جايگاه تأديب اطفال در نظام فقهي و تربيتي شيعه
الموضوعات :میراحمد موسوی اقدم 1 , محمد جعفری هرندی 2
1 - دانشگاه آزاد اسلامي، تهران
2 - 0دانشکده علوم انسانی، واحد يادگار امام خميني (ره) شهر ري، دانشگاه آزاد اسلامي
الکلمات المفتاحية: اطفال, تأديب, تنبيه, نظام فقهي, شيعه.,
ملخص المقالة :
هر چند خاستگاه مبحث تأديب اطفال، علوم تربيتي و روانشناسي است، امّا بايد گفت كه خط آن از خط قانون و تكليف جدا نيست و براساس آنچه كه از منابع فقهي استنباط مي‌شود، خانواده، جامعه و حكومت ملزم هستند به نحو تكليفي به آن بپردازند. بنابراين ضرورت بررسي و تحليل اقوال و ادله مربوط به موضوع، علاوه بر علوم مذكور، در علم فقه نيز ـ كه از جمله علوم مربوط به تكاليف و حقوق افراد به همديگر است ـ احساس مي‌شود. با توجه به اين ضرورت مقاله‌ي حاضر كه به روش توصيفي و تحليلي نگاشته شده است درصدد آنست كه ضمن تبيين مفهوم تأديب و واژه‌هاي مرتبط با آن و بيان تفاوت آنها با همديگر، جايگاه آن را در نظام فقهي و تربيتي شيعه بيان نمايد. نتايجي كه از اين بحث عايد مي‌شود آن است كه در امر تربيت اطفال از نظر اسلام هر چند روش‌هايي چون، تشويق، بازي، اكرام و ... بسيار پسنديده‌تر و مؤثرتر از تنبيه است امّا گاهي اوقات تعزير و تأديب آنها (فرع فقهي مطرح در امر تربيت اطفال) البته با شرايط و ساز و كاري خاص به عنوان آخرين روش تربيتي نتايجي كمتر از ساير روشها نخواهد داشت كه از جمله‌ي آنها اصلاح رفتار ناشايست و يا حداقل حالت بازدارندگي اطفال از تكرار جرم و هنجارشكني آنها مي‌باشد.
قرآن كريم
نهج‌البلاغه، (1389). مترجم: دشتي، محمد، قم، انتظار سبز، چاپ اول
ابن بابويه، محمدبن علي، (1413 ق). من لايحضره الفقيه، محقق / مصحح: غفاري، علي‌اكبر، قم، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه‌ي علميه قم، ج 4
ابن منظور، ابوالفضل، جمال الدين، محمدبن مكرم، (1414 ق). لسان العرب، محقق / مصحح: فارسي صاحب الحوائج، احمد، بيروت، دارالفكر، چاپ سوّم، ج 1، 4، 14
اردبيلي، احمدبن محمد، (1403 ق). مجمع الفائده و البرهان في شرح الارشاد الاذهان، محقق / مصحح: عراقي، آقا مجتبي و ديگران، قم، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه عمليه قم، چاپ اول، ج 14 و ج 13
افروز، غلامعلي، (1390). چكيده‌اي از روانشناسي تربيتي كاربردي، تهران، انتشارات انجمن اولياء و مربيان، چاپ چهل و سوّم
آخوند خراساني، محمدكاظم بن حسين، (1391). مترجم و شارح: محمّدي، علي، قم، انتشارات الامام الحسن ابن علي (ع)، چاپ سوّم، ج 1
بحراني، آل عصفور، يوسف بن احمد، (1405 ق). الحدائق الناظره في احكام العتره الطاهر، محقق / مصحح: ايرواني، محمدتقي و مقرم سيدعبدالرزاق، قم، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، چاپ اول، ج 13
بيدي، فاطمه؛ رنجبرزاده، اكبر، (1393). اصول تعليم و تربيت كودك از منظر مكتب اسلام و علم روانشناسي، تهران، انتشارات آواي نور، چاپ اول
تميمي آمدي، عبدالواحد بن محمد، (1410 ق). غررالحكم و دررلكلم، محقق / مصحح: رجائي، سيدمهدي، قم، دارالكتب اسلامي
جوهري، اسماعيل بن حماد، (1410 ق). الصحاح ـ تاج اللغه و صحاح العربيه، محقق / مصحح: احمد عبدالغفور عطار، بيروت، دارالعلم للملايين، چاپ اول، ج 6
حائري، سيدعلي بن محمد طباطبايي، (1418 ق). رياض المسائل في تحقيق الاحكام بالدلائل، قم، موسسه آل البيت عليهم السلام، چاپ اول، ج 16. ج 8
حجتي، سيدمحمدباقر، (1366). اسلام و تعليم و تربيت، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، چاپ ششم، ج 2
حلّي، ابن ادريس، محمدبن منصور بن احمد، (1410 ق). السرائر الحاوي لتحرير الفتاوي، قم، انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه عمليه قم، چاپ دوّم، ج 3
حلي (علامه)، حسن بن يوسف، (1413 ق). مختلف الشيعه في احكام الشريعه، محقق / مصحح: گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلامي، قم، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه‌ي علميه قم، چاپ دوّم، ج 7
ـــــــــــــــــــــــــ ، (1414 ق). تذكره الفقهاء، محقق / مصحح: گروه پژوهش موسسه آل البيت عليه اسلام، قم، موسسه‌ي آل البيت عليه اسلام ، چاپ اول، ج 7، ج 4
ـــــــــــــــــــــــــ ، (1420 ق). تحرير الحكام الشرعيه علي المذهب الاماميه، قم، موسسه‌ي امام صادق عليه السلام، چاپ اول، ج 5
حلي (محقق)، نحم الدين، جعفر بن حسن، (1407 ق). المعتبر في شرح المختصر، محقق / مصحح: حيدري، محمدعلي و ديگران، قم، موسسه‌ي سيدالشهداء عليه‌السلام، چاپ اوّل، ج 2
ــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1408 ق). شرائع الاسلام في مسائل الحلال و الحرام، محقق / مصحح: محمدعلي بقال، عبدالحسين، قم، موسسه‌ي اسماعيليان، چاپ دوّم، ج 4
خميني (ره)، روح الله، (بي‌تا). تهذيب الاصول، بي‌نا، ج 2
ــــــــــــــــ ، (1421 ق). كتاب البيع، تهران، موسسه‌ي تنظيم و نشر آثار امام خميني (ره)، چاپ اول، ج 2
خويي، سيدابوالقاسم، (1410 ق). تكمله المنهاج، قم، نشر مدينه العلم، چاپ 28
ــــــــــــــــ ، (1416 ق). صراط النجاه، محقق / مصحح: مفيدالدين، موسي، قم، مكتب نشر المنتخب، چاپ اول، ج 3
سيف، علي‌اكبر، (1395). تغيير رفتار و رفتار درماني، تهران، انتشارات دوران، چاپ بيست و يكم
صمدي‌وند، منوچهر و همكاران، (1386). اخلاق اسلامي، تبريز، گروه مؤلفان، چاپ اوّل
طريحي، فخرالدين، (1416 ق). مجمع البحرين، محقق / مصحح: حسيني، سيداحمد، تهران، كتابفروشي مرتضوي، چاپ سوّم، ج 2. ج 5
طوسي، محمدبن حسن، (1387 ق). المسبوط، محقق / مصحح: كشفي، سيّدمحمدتقي، تهران، مكتبه المرتضويه لاحياء الآثار الجعفريه، چاپ سوّم، ج 7 و ج 8
ــــــــــــــــ ، (1400 ق). النهايه في مجردالفقه و الفتاوي، بيروت، دارالكتاب العربي، چاپ دوّم
ــــــــــــــــ ، (1407 ق). الخلاف، محقق / مصحح: خراساني، علي و ديگران، قم، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، چاپ اول، ج 1، ج 5
ــــــــــــــــ ، (1407 ق). تهذيب الاحكام، تهران، دارالكتب اسلاميه، چاپ چهارم، ج 2.
عاملي، حرّ، محمدبن حسن، (1409 ق). تفصيل وسائل الشيعه الي تحصيل المسائل الشريعه، محقق / مصحح: گروه پژوهش موسسه آل البيت عليهم السلام، قم، موسسه‌ي آل البيت عليهم السلام، چاپ اول، ج 4، ج 21، ج 28، ج 20، ج 29
عاملي، سيدجواد بن محمد حسين، (1419ق). مفتاح الكرامه في شرح القواعد العلامه، محقق/مصحح: خالصي، محمدباقر، قم، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، چاپ اول، ج 16
عطاران، محمد، (1382). آراء مربيان بزرگ مسلمان درباره تربيت كودك، تهران، انتشارات مدرسه، چاپ پنجم
عميد، حسن، (1385). فرهنگ فارسي، تهران، اميركبير، چاپ سي و سوّم
قرشي، سيدعلي اكبر، (1412 ق). قاموس قرآن، تهران، دارالكتب الاسلاميه، چاپ ششم، ج 4.
قمي، صدوق، محمدبن علي بن بابويه، (1413 ق). من لايحضره الفقيه، قم، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، چاپ دوّم، ج 4
كليني، محمدبن يعقوب، (1407 ق). الكافي، محقق / مصحح: غفاري، علي اكبر و آخوندي، محمد، تهران، دارالكتب الاسلاميّه، ج 7 و ج 6
مجلسي، محمدباقر، (1403 ق). بحارالانوار، محقق / مصحح: جمعي از محققان، بيروت، داراحياء التراث العربي، ج 101، ج 75، ج 74
مجلسي، محمدتقي، (1406 ق). روضه المتقين في شرح من لايحضره الفقيه، محقق / مصحح: موسوي كرماني، سيدحسيني و ديگران، قم، موسسه فرهنگي كوشانبور، چاپ دوّم، ج 10
مطهري، مرتضي، (1381). تعليم و تربيت در اسلام، تهران، انتشارات صدرا، چاپ سي و نهم
مفيد، محمدبن محمدبن نعمان عكبري، (1413). المقنعه، قم، كنگره جهاني هزاره شيخ مفيد ـ رحمة الله عليه، چاپ اول
نجفي، محمدحسن، (1404 ق). جواهر الكلام في شرح شرايع الاسلام، محقق / مصحح: قوچاني، عباس و آخوندي، علي، بيروت، داراحياء التراث العربي، چاپ هفتم، ج 41 و ج 43
نوري، محدث، ميزاحسين، (1408 ق). مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، محقق / مصحح: گروه پژوهش موسسه آل البيت عليهم السلام، بيروت، موسسه آل البيت عليهم السلام، چاپ اول، ج 15، ج 18.
253 |
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 270 - 253
جايگاه تأديب اطفال در نظام فقهي و تربيتي شيعه
ميراحمد موسوي اقدم 1
محمد جعفري هرندي 2
چکیده
هر چند خاستگاه مبحث تأديب اطفال، علوم تربيتي و روانشناسي است، امّا بايد گفت كه خط آن از خط قانون و تكليف جدا نيست و براساس آنچه كه از منابع فقهي استنباط مي‌شود، خانواده، جامعه و حكومت ملزم هستند به نحو تكليفي به آن بپردازند. بنابراين ضرورت بررسي و تحليل اقوال و ادله مربوط به موضوع، علاوه بر علوم مذكور، در علم فقه نيز ـ كه از جمله علوم مربوط به تكاليف و حقوق افراد به همديگر است ـ احساس مي‌شود. با توجه به اين ضرورت مقاله‌ي حاضر كه به روش توصيفي و تحليلي نگاشته شده است درصدد آنست كه ضمن تبيين مفهوم تأديب و واژه‌هاي مرتبط با آن و بيان تفاوت آنها با همديگر، جايگاه آن را در نظام فقهي و تربيتي شيعه بيان نمايد. نتايجي كه از اين بحث عايد مي‌شود آن است كه در امر تربيت اطفال از نظر اسلام هر چند روش‌هايي چون، تشويق، بازي، اكرام و ... بسيار پسنديده‌تر و مؤثرتر از تنبيه است امّا گاهي اوقات تعزير و تأديب آنها (فرع فقهي مطرح در امر تربيت اطفال) البته با شرايط و ساز و كاري خاص به عنوان آخرين روش تربيتي نتايجي كمتر از ساير روشها نخواهد داشت كه از جمله‌ي آنها اصلاح رفتار ناشايست و يا حداقل حالت بازدارندگي اطفال از تكرار جرم و هنجارشكني آنها مي‌باشد.
واژگان کلیدی
اطفال، تأديب، تنبيه، نظام فقهي، شيعه.
[1] . دانش آموختۀ دكتراي تخصصي رشته فقه و مباني حقوق اسلامي، دانشکده علوم انسانی، واحد يادگار امام خميني (ره) شهر ري، دانشگاه آزاد اسلامي، تهران، ايران.
Email: Mousavi.Rahmat@yahoo.com
[2] . دانشيار گروه فقه و مباني حقوق اسلامي، دانشکده علوم انسانی، واحد يادگار امام خميني (ره) شهر ري، دانشگاه آزاد اسلامي، تهران، ايران. (نويسنده مسئول).
Email: Harandi¬_Lawyer@yahoo.com
تاریخ دریافت: 1/2/1399 پذیرش نهایی: 24/4/1399
