تبیین جایگاه رفتار ناقض حق کرامت در جرم انگاری
الموضوعات :فاطمه مسرور 1 , محمد تقی فخلعی 2 , حسین ناصری مقدم 3
1 - دانشگاه فردوسی مشهد- ایران
2 - دانشگاه فردوسی مشهد- ایران
3 - دانشگاه فردوسی مشهد
الکلمات المفتاحية: اسلام, جرم انگاری, ملاک جرم, کرامت, رفتارهای ناقض کرامت,
ملخص المقالة :
تبیین ملاک های مورد پذیرش جرم انگاری در نظامهای حقوقی متفاوت است چرا که در روند جرم انگاری، با یک اصل و ملاک رو به رو نیستیم، بلکه ملاک ها و اصول متعددی به نوبه ی خود در فرآیند جرم انگاری ایفای نقش می نماید. بنابراین در توجیه جرم انگاری یک رفتار، ممکن است چند ملاک، مد نظر قانونگذار باشد نظیر حفظ کرامت انسانی، حمایت از ارزش های اخلاقی، نفی ضرر، حفظ مصالح اساسی، برقراری نظم اجتماعی و اجرای عدالت کیفری و ... کرامت نه تنها یک ارزش دینی محسوب می گردد بلکه به عنوان یک ارزش انسانی جهان شمول نیز می باشد که به ژرف در آموزه هاي دینی و از جمله قرآن بر آن تأکید شده و در عرصه ي جهانی نیز در نیمه ی نخست قرن بیستم با صدور اعلامیه ي جهانی حقوق بشر به رسمیت شناخته شده است. کرامت انسانی اساس شکل گیری دو نگرش اخلاق گرایی و کمال گرایی در مبنای جرم انگاری سیستم های حقوقی می باشد. کرامت نه تنها یک ارزش دینی محسوب می گردد بلکه به عنوان یک ارزش انسانی جهان شمول نیز می باشد. در دیدگاه اخلاق گرایی، نقض ارزش های اجتماعی و در نگرش کمال گرائی علاوه بر آن، نقض ارزش های اخلاقی و رسیدن آسیب به شخصیت و منش انسانی فرد نیز قابل جرم انگاری می باشد که می تواند از طریق الزام های قانونی و ضمانت اجراها در سیاست جنایی حمایت گردد. کرامت انسانی از ارزش هاي فراگیر این جهان است که در فرآیند جرم انگاری و دادرسی کیفری، از مداخله ی غیرضروری حقوق جزا نیز جلوگیری می کند و در واقع با ارائه ی معیارها و ضوابطی مثل منع مجازاتهای ظالمانه و نامتناسب و همچنین منع مجازات مضاعف، شکنجه و استفاده ی ابزاری از انسان، حاکمیت کیفری دولتها را محدود کرده است. در یک سیاست کیفری کرامت مدار، تعامل کرامت ذاتی انسان با مقررات سیاست کیفری در کلیه ی مراحل از مرحله ی جرم انگاری تا اجرای مجازات و اعاده ی حیثیت مشهود و نمایان است. در مقاله ی حاضر کوشش می شود ضمن ایضاح مفهومی کرامت انسانی و تبیین حدود آن، دیدگاه معطوف به جرم انگاری رفتارهای ناقض کرامت، مبانی و مستندات آن مورد تبیین، بررسی و مطالعه قرار گیرد.
بلاغی، صدرالدین، عدالت وقضا در اسلام، امیرکبیر، تهران ۱۳۴۵
جوادی آملی، عبدالله، صورت و سیرت انسان در قرآن، انتشارات اسراء، قم۱۳۹۳
جوادی آملی، عبدالله، حق و تکلیف در اسلام، اسراء، قم۱۳۸۴
جعفري تبریزي، محمد تقي، مقدّمه اي بر اعلامیه جهانی حقوق بشر از دیدگاه اسلام، بي جا، ششمین کنفرانس اندیشه اسلامي، ١٣٦٦
جعفری، محمد تقی، پیام خرد(مجموعه مقالات و سخنرانی های بین الملی)، چاپ چهارم، مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری،۱۳۸۶
جعفری، محمدتقی، رسائل فقهی موسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، قم ۱۳۸۰
جمعی از محققین، جهاد در آیینه روایات، ج۲، زمزمه هدایت، قم۱۳۸۶
جعفری لنگرودی، جعفر، ترمینولوژی حقوق،۲ جلدی،گنج دانش، تهران ۱۳۹۴
دهخدا، علی اکبر، لغتنامه، چاپ دوم، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران ۱۳۷۷
دلماس مارتي، مری ،ترجمه:نجفی ابرندآبادی، علی حسین، نظام های بزرگ سیاست جنایی، ۲ جلدی، میزان، چاپ اول،۱۳۸۷
دانش، تاج زمان؛ مجرم کیست، جرم‌شناسی چیست، کیهان، چاپ دوم، تهران ۱۳۶۸
رﯾﺴﻮﻧﯽ، اﺣﻤﺪ، اﻫﺪاف دﯾﻦ از ﻧﮕﺎه ﺷﺎﻃﺒﯽ، ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﯿﺪ ﺣﺴﻦ اﺳﻼﻣﯽ و ﺳﯿﺪ ﻣﺤﻤـﺪ ﻋﻠﯽ اﺣﻤﺪي اﺑﻬﺮي، ﻗﻢ، اﻧﺘﺸﺎرات دﻓﺘﺮ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت اﺳﻼﻣﯽ، ۱۳۷۶
ﺳﯿﺴﺘﺎﻧﻰ، ﺳﯿﺪ ﻋﻠﻰ ﺣﺴﯿﻨﻰ، ﻗﺎﻋﺪه ﻻﺿﺮر و ﻻﺿﺮار،ترجمه: نائب زاده، اکبر، خرسندی، ۱۳۸۹
شیرازی، صدرالدین، منطق نوین، ترجمۀ عبدالحسین مشکوه الدینی، تهران، انتشارات آگاه، چاپ اول،۱۳۶۳
فیض، علیرضا، مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، تهران ۱۳۹۰
قرائتی، محسن، تفسیر نور، ج۴، مرکز فرهنگی درس هایی از قرآن، تهران ۱۳۸۸
کاتوزیان، محمد ناصر، فلسفه حقوق-منطق حقوق،ج ۳ ،شرکت سهامی انتشار، چاپ چهارم، ۱۳۹۰
لنکرانی، محمدفاضل، جامع المسائل، امیر العلم، تهران ۱۳۸۴
مجلسی، محمدتقی، لوامع صاحب قرآنی مشهور به شرح فقیه، ج۱، سروین رخ، ۱۳۹۳
محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ترجمه:رسولی، هاشم، کتابفروشی علمیه اسلامیه، تهران۱۳۶۹
مصباح یزدی، محمد تقی، معارف قرآن، انتشارات مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره)، قم۱۳۳۸
محمدی ری شهری، محمد، ترجمه:شیخی، حمیدرضا، میزان الحکمه، ج۱، سازمان چاپ و نشر دار الحدیث، چ ۱۴، ۱۳۹۳
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، تهران۱۳۸۰
میر موسوی، سید علی و دیگران، مبانی فلسفی حقوق بشر دوستانه در اسلام، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، تابستان ۱۳۸۱
ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دار صادر، بیروت
اﻧﺼﺎري، ﺷﯿﺦ ﻣﺮﺗﻀﯽ، ﻓﺮاﺋﺪ اﻻﺻﻮل، ج۲، ﻣﺠﻤﻊ اﻟﻔﮑﺮاﻻﺳﻼﻣﯽ، ﺑﯽﺗا، قم
انصاری، شیخ مرتضی، كتاب المكاسب، شارح: کلانتر، سیدمحمد، چاپ سوم، مؤسسه مطبوعاتى دار الكتاب، قم ۱۴۱۰ق
آﺷﺘﯿﺎﻧﯽ، محمدحسن، رﺳﺎﺋﻞ و ﺑﺤﺮ اﻟﻔﻮاﺋﺪ، کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی۱۴۰۳ ق
بخاری جعفی، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، دار ابن کثیر، بیروت١٤٠٧ ق
ﺗﺒﺮﯾﺰی، ﻣﻮﺳﯽ، اوﺛﻖ اﻟﻮﺳﺎﺋﻞﻓﯽﺷﺮح اﻟﺮﺳﺎﺋﻞ، ﮐﺘﺎﺑﻔﺮوﺷﯽ ﮐﺘﺒﯽ ﻧﺠﻔﯽ، قم ١٣٦٩ ق
ﺣﺮ ﻋﺎﻣﻠﯽ، محمدبن حسن، وسائل الشیعه ،۳۰ جلدی،آل بیت، قم
ﺧﻮاﻧﺴﺎری، ﺳﯿﺪ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﯾﻮﺳﻒ، ﺟﺎﻣﻊ اﻟﻤﺪارک ﻓﯽ ﺷﺮح ﻣﺨﺘﺼـﺮ اﻟﻨـﺎﻓﻊ ، ﻣﻮﺳﺴـﻪ اﺳـﻤﺎﻋﯿﻠﯿﺎن، قم ١٤٠٥ ق
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب‌القرآن، مکتبه المرتضویه لاحیاء آثارالجعفریه،ذوی القربی،۱۳۸۷
ﺻﺪر، ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ، ﻣﺒﺎﺣﺚ اﻻﺻﻮل، ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺮر، قم ١٤٠٨ ق
طباطبايي، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القران، موسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت
صافی، لطف ا..، جامع الاحکام، دفتر تنظیم و نشر آثار آیت الله صافی گلپایگانی، قم ۱۳۸۵
فضل الله، سید محمدحسین، مِن وحی القرآن، بیروت، دار الملاک للطباعة و النشر، ۱۴۱۹ ق
قمی، عباس، سفینة البحار، ج۱، چاپ اسوه، قم-ایران
ﮐﺎﺷﻒ اﻟﻐﻄﺎء، ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﺧﻀﺮ، ﮐﺸﻒ اﻟﻐﻄﺎء ﻋﻦ مبهمات اﻟﺸﺮﯾﻌﺔ اﻟﻐﺮّاء، ﻗﻢ، دﻓﺘـﺮ اﻧﺘﺸـﺎرات اﺳـﻼﻣﯽ، ﺑﻲﺗﺎ
ﻣﺮاﻏﯽ، ﻣﯿﺮﻋﺒﺪاﻟﻔﺘﺎح، اﻟﻌﻨﺎوﯾﻦ الفقهیه، دﻓﺘﺮ اﻧﺘﺸﺎرات اﺳﻼﻣﯽ، قم ١٤١٧ ق
مغنیة، محمدجواد، تفسیر الکاشف، تهران، دار الکتب الإسلامیة، قم۱۴۲۴ ق
نجفی،محمد حسن،جواهر الکلام فی شرح شرایع الا سلام، چاپ دارالکتاب الاسلامیه، تهران
نائینی، محمد حسین، فوائد الاصول، جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة قم، مؤسسة النشر الإسلامي
Clark, J.(2010). “Defining the Concept of Dignity and Developing a Model to Promote its Use in Practice”. Nursing Times,106:20,16-19.
آقابابایی، حسین، گفتمان فقهی و جرم‌انگاری در حوزه جرایم علیه امنیت ملت و دولت، مجله فقه و حقوق، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، سال دوم، تابستان ۱۳۸۴، شماره ۵
قماشی، سعید، جرم انگاری مانع گسترش جرم انگاری، دوره ۱ ،ش۱، ۱۳۹۱
وزیری، مجید و عابدی،محبوبه،ﺳﺎﺧﺖ ﻗﺎﻋﺪه ﻓﻘﻬﯽ ﮐﺮاﻣﺖ، ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻓﻘﻪ و ﺣﻘﻮق اﺳﻼﻣﯽ، ﺳﺎل دوازدﻫﻢ، ﺷﻤﺎره ﭼﻬﻞ و ﭼﻬﺎرﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ بهار، ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ۱۳۹۵
یدا... پور، بهروز، کرامت انسان و الزامات آن از منظر قرآن کریم، مجله مطالعات تفسیری، سال پنجم، ش ۱۷، بهار ۱۳۹۳
محمودی ﺟﺎﻧﮑﯽ، ﻓﯿﺮوز، ﻣﺒﺎﻧﯽ، اﺻﻮل و ﺷﯿﻮهﻫـﺎي ﺟـﺮم اﻧﮕـﺎري، رﺳـﺎﻟﻪ دﮐﺘـﺮي ﺣﻘﻮق ﮐﯿﻔﺮي و ﺟﺮمﺷﻨﺎﺳﯽ، داﻧﺸﮑﺪه ﺣﻘـﻮق و ﻋﻠـﻮم ﺳﯿﺎﺳـﯽ، داﻧﺸـﮕﺎه ﺗﻬـﺮان،۱۳۸۲.
237 |
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 264 - 237
تبیین جایگاه رفتار ناقض حق کرامت در جرم انگاری
فاطمه مسرور 1
محمد تقی فخلعی 2
حسین ناصری مقدم 3
چکیده
تبیین ملاک های مورد پذیرش جرم انگاری در نظامهای حقوقی متفاوت است چرا که در روند جرم انگاری، با یک اصل و ملاک رو به رو نیستیم، بلکه ملاک ها و اصول متعددی به نوبه ی خود در فرآیند جرم انگاری ایفای نقش می نماید. بنابراین در توجیه جرم انگاری یک رفتار، ممکن است چند ملاک، مد نظر قانونگذار باشد نظیر حفظ کرامت انسانی، حمایت از ارزش های اخلاقی، نفی ضرر، حفظ مصالح اساسی، برقراری نظم اجتماعی و اجرای عدالت کیفری و ...
کرامت نه تنها یک ارزش دینی محسوب می گردد بلکه به عنوان یک ارزش انسانی جهان شمول نیز می باشد که به ژرف در آموزه هاي دینی و از جمله قرآن بر آن تأکید شده و در عرصه ي جهانی نیز در نیمه ی نخست قرن بیستم با صدور اعلامیه ي جهانی حقوق بشر به رسمیت شناخته شده است.
کرامت انسانی اساس شکل گیری دو نگرش اخلاق گرایی و کمال گرایی در مبنای جرم انگاری سیستم های حقوقی می باشد. کرامت نه تنها یک ارزش دینی محسوب می گردد بلکه به عنوان یک ارزش انسانی جهان شمول نیز می باشد. در دیدگاه اخلاق گرایی، نقض ارزش های اجتماعی و در نگرش کمال گرائی علاوه بر آن، نقض ارزش های اخلاقی و رسیدن آسیب به شخصیت و منش انسانی فرد نیز قابل جرم انگاری می باشد که می تواند از طریق الزام های قانونی و ضمانت اجراها در سیاست جنایی حمایت گردد.
کرامت انسانی از ارزش هاي فراگیر این جهان است که در فرآیند جرم انگاری و دادرسی کیفری، از مداخله ی غیرضروری حقوق جزا نیز جلوگیری می کند و در واقع با ارائه ی معیارها و ضوابطی مثل منع مجازاتهای ظالمانه و نامتناسب و همچنین منع مجازات مضاعف، شکنجه و استفاده ی ابزاری از انسان، حاکمیت کیفری دولتها را محدود کرده است.
در یک سیاست کیفری کرامت مدار، تعامل کرامت ذاتی انسان با مقررات سیاست کیفری در کلیه ی مراحل از مرحله ی جرم انگاری تا اجرای مجازات و اعاده ی حیثیت مشهود و نمایان است.
در مقاله ی حاضر کوشش می شود ضمن ایضاح مفهومی کرامت انسانی و تبیین حدود آن، دیدگاه معطوف به جرم انگاری رفتارهای ناقض کرامت، مبانی و مستندات آن مورد تبیین، بررسی و مطالعه قرار گیرد.
واژگان کلیدی
اسلام، جرم انگاری، ملاک جرم، کرامت، رفتارهای ناقض کرامت.
[1] . دانشجوی دکتری رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی،دانشکده الهیات و معارف اسلامی شهید مطهری،دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران. Email: fatemeh.masroor92@gmail.com
[2] . استاد رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی،دانشکده الهیات و معارف اسلامی،دانشگاه فردوسی،مشهد،ایران (نویسنده مسئول). Email: fakhlaei@ferdowsi.um.ac.ir
[3] . استاد فقه و مبانی حقوق اسلامی،دانشکده الهیات و معارف اسلامی،دانشگاه فردوسی،مشهد،ایران.
Email: naseri1962@um.ac.ir
تاریخ دریافت: 23/4/1399 پذیرش نهایی: 7/7/1399
