واكاوي و ارزيابي مفهوم سعادت از ديدگاه خواجه نصیرالدین طوسي
الموضوعات :حسن حسینی 1 , رضا اكبري 2 , علی اله بداشتی 3
1 - دانشگاه قم
2 - دانشگاه امام صادق
3 - دانشگاه قم
الکلمات المفتاحية: سعادت, فضيلت, اخلاق ناصري, فلسفهاخلاق, خواجه نصیرالدین طوسي,
ملخص المقالة :
مفهوم «سعادت»، يكى از مفاهيم برجسته اخلاقي در دستگاه فلسفهاخلاق خواجه نصیرالدین طوسی است. او همانند بیشتر فلاسفه و حكماي قديم، اخلاق كامل را مبتني بر ره‌يافتي بيروني و آفاقي يا همان عقل‌گرايي و تعقل‌ورزي مي‌داند. بر اين اساس عقل تنها راهنماي سعادت انسان است،پس انسان بايد بدون چون‌وچرا حكم عقل را پيشه خود سازد، به‌گونه‌ای كه دارنده حكمت عملي بايد نسبت به فضايل و رذايل آگاهي داشته باشد وهرچه را که عقل زشت و ناپسند مي‌داند، واگذارد و هرچه را كه عقل نيك مي‌يابد، انجام دهد. او سعادت را همچون ارسطو عين كمال مي‌داند اما براي آن دو مرتبه قائل است، نازلترين آن مربوط به حيات مادى و والا‌ترين آن عمدتاً مربوط به حيات اخروي است كه آن‌را سعادت تام مىنامد. بدين‌ترتيب در انديشه او غالباً در دنيا سعادت تام حاصل نمىشود و براي اثبات اين نگرش از مؤلفه‌های گوناگوني بهره مي‌جويد.
الف. منابع فارسي
1. آل ياسين، جعفر، 1405ق، الفارابى فى حدوده و رسومه، نشر عالم الكتب، بيروت، چاپ اول.
2. ابراهيمي ديناني، غلامحسين، نصیرالدین طوسي، 1391ش، فيلسوف گفت‌و‌گو، چاپ چهارم، تهران: انتشارات هرمس.
3. ابوالحسنی نیارکی، فرشته، استکمال علمی و اخلاقی انسان از منظر خواجه نصیرالدین طوسی، پژوهش‌نامه اخلاق، زمستان 1392 ش، سال ششم، شماره 22، صفحات 169-192.
4. احمدي طباطبايي، سيد محمد رضا، تأثير رساله اخلاق ارسطو در ميراث اخلاقي و مدني حکماي اسلامي، نشر دانش سياسي، شماره 1، 1384 ش، صفحات 103-128.
5. ارسطاطاليس، اخلاق نيكوماخس، مترجم: لطفي تبريزي، محمد حسن، نشر سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، تهران، چاپ اول، 1378 ش.
6. اسفرايني، اسماعيل (متوفي 1288 ق.)، 1383ش، أنوار العرفان، نشر دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، چاپ اول.
7. اسلامی، سید حسن، اخلاق فضیلت مدار و نسبت آن با اخلاق اسلامی، مجله: پژوهش‌نامه اخلاق » پاییز 1387 ش، شماره 1، صفحات 1-22.
8. پور حسن، قاسم، بررسي تأملات خواجه نصيرالدين طوسي در دانش اخلاق، انديشه ديني دانشگاه شيراز، ش20، 1385 ش، صفحات 33-48.
9. جوادي آملي، عبدالله، 1390ش، ادب قضا در اسلام، انتشارات اسراء، قم، چاپ اول.
10. حسيني علوي، محمد اشرف بن عبدالحسيب (متوفي 1160 ق.)، 1381ش، علاقة التجريد، نشر انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، تهران، چاپ اول، ج1.
11. حقانی زنجانی، حسین، نظریه اخلاق مبتنی بر اراده و عقل و بررسی آن، مجله: درسهایی از مکتب اسلام، آبان 1376 ش، سال 37، شماره 8، صفحات 29-36.
12. خزاعي، زهرا، اخلاق فضیلت و اخلاق دینی، پاییز 1387، مجله: پژوهش‌نامه اخلاق، شماره 1، صفحات 83-97.
13. سجادى، سيد جعفر، فرهنگ معارف اسلامى، 1373ش، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم، ج3
14. شعراني، ابوالحسن(متوفي 1281 ق.)، 1376ش، شرح فارسي تجريد الاعتقاد، نشر کتاب‌فروشی اسلاميه، تهران، چاپ هشتم.
15. شیروانی، علی، 1387ش، کليات فلسفه، بي چا، قم: دار الفکر.
16. صادقی، مرضیه، زمستان 1380ش، بررسی سه دیدگاه اخلاق مبتنی بر فضیلت، اخلاق مبتنی بر عمل و اخلاق مکمل، مجله: نامه مفید، شماره 28، صفحات 15-26.
17. عاملي، شيخ بهاءالدین محمد (متوفي 1031 ق)، 1352ش، كليات اشعار و آثار فارسي ( شيخ بهايي)، نشر كتابفروشي محمودي، تهران، چاپ اول.
18. علامه حلي، حسن بن يوسف (648- 726 ق)، 1380ش، كشف المراد، نشر دفتر انتشارات اسلامي جامعه مدرسين حوزه علميه قم، چاپ نهم.
19. غفاري، سيد محمد خالد، 1380ش، فرهنگ اصطلاحات آثار شيخ اشراق، نشر انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، تهران، چاپ اول.
20. فتحعلی، محمود، سعادت در فلسفه اخلاق، زمستان 1374ش، مجله: معرفت، شماره 15، صفحات40-46.
21. قطب‌‌الدين شيرازي، محمود بن مسعود (وفات 715 ق)، 1396ش، درة التاج، انتشارات حكمت، تهران، چاپ سوم.
22. ليمن، اليور، 1386ش، تاريخ فلسفه اسلامي، مترجم، سید حسین نصر، چاپ اول، تهران: مؤسسه انتشارات حكمت، ج3.
23. مطهري، مرتضي، 1388ش، مجموعه آثار استاد شهيد مطهري، انتشارات صدرا، قم.
24. نصيرالدين طوسي، خواجه محمد نصيرالدين، 1413ق، اخلاق ناصري، انتشارات علميه اسلاميه، تهران، چاپ اول.
25. ----------، اساس الاقتباس، 1380ش، بازنگاري: بروجردي، مصطفي، نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، تهران، چاپ اول.
26. ----------، پنج رساله اعتقادي، 1375ش، نشر كتابخانه آيه الله مرعشي نجفي، قم، چاپ اول.
27. ويل دورانت، مترجم: زرياب خويي، عباس، 1335ش، تاريخ فلسفه، نشر تابان، تهران، بي‌چا.
ب. منابع عربي
28. ابن سينا (شیخ‌الرئیس)، ابو علي حسين بن عبدالله (370-428 ق)، 1363ش، المبدا و المعاد، نشر موسسه مطالعات اسلامي، تهران، چاپ اول.
29. ------------، 2007م، رسالة في النفس و بقائها و معادها، نشر دار بيبليون، پاريس، چاپ اول.
30. ------------، 1980م، عيون الحكمة، چاپ دوم، بيروت: دارالقلم.
31. استر آبادي، محمد جعفر (متوفاي 1263 ق.)، 1382ش، البراهين القاطعه، نشر انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، چاپ اول، ج1.
32. السّيوري الحلّي(فاضل مقداد)، جمال‌الدین مقداد بن عبد اللّه (وفات 876 ق)، 1420ق، الأنوار الجلالية في شرح الفصول النصيرية، نشر مجمع البحوث الإسلامية، مشهد، چاپ اول.
33. الفارابي، محمد بن محمد (ابو نصر) (339-260 ق)، 1405ق، فصوص الحكم، انتشارات بيدار، قم، چاپ دوم.
34. مسکويه، احمد بن محمد (متوفي 421 ق.)، 1426ق، تهذيب الأخلاق و تطهير الأعراق، چاپ اول، قم، نشر طليعه النور.
35. مقلد، علي، الأخلاق و السياسة و الاجتماع عند نصيرالدين طوسي، 2001م، منشورات دارالاستقلال للثقافة و العلوم القانونية، بيروت، الطبعة الأولي.
36. نصيرالدين طوسي، خواجه محمد، 1361ش، كلمات المحققين، نشر مكتبه المفيد، قم، چاپ دوم.
37. ------------، 1375ش، شرح الاشارات و التنبيهات، نشر البلاغة قم، چاپ دوم.
ج. منابع انگليسي
38. Majid Fakhry, Ethics in Islamic Philosophy, Routledge Encyclopedia of Philosophy Online - 3: 438 – 442.
39. Nasir al-Din Tusi (1201-1274) - The Internet Encyclopedia of philosophy: http://www.utm.edu/research/iep/t/tusi.htm
