بررسی ضابط مفهومی در تشخیص شرط تحریم حلال و تحلیل حرام در فقه امامیه
محورهای موضوعی : فقه مدنی حقوق خصوصیسید ابوالقاسم نقیبی 1 , سجاد رزاقی 2
1 -
2 - دانشگاه شهید مطهری
کلید واژه: شرط, شرط ضمن عقد, تحریم حلال, تحلیل حرام, شرایط صحت شرط, شرط مخالف کتاب و سنت, ضابط فقهی.,
چکیده مقاله :
فقیهان، شرط ضمن عقدی را لازم‌الوفاء می دانند که صحیح باشد. از جمله اینکه شرط به تحریم حلال و تحلیل حرام نیانجامد. آنان در زمینۀ ضابط تحریم حلال و تحلیل حرام اتفاق‌نظر ندارند. برخی از فقیهان، مانند شیخ انصاری بر این باورند که شرطی که منجر به تحلیل حکم غیرقابل‌تغییر حرمت و تحریم حکم غیرقابل‌تغییر حلیت شود، شرط محلل حرام و محرم حلال به شمار می آید. برخی دیگر از فقها، مانند محقق یزدی و نائینی معتقدند که ابتدا باید احکام را به تکلیفی و وضعی تقسیم نمود و سپس به بیان ضابط مبادرت ورزید. مرحوم نراقی، همانند شیخ انصاری، در احکام تکلیفی فقط التزام به احکام غیرقابل‌تغییر (واجب و حرام) را مخالف کتاب و سنت می داند، اما التزام به انجام یا ترک مباحات را جایز می شمرد و هم‌چنین تغییر احکام وضعی توسط شرط را مخالف شریعت می‌داند. برخی دیگر از فقها، مانند امام خمینی(ره)، در بیان ضابط، رجوع به عرف و تشخیص عرف را ملاک قرار داده‌اند.
The condition of banning Halal and authorizing of Haram is one of the most important discussions in Imamiya jurisprudence. Jurists consider the proviso enforceable in case the condition does not ban Halal nor authorize Haram. There is difference of opinion among them on conceptual authority in discerning the condition of banning Halal and authorizing Haram. Some jurists like Sheikh Ansari are of the opinion that the condition leading to authorization of an unchangeable rule on Haram and banning an unchangeable rule on Halal, shall be considered an instance of banning Halal and authorizing of Haram. Some other jurists, like Mohaqeq Yazdi and Nayini believe that the verdicts must first be divided into mandatory and conditional rules before expressing any authorization or banning. In mandatory rules, the late Naraqi – like Sheikh Ansari – only considers commitment to unchangeable rules (Wajib or religiously obligatory act and Haram or religiously forbidden) against the Book and Sunnah or tradition, however, commitment to act or avoid to act in permissible rules is allowed. Also, he says any change in conditional rules by setting a condition is against the Sharia law. Some other jurists, like Imam Khomeini, have resorted to the common law in expressing the quality of authority in its discernment.
- قرآن کریم.
- ابن سيده، على بن اسماعيل. (1421ق.) المحكم و المحيط الأعظم، تصحیح عبدالحميد هنداوى، بيروت: دار الكتب العلمیه، چاپ اول.
- ابن هشام، عبدالله بن‌يوسف. (بی‌تا) مغني اللبيب، قم: كتابخانه حضرت آيت الله العظمي مرعشي نجفي(ره)، چاپ چهارم.
- ابوجيب، سعدى. (1408ق.) القاموس الفقهي لغةً و اصطلاحاً، دمشق: دار الفكر، چاپ دوم.
- انصارى دزفولى، مرتضى بن محمد امين. (1415ق.) المكاسب المحرمة و البيع و الخيارات، قم: كنگرۀ جهانى بزرگداشت شيخ اعظم انصارى، چاپ اول.
- تهانوى، محمدعلى بن على كشاف. (1996م.) اصطلاحات الفنون، بيروت: مكتبة لبنان ناشرون، چاپ اول.
- جاوید، محمد جواد. (1389) قانون و قانون‌گذاری در آرای اندیشمندان شیعه، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
- جعفری جزائری مروج، سید محمد. (1435ق.) هدی الطالب الی شرح المکاسب، تحقیق محمد علی موسوی مروج، بی‌جا: مؤسسة السیدة المعصومة، الطبعة الاولی.
- جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (1378) ترمینولوژی حقوق، تهران: کتابخانۀ گنج دانش، چاپ دهم.
- جوهرى، اسماعيل بن حماد. (1376ق.) الصحاح، تصحیح احمد عبدالغفور عطار، بيروت: دار العلم للملايين، چاپ اول.
- حر عاملى، محمد بن حسن. (1409ق.) وسائل الشيعة، قم: مؤسسة آل البيت عليهم السلام، چاپ اول.
- خراسانى، محمد كاظم بن حسين (1406ق.) حاشية المكاسب، تصحیح سيد مهدى شمس الدين، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، چاپ اول.
- راغب اصفهانى، حسين بن محمد. (1412ق.) مفردات ألفاظ القرآن، بيروت: دار القلم، چاپ اول.
- صدر، محمد باقر. (1423ق.) دروس في علم الأصول- الحلقة الثالثة، قم: طبع مجمع الفكر، چاپ اول.
- ــــــــــ . (1408ق.) دروس فی علم الاصول، قم: انتشارات اسلامی، چاپ پنجم.
- طباطبايى يزدى، سيد محمد كاظم. (1421ق.) حاشية المكاسب، قم: مؤسسه اسماعيليان، چاپ دوم.
- عابدیان، میرحسین. (1379) شروط باطل و تأثیر آن در عقد، تهران: ققنوس، چاپ اول.
- عسكرى، حسن بن عبدالله. (1400ق.) الفروق في اللغة، بيروت: دار الافاق الجديدة، چاپ اول.
- غروى نائينى، ميرزا محمد حسين. (1373ق.) منية الطالب في حاشية المكاسب، تقریر موسى بن محمد نجفى خوانسارى، قم: المكتبة المحمدية، چاپ اول.
- فاضل موحدى لنكرانى، محمد. (1416ق.) القواعد الفقهية، قم: چاپخانه مهر، چاپ اول.
- فراهيدى، خليل بن احمد. (1409ق.) كتاب العين، قم: نشر هجرت، چاپ دوم.
- فروغی، سید علیرضا. (1369) «مبانی فقهی مادۀ 10 قانون مدنی» ، پایان نامه کارشناسی ارشد فقه و حقوق اسلامی، مدرسه عالی شهید مطهری.
- قرشى، على اكبر. (1371) قاموس قرآن، تهران: دار الكتب الاسلاميه، چاپ ششم.
- کلانتری، علی اکبر. (1378) حکم ثانوی در تشریع اسلامی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم، چاپ اول.
- كمپانى، محمد حسين اصفهانی. (1419ق.) حاشية كتاب المكاسب (ط- القديمة)، تصحیح عباس محمد آل سباع قطيفى، قم: ذوي القربى، چاپ اول.
- ــــــــــ . (1418ق.) حاشية كتاب المكاسب (ط- الحديثة)، تصحیح عباس محمد آل سباع قطيفى، قم: أنوار الهدى، چاپ اول.
- محقق داماد، سید مصطفی. (1393) نظریۀ عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ سوم.
- محمدی، علی. (1394) کوثر فقه، تهران: چاپ و نشر عروج، چاپ اول.
- ــــــــــ . (1391) شرح مكاسب، قم: انتشارات الامام الحسن بن علي عليهما السلام، چاپ سوم.
- مركز مطالعات و تحقيقات اسلامى- پژوهشكده فقه و حقوق، (1421ق.) مأخذ شناسى قواعد فقهى، قم: انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزۀ علميۀ قم، چاپ اول.
- مشكينى اردبيلى، على. (1374) اصطلاحات الاصول و معظم أبحاثها، قم: الهادي، چاپ ششم.
- مصطفوى، حسن. (1430ق.) التحقيق فى كلمات القرآن الكريم، بيروت- قاهره- لندن: دار الكتب العلمية، مركز نشر آثار علامه مصطفوي، چاپ سوم.
- موسوى خمينى، سيد روح اللّه. (1421ق.) كتاب البيع، تهران: مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى، چاپ اول.
- موسوى خمينى، سيد مصطفى. (1418ق.) الخيارات، تهران: مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى قدس سره، ، چاپ اول.
- ميرزاى قمى، ابوالقاسم بن‌محمد حسن (1427ق.) رسائل، قم: دفتر تبليغات اسلامى- شعبۀ خراسان، چاپ اول.
- نراقى، مولى احمد بن محمد مهدى. (1417ق.) عوائد الأيام في بيان قواعد الأحكام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، قم: انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزۀ علميۀ قم، چاپ اول.
- يعقوب، اميل. (1367) موسوعة النحو و الصرف و الإعراب، بيروت: انتشارات دار العلم للملايين، چاپ اول.
