 ه.ق.
رازي، جمال الدين ابوالفتوح، روح الجنان وروض الجنان،کتابفروشی اسلامیه ،1398ق،تهران
زحيلى، وهبه، التفسير المنير في العقيدة و الشريعة و المنهج، 32جلد، دار الفكر - سوريه - دمشق، چاپ: 2، 1411 ه.ق.
زمخشرى، محمود بن عمر، الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الأقاويل فى وجوه التأويل، 4جلد، دار الكتاب العربي - لبنان - بيروت، چاپ: 3، 1407 ه.ق.
سیوری ، جمال الدين المقداد بن عبدالله، كنز العرفان في فقه القرآن، انتشارات مرتضوي،1385،قم شمس الدین ،محمد مهدی ، حدود مشاركت سياسي زنان در اسلام،ترجمه علی عابدی،انتشارات بعثت ،1372،تهران.
طباطبايى، محمدحسين، ترجمه تفسير الميزان، 20جلد، جامعه مدرسين حوزه علميه قم، دفتر انتشارات اسلامى - ايران - قم، چاپ: 5، 1374 ه.ش.
طبرى، محمد بن جرير، جامع البيان فى تفسير القرآن (تفسير الطبرى)، 30جلد، دار المعرفة - لبنان - بيروت، چاپ: 1، 1412 ه.ق.
طریحی،شیخ فخرالدین،مجمع البحرین ،انتشارات مرتضوی،قم،1365
طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد قصیرعاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1409
عظیم زاده اردبیلی، ف. (1387). قوامیت مرد از نگاه قرآن کریم و کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان . اندیشه دینی, 10
26), 65-82.
https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=83506
فيض كاشاني، ملامحسن،تفسیر صافی،کتاب فروشی اسلامی ،1362،تهران
قرطبى، محمد بن احمد، الجامع لأحكام القرآن، 20جلد، ناصر خسرو - ايران - تهران، چاپ: 1، 1364 ه.ش.
مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، 28جلد، دار الكتب الإسلامية - ايران - تهران، چاپ: 10، 1371 ه.ش.
نیشابوری،نظام الدین حسن بن محمد بن حسین،غرائب القرآن ،دارالکتب العلمیه ،لبنان ،1416.
طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البيان في تفسير القرآن، 10جلد، ناصر خسرو - ايران - تهران، چاپ: 3، 1372 ه.ش.
5 |
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 20 – 5
بررسی آموزشی-تربیتی موضوع قوامیت مردان بر زنان در پرتو آموزه های قرآن کریم
ریحانه امام جمعه 1
جعفر نکونام 2
مهرداد عباسی 3
چکیده
سوره نساء یکی از سور مدنی است .دراین سوره مسائل وحقوق زناشویی مطرح شده است.یکی ازمسائل مطرح دراین سوره «قوامیت » مردان بر زنان است. آیه سی وچهار این سوره قوامیت مردان برزنان را براساس انفاق و تفضیل مردان بیان کرده است. مساله قوامیت مردان مورد توجه مفسران از آغاز تا به حال قرار گرفته و هرکدام از آنها براساس فرهنگ حاکم برجامعه برداشت هایی از این آیه داشته اند. این آیه در مقام بیان اخلاقی موضوع تصدی امور مردان نسبت به زنان است و مفسران دو عنوان انفاق و تفضیل را عامل قوامیت بیان کرده و در تعیین مصداق انفاق و تفضیل دیدگاه های گوناگونی را ارائه داده اند. این دیدگاه ها از حالت افراط و تفریط فراوان برخوردارهستند. در این پژوهش براساس سیاق آیات سوره نساء وآیات قبل و بعد از آیه «قوامیت »و آیات دیگر در بقیه سوره ها ودقت درمعنای انفاق و تفضیل و قوامیت به این نکات رسیده است که قوامّیت قرابت و نزدیکی با تکالیف آموزشی و اخلاقی از جمله رفتار بر اساس عدل، رعایت حدود، رعایت اصل معروف، نفی ضرر و تعدّی، گذشت و... از سوی مرد به زن است. و همچنین «حوزه نفوذ قوامیت مردان مربوط به مسائل خانوادگی وزناشویی» است وحوزه های دیگر زندگی زنان را دربرنمی گیرد وزنان در بقیه موارد از اختیار تام برخوردارهستند. همچنین از سیاق آیات مرتبط با احکام زناشویی و آیات قبل و بعد آیه 34 سوره نساء میتوان دریافت که قوامیت مرد بر زن فقط مربوط به حوزه زناشویی است و زن در سایر موقعیت های زندگی از شخصیت خاص و مستقل خود برخوردار است و در پیش‌گاه خدای متعال، تنها ملاک و معیار برتری تقوا می باشد. در نهایت از مجموع آموزه های اخلاقی اسلام استنیاط می گردد که قوامیت مرد بر زن بر دو اساس است ، «انفاق » که به پرداخت مهریه تفسیر شده است و «تفضیل» که براساس آیات دیگر قرآن می توان آن را به «روزی رسانی » تفسیر کرد . اسلام پاية احكام و حقوق مربوط به زن را بر مبناي فطرت وی قـرار داده است، زيـرا وظـايف اجتماعي و تكاليف اعتباري به فطرت و سرشت انسان ختم مي شود.
واژگان كليدي
سوره نساء ، قوامیت، بررسی آموزشی- تربیتی، اموزه های اخلاقی.
[1] . دانشجوی دکتری رشته علوم قرآن وحدیث، دانشکده حقوق، الهیات وعلوم سیاسی،واحدعلوم وتحقیقات،دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. Email: zaeri419@yahoo.com
[2] . استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات ومعارف اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران. (نویسنده مسئول)
Email: jnekoonam@gmail.com
[3] . استادیارگروه علوم قرآن وحدیث، دانشکده حقوق،الهیات وعلوم سیاسی، واحدعلوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. Email: abbasimehrdad@yahoo.com
تاریخ دریافت: 13/10/1399 پذیرش نهایی: 27/12/1399
