بررسی ضابط مفهومی در تشخیص شرط تحریم حلال و تحلیل حرام در فقه امامیه
الموضوعات :سید ابوالقاسم نقیبی 1 , سجاد رزاقی 2
1 -
2 - دانشگاه شهید مطهری
الکلمات المفتاحية: شرط, شرط ضمن عقد, تحریم حلال, تحلیل حرام, شرایط صحت شرط, شرط مخالف کتاب و سنت, ضابط فقهی.,
ملخص المقالة :
فقیهان، شرط ضمن عقدی را لازم‌الوفاء می دانند که صحیح باشد. از جمله اینکه شرط به تحریم حلال و تحلیل حرام نیانجامد. آنان در زمینۀ ضابط تحریم حلال و تحلیل حرام اتفاق‌نظر ندارند. برخی از فقیهان، مانند شیخ انصاری بر این باورند که شرطی که منجر به تحلیل حکم غیرقابل‌تغییر حرمت و تحریم حکم غیرقابل‌تغییر حلیت شود، شرط محلل حرام و محرم حلال به شمار می آید. برخی دیگر از فقها، مانند محقق یزدی و نائینی معتقدند که ابتدا باید احکام را به تکلیفی و وضعی تقسیم نمود و سپس به بیان ضابط مبادرت ورزید. مرحوم نراقی، همانند شیخ انصاری، در احکام تکلیفی فقط التزام به احکام غیرقابل‌تغییر (واجب و حرام) را مخالف کتاب و سنت می داند، اما التزام به انجام یا ترک مباحات را جایز می شمرد و هم‌چنین تغییر احکام وضعی توسط شرط را مخالف شریعت می‌داند. برخی دیگر از فقها، مانند امام خمینی(ره)، در بیان ضابط، رجوع به عرف و تشخیص عرف را ملاک قرار داده‌اند.
- قرآن کریم.
- ابن سيده، على بن اسماعيل. (1421ق.) المحكم و المحيط الأعظم، تصحیح عبدالحميد هنداوى، بيروت: دار الكتب العلمیه، چاپ اول.
- ابن هشام، عبدالله بن‌يوسف. (بی‌تا) مغني اللبيب، قم: كتابخانه حضرت آيت الله العظمي مرعشي نجفي(ره)، چاپ چهارم.
- ابوجيب، سعدى. (1408ق.) القاموس الفقهي لغةً و اصطلاحاً، دمشق: دار الفكر، چاپ دوم.
- انصارى دزفولى، مرتضى بن محمد امين. (1415ق.) المكاسب المحرمة و البيع و الخيارات، قم: كنگرۀ جهانى بزرگداشت شيخ اعظم انصارى، چاپ اول.
- تهانوى، محمدعلى بن على كشاف. (1996م.) اصطلاحات الفنون، بيروت: مكتبة لبنان ناشرون، چاپ اول.
- جاوید، محمد جواد. (1389) قانون و قانون‌گذاری در آرای اندیشمندان شیعه، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
- جعفری جزائری مروج، سید محمد. (1435ق.) هدی الطالب الی شرح المکاسب، تحقیق محمد علی موسوی مروج، بی‌جا: مؤسسة السیدة المعصومة، الطبعة الاولی.
- جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (1378) ترمینولوژی حقوق، تهران: کتابخانۀ گنج دانش، چاپ دهم.
- جوهرى، اسماعيل بن حماد. (1376ق.) الصحاح، تصحیح احمد عبدالغفور عطار، بيروت: دار العلم للملايين، چاپ اول.
- حر عاملى، محمد بن حسن. (1409ق.) وسائل الشيعة، قم: مؤسسة آل البيت عليهم السلام، چاپ اول.
- خراسانى، محمد كاظم بن حسين (1406ق.) حاشية المكاسب، تصحیح سيد مهدى شمس الدين، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، چاپ اول.
- راغب اصفهانى، حسين بن محمد. (1412ق.) مفردات ألفاظ القرآن، بيروت: دار القلم، چاپ اول.
- صدر، محمد باقر. (1423ق.) دروس في علم الأصول- الحلقة الثالثة، قم: طبع مجمع الفكر، چاپ اول.
- ــــــــــ . (1408ق.) دروس فی علم الاصول، قم: انتشارات اسلامی، چاپ پنجم.
- طباطبايى يزدى، سيد محمد كاظم. (1421ق.) حاشية المكاسب، قم: مؤسسه اسماعيليان، چاپ دوم.
- عابدیان، میرحسین. (1379) شروط باطل و تأثیر آن در عقد، تهران: ققنوس، چاپ اول.
- عسكرى، حسن بن عبدالله. (1400ق.) الفروق في اللغة، بيروت: دار الافاق الجديدة، چاپ اول.
- غروى نائينى، ميرزا محمد حسين. (1373ق.) منية الطالب في حاشية المكاسب، تقریر موسى بن محمد نجفى خوانسارى، قم: المكتبة المحمدية، چاپ اول.
- فاضل موحدى لنكرانى، محمد. (1416ق.) القواعد الفقهية، قم: چاپخانه مهر، چاپ اول.
- فراهيدى، خليل بن احمد. (1409ق.) كتاب العين، قم: نشر هجرت، چاپ دوم.
- فروغی، سید علیرضا. (1369) «مبانی فقهی مادۀ 10 قانون مدنی» ، پایان نامه کارشناسی ارشد فقه و حقوق اسلامی، مدرسه عالی شهید مطهری.
- قرشى، على اكبر. (1371) قاموس قرآن، تهران: دار الكتب الاسلاميه، چاپ ششم.
- کلانتری، علی اکبر. (1378) حکم ثانوی در تشریع اسلامی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم، چاپ اول.
- كمپانى، محمد حسين اصفهانی. (1419ق.) حاشية كتاب المكاسب (ط- القديمة)، تصحیح عباس محمد آل سباع قطيفى، قم: ذوي القربى، چاپ اول.
- ــــــــــ . (1418ق.) حاشية كتاب المكاسب (ط- الحديثة)، تصحیح عباس محمد آل سباع قطيفى، قم: أنوار الهدى، چاپ اول.
- محقق داماد، سید مصطفی. (1393) نظریۀ عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ سوم.
- محمدی، علی. (1394) کوثر فقه، تهران: چاپ و نشر عروج، چاپ اول.
- ــــــــــ . (1391) شرح مكاسب، قم: انتشارات الامام الحسن بن علي عليهما السلام، چاپ سوم.
- مركز مطالعات و تحقيقات اسلامى- پژوهشكده فقه و حقوق، (1421ق.) مأخذ شناسى قواعد فقهى، قم: انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزۀ علميۀ قم، چاپ اول.
- مشكينى اردبيلى، على. (1374) اصطلاحات الاصول و معظم أبحاثها، قم: الهادي، چاپ ششم.
- مصطفوى، حسن. (1430ق.) التحقيق فى كلمات القرآن الكريم، بيروت- قاهره- لندن: دار الكتب العلمية، مركز نشر آثار علامه مصطفوي، چاپ سوم.
- موسوى خمينى، سيد روح اللّه. (1421ق.) كتاب البيع، تهران: مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى، چاپ اول.
- موسوى خمينى، سيد مصطفى. (1418ق.) الخيارات، تهران: مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى قدس سره، ، چاپ اول.
- ميرزاى قمى، ابوالقاسم بن‌محمد حسن (1427ق.) رسائل، قم: دفتر تبليغات اسلامى- شعبۀ خراسان، چاپ اول.
- نراقى، مولى احمد بن محمد مهدى. (1417ق.) عوائد الأيام في بيان قواعد الأحكام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، قم: انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزۀ علميۀ قم، چاپ اول.
- يعقوب، اميل. (1367) موسوعة النحو و الصرف و الإعراب، بيروت: انتشارات دار العلم للملايين، چاپ اول.
