بررسی فقهی و حقوقی حکم شروط ضمن عقد پس از اقاله
الموضوعات :سید محمدهادی ساعی 1 , مریم ثقفی 2
1 - دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)
2 - عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد واحد بوئین‌زهرا
الکلمات المفتاحية: اقاله, شروط ضمن عقد, شرط صفت, شرط فعل, شرط نتيجه, شرط به نفع شخص ثالث.,
ملخص المقالة :
اقاله تراضی طرفین بر انحلال عقد است. این امر منجر به زوال آثار عقد و تعهدات ناشی از آن می‌گردد؛ اما این امر مربوط به آینده است؛ لذا همچون بطلان عقد نبوده، اثر قهقرایی ندارد و در نتیجه به آثار قبل از اقاله خدشه‌ای وارد نمی‌کند. این نکته‌ای است که برخی به آن توجه نکرده‌اند و در تبیین سرنوشت شروط ضمن عقد پس از اقاله، حکم به سقوط تمامی شروط اعم از صفت، فعل و نتیجه نموده‌اند؛ همچنان که قانون مدنی نیز پیرو همین نظر در مادهٔ ۲۴۶ شروط ضمن عقد پس از اقاله را محکوم به بطلان می‌نماید. در حالی که احکام و آثار هر یک از شروط ضمن عقد متفاوت بوده و حکم مادهٔ ۲۴۶ در تمام آن‌ها جاری نیست. به این ترتیب که شرط صفت موضوعاً خارج از بحث ماده مزبور بوده و نه تنها باطل نمی‌شود بلکه به تبع مورد معامله به مالک اولیه باز می‌گردد. شرط نتیجه نیز به دلیل ماهیت ویژه‌ای که دارد به محض عقد محقق می‌شود و قابل اسقاط و بطلان نیست. در این میان صرفاً شرط فعل اعم از مثبت و منفی است که به موجب اقاله باطل می‌گردد ولیکن آثاری بر جای می-گذارد که قابل تحلیل است.
- قرآن کریم
- امامی، سید حسن. (بی‌تا) حقوق مدنی، تهران: انتشارات اسلامیه.
- بجنوردی، سید محمد بن حسن. (۱۴۰۱ ق.) قواعد فقهیه، تهران: مؤسسه عروج، چاپ سوم.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (۱۳۸۸) مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران: انتشارات گنج دانش، چاپ چهارم.
- جمعی از نویسندگان، زیر نظر سید محمود هاشمی شاهرودی. (۱۴۲۶ ق.) فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت (ع)، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت (ع)، چاپ اول.
- حکیم، سید محسن طباطبایی. (۱۴۱۶ ق.) مستمسک العروة الوثقی، قم: مؤسسه دارالتفسیر، چاپ اول.
- سامت، محمدعلی. (۱۳۷۷) «فوت منفعت یا «عدم النفع» در حقوق ایران و اسلام»، مجلهٔ دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شمارهٔ ۴۲.
- سیاح، احمد. (۱۳۸۶) ترجمهٔ المنجد الابجدی، تهران: انتشارات فرحان، چاپ سوم.
- سیوری حلّی، مقداد بن عبدالله. (۱۴۰۳ ق.) نضد القواعد الفقهیه علی مذهب الامامیه، قم: انتشارات کتابخانهٔ آیت مرعشی نجفی (ره)، چاپ اول.
- شهید اول، محمد بن مکی عاملی. (بی‌تا) القواعد و الفوائد، قم: کتاب‌فروشی مفید، چاپ اول.
- شهیدی، مهدی. (الف ۱۳۸۶) آثار قراردادها و تعهدات، تهران: انتشارات مجد، چاپ سوم.
- ــــــــــ. (ب ۱۳۸۶) شروط ضمن عقد، تهران: انتشارات مجد، چاپ هشتم.
- ــــــــــ. (ج ۱۳۸۶) سقوط تعهدات، تهران: انتشارات مجد، چاپ اول.
- طاهری، حبیب‌الله. (۱۴۱۸ ق.) حقوق مدنی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعهٔ مدرسین حوزهٔ علمیهٔ قم، چاپ دوم.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم. (۱۴۱۹ ق.) العروة الوثقی فیما تعم به البلوی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعهٔ مدرسین حوزهٔ علمیهٔ قم، چاپ اول.
- ــــــــــ. (۱۴۱۵ ق.) سؤال و جواب، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ اول.
- طبرسی، فضل بن حسن. (۱۴۱۰ ق.) المؤتلف من المختلف بین ائمة السلف، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه، چاپ اول.
- علامه حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (بی‌تا) تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، مشهد: مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول.
- فصیحی زاده، علیرضا. (۱۳۹۰) «تفویت منفعت و مبانی ضمان آوری آن»، مجلهٔ دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره ۴۱، شمارهٔ ۳.
- قاسم‌زاده، سید مرتضی. (۱۳۸۴) «بازتاب حکومت اراده در قالب شرط نتیجه»، فصلنامه در دیدگاه‌های حقوقی، شمارهٔ ۳۵ ـ ۳۴.
- کاتوزیان، ناصر. (۱۳۸۵) اعمال حقوقی، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ یازدهم.
- گلپایگانی، سید محمدرضا موسوی. (۱۴۰۹ ق.) مجمع المسائل، قم: دارالقرآن الکریم، چاپ دوم.
- مافی، همایون و حسین کاویار. (۱۳۸۷) «تأملی فقهی حقوقی در تعهد به نفع شخص ثالث»، ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه شهرکرد)، شمارهٔ ۱۰ و ۱۱.
- محقق داماد، سید مصطفی. (۱۳۸۸) نظریهٔ عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ اول.
- ــــــــــ. (۱۴۰۶ ق.) قواعد فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ دوازدهم.
- محقق ثانی، علی بن حسین عاملی. (۱۴۱۴ ق.) جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: مؤسسه آل‌البیت (ع)، چاپ دوم.
- محمدی، سام. (۱۳۸۸) «ماهیت حقوقی تعهد به نفع شخص ثالث»، مجلهٔ دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره ۳۹، شمارهٔ ۱.
- مراغی، سید میر عبدالفتاح بن علی حسینی. (۱۴۱۷ ق.) العناوین الفقهیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعهٔ مدرسین حوزهٔ علمیهٔ قم، چاپ اول.
- نائینی، میرزا محمدحسین غروی. (۱۳۷۳) منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، تهران: المکتبة المحمدیه، چاپ اول.
- نجفی، محمدحسن. (۱۴۰۴ ق.) جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، لبنان ـ بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
- نراقی، مولی احمد بن محمدمهدی. (۱۴۱۷ ق.) عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزهٔ علمیهٔ قم، چاپ اول.
