تحلیل فقهی و اخلاقی ریسک تجاری و مقایسه آن با غرر با تاکید برقواعد عام درآمدزایی مخاطره
الموضوعات :سید محمد صادق موسوی 1 , روح اله رئیسی 2
1 - 0
2 - دانشگاه خوارزمی
الکلمات المفتاحية: ریسک, غرر, ضمان, روایی اخلاقی, عدالت ,
ملخص المقالة :
"با پیشرفت تکنولوژی و نیازهای روز افزون جامعه، معاملات اقتصادی جدیدی در جوامع شکل گرفته که دربطن این معاملات، ریسک ((Risk و خطر نهادینه شده است. ریسک که در لسان عرف ،عبارت است از: ""خطر ناشی از عدم اطمینان نسبت به وقوع حادثه ای در آینده""،لازمه ی بیشتر فعالیت های تجاری ملی وبین الملی می باشد. علاوه بر این ،از منظر اخلاقی، پیشرفت حیات بشر در ابعاد فردی ،اجتماعی ،اقتصادی و... در بستر هدایت رفتار و تصمیمات انسانی صورت می گیرد.بدیهی است که تحقق این امر نیز در شرایط متعین و معمول میسر است؛اما در شرایط ریسک آمیز که انسان، نسبت به نتایج فعل خود، اطمینان یا آگاهی ندارد، تصمیم گیری با رعایت هنجارهای اخلاقی، نسبتاً دشوار به نظر می رسد. از این رو، پژوهش حاضر، ضمن تحلیل ریسک تجاری ومقایسه آن با غرر،به دنبال پاسخ به این پرسش اساسی است که مبنای مشروعیت فقهی و روایی اخلاقی درآمدزایی ریسک چیست؟ در این تحقیق با استفاده از روش توصیفی تحلیلی نشان داده خواهد شد که اولاً غرر، ناشی از جهالت یا ریسکی است که به ارکان قرارداد برخورد می کند و نتیجه ی آن در معامله، افزایش ناعادلانه دارایی یکی به زیان دیگری است،اما ریسک در تجارت، ناظر بر آینده سرمایه بوده و هیچ گونه برخوردی با ارکان قرارداد ندارد.ضمن اینکه سود یا زیان حاصل از ریسک تجاری ناشی از تغییرات اقتصادی موثر در عرضه و تقاضا می باشد.ثانیاًمشروعیت درآمدزایی ریسک را می توان از تحلیل قواعد فقهی عام درآمد زایی مخاطره با محوریت قاعده""الخراج بالضمان"" ، به عنوان رو بنا استخراج کرد.ثالثاً از منظر اخلاقی ریسکی روا است که آگاهانه، عادلانه و مبتنی بر مصالح فردی و اجتماعی باشد. "
"پینکافس،ادموند(1382)،اخلاق مساله محور،سید حمید رضا حسنی،ارغنون،ش 19،صص 249-260
فرانکنا،ویلیام کی (1375)،فلسفه اخلاق،هادی صادقی،قم:طه.
جوادی،محسن(1375)،مساله باید وهست،قم:دفتر تبلیغات اسلامی.
حسن زاده، محمد(1380)، مبانی معرفت دینی، قم: موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.
راعی ،رضا وسعیدی،علی(1383).مبانی مهندسی مالی و مدیریت ریسک،تهران:انتشارات سمت.
کاتوزیان،ناصر(1371)،حقوق مدنی(قواعد عمومی قراردادها)،ج2،چ3،تهران:شرکت سهامی انتشارات.
گنسلر،هری(1390) درآمدی بر فلسفه اخلاق؛ترجمه مهدی اخوان،تهران،علمی و فرهنگی،چاپ اول.
طباطبایی، محمد حسین(1374)،ترجمه تفسیر المیزان،مترجم: محمد باقر موسوی همدانی ج 2،قم،دفتر انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه
مطهری، مرتضی(1384)، مجموعه آثار،ج 2،21،،19،20،تهران،انتشارات صدرا.
ابن الاثیر،مجد الدین ابو السعادت محمد الجزری(1376).النهایه فی غریب الحدیث و الاثر،ج 3،چ 4 ،قم:موسسه اسماعیلیان.
ابن رشد، محمد بن احمد القرطبی(1952م). بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، مصر: مطبعه الاستقامه.
-ابن قیم الجوزیه، ابو عبدالله محمد بن ابی بکر (1408ق)،زاد المعاد فی هدی خیر العباد،ج 5،بیروت:موسسه الرساله.
ابن ماجه قزوینی(بی تا)،ابی عبدالله محمد بن یزید،سنن ابن ماجه،چ 2،بیروت،دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1405ق)،لسان العرب،ج 5،قم:نشر ادب الحوزه.
انصاری،مرتضی(1425ق)،کتاب المکاسب،ج 6،5،4،3،چ 6،قم:مجمع الفکر الاسلامی.
البعلی، بدر الدین الحنبلی(1986م)،مختصر(الفتاوی المصریه لابن تیمیه)،تحقیق:محمد الفقی،الدمام:دار ابن القیم.
الترمذی،ابو عیسی محمد بن عیسی(1999م)، جامع الترمذی، الریاض:بیت الافکار الدولیه.
الجابر الهاجری،حمد بن محمد(1429ق)،القواعدوالضوابط الفقهیه فی الضمان المالی،ج 1،چ 1،الریاض:دارالکنوز.
حاکم نیشابوری،ابی عبدالله محمد بن عبدالله(1411ق)،المستدرک علی الصحیحین،تحقیق مصطفی عبد القادر عطا،بیروت:دارالکتب العلمیه.
حر عاملی، محمدبن حسن (1403ق)، وسائل الشیعه، ج 18،چ 5، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
خمینی،سید روح الله الموسوی(1388).کتاب البیع،ج 3 ،4و5،چ3،تهران:موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
خویی،سید ابوالقاسم الموسوی(1412ق).مصباح الفقاهه فی المعاملات،ج 5،بیروت:دار الهادی.
الزحیلی، وهبة(2002م)، العقود المسماه فی قانون المعاملات المدنی الاماراتی و الاردنی، دمشق: دار الفکر.
الزرقاء، مصطفی(1964م). المدخل الفقهی العام، دمشق: مطبعه الحیاه.
الزمخشری، جار الله محمود(1945م). الفائق فی غریب الحدیث، القاهرة: دار احیاء الکتب.
السرخسی،شمس الدین محمد بن ابی سهیل(1406ق)،المبسوط،بیروت:دارالمعرفه.
السندی،نورالدین محمد بن عبد الهادی(1986م)،حاشیه السندی،تحقیق:عبدالفتاح ابو غده،حلب:مکتبه المطبوعات الاسلامیه.
السیوطی، جلال الدین، عبدالرحمن بن ابی بکر(1930م)، شرح سنن النسائی، بیروت: دارالفکر.
الشوکانی، محمد بن علی(1405ق) کتاب السیل الجرار المتدفق علی حدائق الازهار، تحقیق: محمود زاید، بیروت: دار الکتب العلمیه.
شهیدی تبریزی،میرزا فتاح (1407ق)،هدایه الطالب الی اسرار المکاتب،قم:مکتبه المرعشی النجفی.
صدر، سید محمد باقر(1417ق)، اقتصادنا،چ1،خراسان :مکتب الاعلام الاسلامی.
طوسی،ابو جعفر محمد بن حسن(1387 ق).المبسوط فی فقه الامامیه ،ج 2،چ 3،تهران:المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.
فراهیدی،خلیل بن احمد (1405 ق).العین ،ج 4و 7،قم :موسسه دار الهجره.
الفیروز آبادی، محمد بن یعقوب(1986م)، القاموس المحیط، بیروت: موسسه الرساله .
فیومی،احمد بن محمد(1405ق)،مصباح المنیر،قم :دارالهجره.
القرطبی، ابو عبدالله محمد بن احمد(1995م)، الجامع لاحکام القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
عاملی،محمد بن مکی(شهید اول)(1417ق)،الدروس،ج 2و3،قم:اسلامی.
عاملی،زید بن علی(شهید ثانی)(1416ق)،تمهید القواعد،قم:دفتر تبلیغات اسلامی.
الکاسانی، علاء الدین ابوبکر بن مسعود(1982م) بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت: دار الکتاب العربی.
کاشف الغطاء،محمد حسین (1359 ق).تحریر المجله،ج 1،نجف:المکتبه المرتضویه.
طوسی،ابو جعفر محمد بن حسن(1387 ق).المبسوط فی فقه الامامیه ،ج 2،چ 3 ،تهران:المکتبه المرتضویه لاحیا الآثار الجعفریه.
المبارکفوری،محمد عبد الرحمن(بی تا). تحفه الاحوذی بشرح جامع الترمذی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
معابده، محمد نوح(1998م) ، قاعده الخراج بالضمان و تطبیقاتها فی الفقه الاسلامی،رساله دکترا، الجامعه الاردنیه.
نجفی،شیخ محمد حسن (1981 م)،جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام ،ج 22،23،24،27،چ7،بیروت:دار احیا التراث العربی.
نوری طبرسی،حسین(1408ق)،مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل،بیروت:موسسه آل البیت لاحیاء التراث.
هاشمی شاهرودی، سیدمحمود (1423ق)، قرائات فقهیه معاصره، قم:مؤسسه دائره المعارف الفقه الاسلامی.
AL-GAMAL, M; ""An Economic Explication of the prohibition of Gharar in classical Islamic Jurisprudence""; international conference on Islamic Economic, 2000.
AI-saati, Abdul-Rahim; ""The permissible Gharar (risk) in Classical Jurisprudence""; Islamic Economy, vol 16, No2, 2003.
Asvel, L. and S. Roeser (2009). The ethice of technological risk, Earthscan/James
Bentham,Jeremy,2000,An Introduction to the Principles of Morals and Legislation,Kitcheners,Batches Book.
Hornboy,A,S, & wehmeier,Sally,2005,Oxford Advanced Learnerʾs Dictionary,New York:Oxford University Press,7th Edition.
Hillerbrand, R. S., P. Roeser, S.Peterson, M.,Ed.(2011). Handbook of risk theory: epistemology, decision thery, ethics and social implications of risk.
Timmons,M,J.Greco,and A.R.Mele(2007),Rationality and epistemology of Robert Audi Oxford University Press,U S A.
"
