مبانی و دلایل نظارت مردم بر دولت در قانون اساسی با تأکید بر رویکرد اخلاقی
الموضوعات :
1 - عضو هیأت علمی واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
الکلمات المفتاحية: نظارت, قانون اساسی, دولت, امر به معروف, مسئولیت, موازین اخلاقی.,
ملخص المقالة :
در نظام جمهوری اسلامی ایران مهم‌ترین عرصه نظارت، نظارت بر حاکمان است زیرا آثار زیان بار ناشی از ترک آن به مراتب از آثار ترک نظارت مردم بر مردم بیشتر است. بدیهی است اگر دولت را مسئول نظم عمومی بدانیم نظارت دولت نسبت به مردم اهم از شقوق دیگر نظارت می باشد. از نظر قانونی، نظارت بر دولت و دولت‌مردان تکلیف همه شهروندان بوده و همه موظف اند وظیفه امر به معروف و نهی از منکر را هم نسبت به کارگزاران و هم نسبت به قوانین و مقررات در صورتی که موجب تضییع حق مردم باشد انجام دهند. این آموزه‌ها بایستی توأم با تبیین دقیق مرزهای نظری و عملی آن باشد تا بتواند کارکردی بسیار مفید و مثمر ثمر به دنبال داشته باشد؛ در اسلام و جمهوری اسلامی مسئول بودن مقامات دولت، اخلاق مداری، امانتی بودن قدرت، خطا پذیری و عدم عصمت و پذیرش جمهوریت، دلایل نظارت بر قدرت، می باشند. این نظارت هیچ گونه محدودیتی در زمینه مقامات دولتی و حکومتی را نمی پذیرد، حاکم و والی و مسلمانان با همه جایگاه والایی که دارند از این نظارت مستثنی نیست؛ با این اوصاف اسلام، روش اجتماعي و قوانين خود را بر اساس اخلاق بنا كرده است و بر تربيت مردم بر اساس موازين اخلاقي اهتمام زيادي نموده است. ضمانت اجرايي قوانين را هم بر عهده تربيت اخلاقي نهاده است. اين ضمانت اجرايي همانند پليسي دروني همواره و درهمه جا در نهان، آشكار، خلوت و جلوت همراه انسان بوده و مانع خلاف و خطا ميشود. از جمله مبانی نظارت مردم بر دولت در قانون اساسی جمهوری اسلامی بر مبنای اصل هشتم امر به معروف ونهي از منكر است که به عنوان يكي از احكام اجتماعي دين اسلام است كه بنحو كفايي برآحاد جامعه ، واجب گرديده است و مبناي پيشگيري و پذيرش اين فريضه در شرع مقدس اسلام، ايجاد احساس مسئوليت عمومي و نظارت همگاني، بمنظور حسن اجراي موازين شرعي وجلوگيري از شيوع فساد در جامعه و اصلاح امور است.
قرآن کریم.
نهج البلاغه.
آذرنگ، ندا و پیروزی، عبدالله (1396)؛ بررسی نقش مردم در حکومت اسلامی و مبانی نظری آن از دیدگاه امام خمینی، پرتال پژوهشی و اطلاع رسانی موسسه تنظیم و نشر و آثار امام خمینی.
جوادی آملی، عبدالله(1384)؛ شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی، مركز نشر اسراء، چاپ اول.
فیض، عليرضا(1370)؛ مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاداسلامی، چاپ اول.
طباطبایی، محمد حسین(1363)؛ تفسیر المیزان، جلد بیستم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طبرسى، فضلبن حسن (1408ق)؛ مجمعالبيان في تفسير القرآن، جلد چهارم، انتشارات ناصر خسرو؛ چاپ پنجم.
عمید زنجانی، عباسعلي (1390)؛ فقه سیاسی، جلد اول، انتشارات دانشگاه تهران.
عمید زنجانی، عباسعلی(1388)؛ عدالت توافقی در اسلام در کتاب درآمدی به نظم سیاسی عدالت در اسلام، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی اجتماعی.
عمید زنجانی، عباسعلی(1379)؛ مبانی اندیشه سیاسی اسلام، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش واندیشه معاصر.
فاتحي، ابوالقاسم و ابوالقاسمي محمد جواد(1391)؛ فصلنامه معرفت سیاسی، شماره 252.
کاظم زاده، علی(1396)؛ حدود و مراحل امر به معروف و نهی از منکر مردم نسبت به دولت بر مبنای قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، رساله دکتری، رشته حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه تهران، پردیس البرز.
کدیور ،محسن(1377)؛ حقوق سیاسی مردم در اسلام ،فصلنامه گفتمان ،سال اول ،شماره دوم.
كلينى، محمّدبن يعقوب(1363)؛ الكافى، جلد دوم و پنجم، انتشارات دارالكتب الاسلاميه، چاپ پنجم.
مكارم شيرازى، ناصر(1394)؛ تفسير نمونه، جلد بیست و چهارم، قم: انتشارات دارالكتب الاسلاميه.
هاشمى، سید محمد(1395)؛ حقوق اساسی و ساختارهای سیاسی، تهران: انتشارات میزان.
