رفتار اخلاق‌گریزانه در تعصب جاهلی و راهکارهای تربیتی قرآن‌کریم در مقابله با آن
الموضوعات :
علی احمد ناصح
1
(دانشگاه قم)
رضا نجفی
2
(دانشگاه خلیج فارس بوشهر )
الکلمات المفتاحية: رفتار, اخلاق‌گریزی, تعصب جاهلی, راهکارهای تربیتی, قرآن کریم,
ملخص المقالة :
مبنای تربیتی قرآن‌کریم بر اصلاح مناسبات رفتاری و اخلاقی مردمان عصر نزول بوده است. «عصبیت» و «تعصب‌گرایی» از بارزترین خصوصیات رفتاری عرب پیش از اسلام بوده است که با شکل‌های مختلف در لابلای آیات قرآن‌کریم منعکس شده است. طرح موضوعاتی مانند جهالت، خشونت، مرده‌پرستی، قبیله‌گرایی، تکاثر و تفاخر به اموال و اولاد نشان می‌دهد که قرآن با حساسیت، تمامی ابعاد بحث را به چالش کشیده و با روش‌های مختلف به دنبال رفع آنهاست. نکوهش مخاطبین خطاکار، نقل آسیب‌های رفتاری در اقوام و ادیان گذشته و همچنین تبیین و تشریح موضع‌گیری مسلمانان در قبال دیگر ادیان، منطق علمی قرآن در تربیت مردمان عصر نزول را تشکیل می‌دهد. قرآن‌کریم در مبانی تربیتی خود با ارائه راهکارهایی اندیشمندانه به انسان کمک می‌کند تا از رذائل عبور کرده، به فضائل منتسب گردد. پذیرش مطلق حاکمیت ربّانی، نفی حاکمیت قوم‌گرایی، تبعیت از رسول خدا، تکیه بر فضائل فردی، نفی دنیاپرستی و تفاخر جاهلی، ردّ خودخواهی و کبرگرایی، تأکید بر حلم و بردباری از مؤلفه‌های تربیتی قرآن‌کریم در خصوص موضوع نهی از تعصبت جاهلی است.
قرآن کریم
نهج البلاغه
ابراهیم، محمد ابوالفضل، 2014م، ایام العرب فی الاسلام، چاپ سوم، بیروت، لبنان، المکتبه الوقفیه.
ابن‌خلدون، عبدالرحمن‌بن‌محمد، 1414ق، مقدمة ابن‌خلدون، بیروت، مؤسسه الكتاب الثقافي.
ابنعاشور، محمدطاهر، 1420ق، تفسير التحرير و التنوير، چاپ اول، بیروت، مؤسسة التاريخ العربي.
ابن منظور، محمد بن مکرم، 1376ش، لسان العرب،قم، نشر ادب الحوزه.
ابن هشام، عبدالملک، 1355ق، السیره النبویه، تحقیق: مصطفی السقاء، قاهره، مطعبه مصطفی البانی الحلبی.
امین، احمد، 1964م، فجر الاسلام، قاهره، النهضه المصریه.
بلاذری، احمد بن یحیی، 1367، فتوح البلدان، مترجم: محمد توکل، چاپ اول، تهران، ایران، نشر نقره.
بهشتی، سید محمد حسین، 1372، محیط پیدایش اسلام، چاپ سوم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
حسن ابراهیم حسن، 1422ق، تاریخ الاسلام، چاپ پانزدهم، بیروت، لبنان، مکتبه النهضه.
خلیل حتی، فیلیپ، 1366، تاریخ عرب، مترجم: ابوالقاسم پاینده، چاپ اول، تهران، نشر آگاه.
خواص، امیر، 1385، فلسفه اخلاق، چاپ اول، قم، دفتر نشر معارف.
زمخشرى، محمود بن عمر، 1407ق، الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الأقاويل فى وجوه التأويل، چاپ سوم، بیروت، دار الكتاب العربي.
سید قطب، 1425ق، فی ظلال القرآن، بیروت، مؤسسه دارالشروق.
شریف، احمد ابراهیم، 1968م، مکه و مدینه فی الجاهلیه و عهدالرسول، قاهره، دارالفکرالعربی.
طباطبایی، سید محمد حسین، 1393، المیزان فی تفسیرالقرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
طبرسی، ابو علی فضل بن حسن، 1406ق، مجمع البیان، بیروت، دارالمعرفه.
طوسى، محمد بن حسن، بی تا، التبيان في تفسير القرآن، چاپ اول، بیروت، دار إحياء التراث العربي.
طیب، عبدالحسین، 1369، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، تهران، انتشارات اسلامی.
علی، جواد، 1972م، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، چاپ اول، بغداد، دارالعلم للملایین.
قاسمى، جمالالدين، 1418ق، تفسير محاسن التأويل،چاپ اول، بیروت، دارالكتب‌العلمية.
قرشی، سید علی اکبر، 1371ش، قاموس قرآن، چاپ اول، تهران، دار الكتب الإسلامية.
قمی، علی بن ابراهیم، 1363، تفسیر قمی،چاپ سوم، قم، دارالکتاب.
كاشانى، فتحالله بن شكرالله، بی تا، منهج الصادقين في إلزام المخالفين، چاپ اول، تهران، كتابفروشى اسلاميه.
کلبی، هشام بن محمد، 1348، الاصنام، ترجمه: سید محمد رضا جلالی نایینی، چاپ اول، تهران، نشر تابان.
کلینی رازی، محمد بن یعقوب، 1375، اصول کافی، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
لوبون، گوستاو، 1378، تاریخ تمدن اسلام و عرب، مترجم: سید محمد تقی فخر داعی گیلانی، چاپ اول، تهران، انتشارات پیک ایران.
مصباح یزدی، محمد تقی، 1380، فلسفه اخلاق، چاپ اول، تهران،شرکت چاپ و نشر بین الملل.
مسعودی، علی بن حسین، 1378، مروج الذهب، ترجمه و تحقیق: ابوالقاسم پاینده، چاپ هشتم، تهران، دفتر انتشارات علمی فرهنگی.
مطهری، مرتضی، 1386، مجموعه آثار، چاپ نوزدهم، تهران، انتشارات صدرا.
مغنیه، محمد جواد، 1378ش، تفسیر کاشف، ترجمه موسی دانش، چاپ اول، قم، نشر بوستان کتاب.
مكارم شيرازى، ناصر، 1371، تفسير نمونه، چاپ دهم، تهران، دار الكتب الإسلامية.
----------- ، 1385، اخلاق در قرآن، چاپ اول، قم، مدرسه الامام علی بن ابی طالب.
----------- ، 1378، پیام قرآن، چاپ اول، قم، انتشارات مدرسه علی بن ابی طالب.
یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، بی‌تا، تاریخ یعقوبی، مترجم: محمد ابراهیم آیتی، چاپ سوم، تهران، بنگاه نشر کتاب
آجرلویی،محمود، 1396، جاهلیت مدرن، مجله بصیرت و تربیت اسلامی، شماره43.
جانزاده، حسین، 1394، مردمان عربستان قبل و بعد اسلام، مجله تحقیقات جدید در علوم انسانی، شماره6
سارلی، زبیده، 1396، جاهلیت در مقابل عقلانیت و خردورزی، مجله تحقیقات جدید در علوم انسانی، شماره25.
شعبان‌پور، محمد،1392، راهکارهای اخلاقی مقابله با مؤلفه‌های جاهلیت در جوامع مدرن، پژوهش‌نامه معارف قرآنی، شماره15.
------------- ، 1394، مؤلفه‌های قرآنی فرهنگ جاهلیت و مصادیق آن در جوامع مدرن، مجله تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، شماره19.
عبداللهی، محمد اسماعیل، 1396، برخورد قرآن و سنت با جاهلیت عصر نزول، مجله قرآنی کوثر، شماره60.
