بررسی فقهی و حقوقی حکم شروط ضمن عقد پس از اقاله
محورهای موضوعی : فقه مدنی حقوق خصوصیسید محمدهادی ساعی 1 , مریم ثقفی 2
1 - دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)
2 - عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد واحد بوئین‌زهرا
کلید واژه: اقاله, شروط ضمن عقد, شرط صفت, شرط فعل, شرط نتيجه, شرط به نفع شخص ثالث.,
چکیده مقاله :
اقاله تراضی طرفین بر انحلال عقد است. این امر منجر به زوال آثار عقد و تعهدات ناشی از آن می‌گردد؛ اما این امر مربوط به آینده است؛ لذا همچون بطلان عقد نبوده، اثر قهقرایی ندارد و در نتیجه به آثار قبل از اقاله خدشه‌ای وارد نمی‌کند. این نکته‌ای است که برخی به آن توجه نکرده‌اند و در تبیین سرنوشت شروط ضمن عقد پس از اقاله، حکم به سقوط تمامی شروط اعم از صفت، فعل و نتیجه نموده‌اند؛ همچنان که قانون مدنی نیز پیرو همین نظر در مادهٔ ۲۴۶ شروط ضمن عقد پس از اقاله را محکوم به بطلان می‌نماید. در حالی که احکام و آثار هر یک از شروط ضمن عقد متفاوت بوده و حکم مادهٔ ۲۴۶ در تمام آن‌ها جاری نیست. به این ترتیب که شرط صفت موضوعاً خارج از بحث ماده مزبور بوده و نه تنها باطل نمی‌شود بلکه به تبع مورد معامله به مالک اولیه باز می‌گردد. شرط نتیجه نیز به دلیل ماهیت ویژه‌ای که دارد به محض عقد محقق می‌شود و قابل اسقاط و بطلان نیست. در این میان صرفاً شرط فعل اعم از مثبت و منفی است که به موجب اقاله باطل می‌گردد ولیکن آثاری بر جای می-گذارد که قابل تحلیل است.
Cancellation is reached when both parties have consent over the termination of the contract. This means the end of the contract effects and the resulting commitments. This, however, relates to the future; therefore, it is not like nullification of the contract. It does not have retrospective impact, and consequently it does not affect the pre-cancellation consequences. This point has been neglected by some and in their explanation of rules regarding provisos after cancellation they maintain that all conditions are nullified including attributes, performance and collateral events. Pursuant to this, the Civil Code in Article 246 stipulates that when a contract is terminated by mutual consent, its terms become null and void, whereas rules regarding and effects of each proviso are different and Article 246 shall not be attributable to all of them. This means that the condition of attribute is not within the prerogative of the said article and hence it is not nullified, but also it returns to the initial owner according to the subject of transaction. The condition of collateral events, due to its certain characteristics, is realized immediately after the conclusion of the contract, thus it cannot be nullified or waived either. In the meantime, only the condition of performance, either negative or positive, is nullified due to cancellation although it leaves behind consequences that are analyzable.
- قرآن کریم
- امامی، سید حسن. (بی‌تا) حقوق مدنی، تهران: انتشارات اسلامیه.
- بجنوردی، سید محمد بن حسن. (۱۴۰۱ ق.) قواعد فقهیه، تهران: مؤسسه عروج، چاپ سوم.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (۱۳۸۸) مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران: انتشارات گنج دانش، چاپ چهارم.
- جمعی از نویسندگان، زیر نظر سید محمود هاشمی شاهرودی. (۱۴۲۶ ق.) فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت (ع)، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت (ع)، چاپ اول.
- حکیم، سید محسن طباطبایی. (۱۴۱۶ ق.) مستمسک العروة الوثقی، قم: مؤسسه دارالتفسیر، چاپ اول.
- سامت، محمدعلی. (۱۳۷۷) «فوت منفعت یا «عدم النفع» در حقوق ایران و اسلام»، مجلهٔ دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شمارهٔ ۴۲.
- سیاح، احمد. (۱۳۸۶) ترجمهٔ المنجد الابجدی، تهران: انتشارات فرحان، چاپ سوم.
- سیوری حلّی، مقداد بن عبدالله. (۱۴۰۳ ق.) نضد القواعد الفقهیه علی مذهب الامامیه، قم: انتشارات کتابخانهٔ آیت مرعشی نجفی (ره)، چاپ اول.
- شهید اول، محمد بن مکی عاملی. (بی‌تا) القواعد و الفوائد، قم: کتاب‌فروشی مفید، چاپ اول.
- شهیدی، مهدی. (الف ۱۳۸۶) آثار قراردادها و تعهدات، تهران: انتشارات مجد، چاپ سوم.
- ــــــــــ. (ب ۱۳۸۶) شروط ضمن عقد، تهران: انتشارات مجد، چاپ هشتم.
- ــــــــــ. (ج ۱۳۸۶) سقوط تعهدات، تهران: انتشارات مجد، چاپ اول.
- طاهری، حبیب‌الله. (۱۴۱۸ ق.) حقوق مدنی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعهٔ مدرسین حوزهٔ علمیهٔ قم، چاپ دوم.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم. (۱۴۱۹ ق.) العروة الوثقی فیما تعم به البلوی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعهٔ مدرسین حوزهٔ علمیهٔ قم، چاپ اول.
- ــــــــــ. (۱۴۱۵ ق.) سؤال و جواب، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ اول.
- طبرسی، فضل بن حسن. (۱۴۱۰ ق.) المؤتلف من المختلف بین ائمة السلف، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه، چاپ اول.
- علامه حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (بی‌تا) تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، مشهد: مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول.
- فصیحی زاده، علیرضا. (۱۳۹۰) «تفویت منفعت و مبانی ضمان آوری آن»، مجلهٔ دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره ۴۱، شمارهٔ ۳.
- قاسم‌زاده، سید مرتضی. (۱۳۸۴) «بازتاب حکومت اراده در قالب شرط نتیجه»، فصلنامه در دیدگاه‌های حقوقی، شمارهٔ ۳۵ ـ ۳۴.
- کاتوزیان، ناصر. (۱۳۸۵) اعمال حقوقی، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ یازدهم.
- گلپایگانی، سید محمدرضا موسوی. (۱۴۰۹ ق.) مجمع المسائل، قم: دارالقرآن الکریم، چاپ دوم.
- مافی، همایون و حسین کاویار. (۱۳۸۷) «تأملی فقهی حقوقی در تعهد به نفع شخص ثالث»، ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه شهرکرد)، شمارهٔ ۱۰ و ۱۱.
- محقق داماد، سید مصطفی. (۱۳۸۸) نظریهٔ عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ اول.
- ــــــــــ. (۱۴۰۶ ق.) قواعد فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ دوازدهم.
- محقق ثانی، علی بن حسین عاملی. (۱۴۱۴ ق.) جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: مؤسسه آل‌البیت (ع)، چاپ دوم.
- محمدی، سام. (۱۳۸۸) «ماهیت حقوقی تعهد به نفع شخص ثالث»، مجلهٔ دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره ۳۹، شمارهٔ ۱.
- مراغی، سید میر عبدالفتاح بن علی حسینی. (۱۴۱۷ ق.) العناوین الفقهیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعهٔ مدرسین حوزهٔ علمیهٔ قم، چاپ اول.
- نائینی، میرزا محمدحسین غروی. (۱۳۷۳) منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، تهران: المکتبة المحمدیه، چاپ اول.
- نجفی، محمدحسن. (۱۴۰۴ ق.) جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، لبنان ـ بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
- نراقی، مولی احمد بن محمدمهدی. (۱۴۱۷ ق.) عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزهٔ علمیهٔ قم، چاپ اول.
