هیدروپلیتیک هیرمند و بازتاب های فضایی آن در روابط ایران و افغانستان
الموضوعات :
مهدی کریمی
1
(پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)
هادی سیفی فرزاد
2
(دانشگاه تربیت مدرس)
قاسم اصولی اودلو
3
(موسسه آموزش عالی بیمه اكو، دانشگاه علامه طباطبایی)
مجتبی شعیبی
4
(دانشگاه تربیت مدرس)
الکلمات المفتاحية: هیدروپلیتیک, رود هیرمند, ایران, افغانستان, بازتاب های فضایی,
ملخص المقالة :
آب منشا حیات بر روی کره زمین است که امکان یافتن جایگزینی آن وجود ندارد، همینطور انتقال و شیرین کردن آب هزینه های زیاد دارد. با افزایش تقاضا برای منابع آب و آلوده شدن آب های سطحی و زیرزمینی در بسیاری از مناطق جهان، آب تبدیل به عاملی برجسته در روابط سیاسی بین کشورها شده و احتمال وقوع منازعه و درگیری بر سر آن تشدید می گردد، به گونه ای که روابط دو کشور را در زمینه های مختلف متاثر می کند. عدم تطابق مرزهای سیاسی با مرزهای طبیعی و حوضه های آبریز رودخانه ها موجب شده است که امروزه بیش از 40 درصد از جمعیت جهان در مناطقی زندگی کنند که حوضه های آبریز آن ها بین دو یا چند کشور مشترک است. با توجه به روند افزایشی مصرف آب در بخش های فرادست رودخانه ها و منابع آبی، مشاجرات هیدروپلیتیک میان جوامع و ملت های ساکن در فرادست و فرودست نیز در حال افزایش است. رودخانه هیرمند علاوه بر کاهش بارندگی و خشکسالی، بوسیله ی سدهای احداث شده، آب ورودی به کشور ایران به شدت کاهش پیدا کرده است؛ و اثرات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و سیاسی(درسطح داخلی و بین المللی) بر جای گذاشته است. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی در پی بررسی تبعات مناقشه بر سر آب در منطقه سیستان و بازتاب های فضایی این مناقشات می باشد. یافته های پژوهش نشان می دهد که مهمترین بازتاب های هیدروپلیتیک هیرمند، در بحران آب در منطقه سیستان و متاثر ساختن روابط دو کشور ایران و افغانستان انعکاس دارد همینطور در داخل کشور ایران بازتاب های فضایی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی داشته است.
ابراهیم زاده، عیسی. (1384). تعیین و تدوین استراتژی توسعه محیط زیست سیستان و بلوچستان. طرح پژوهشی: سازمان حفظ محیط زیست سیستان و بلوچستان.
احمدی، سید عباس. (1383). بررسی هیدروپلیتیک هیرمند.رشد آموزش جغرافیا، شماره 67، صص 54-48.
حافظ نیا و دیگران. (1385). هیدروپلیتیک هیرمند و تاثیر آن بر روابط سیاسی ایران و افغانستان. برنامه ریزی و آمایش فضا، شماره 2، صص 25-1.
حافظ نیا، محمد رضا. (1385). اصول و مبانی ژئوپلیتیک. مشهد: انتشارات پاپلی.
حسیبی، رباب. (1371). تقسیم آب هیرمند و انعکاس آن در روابط ایران و افغانستان. گنجینه اسناد، شماره 5 و 6، صص 61-44.
رحمانیان داریوش و براقی، فضل الله. (1389). جایگاه مساله آب هیرمند در مناسبات ایران و افغانستان در دوره رضا شاه. تاریخ ایران، شماره 65-64، صص 70-37.
سالور، عباس. (1381). رود هیرمند و اختلاف حقابه. تاریخ معاصر ایران، سال 6، شماره 21و 22، صص 858-575.
سیستانی، محمد اعظم. (1367). سیستان : سرزمین ماسه ها وحماسه ها. کابل : آکادمی علوم جمهوری افغانستان، مرکز علوم اجتماعی.
فتحی، محمد. (1383). تهران، کابل و آب هیرمند. گزارش، شماره 161، صص 25-22.
کمپ، جفری و هارکاوی، رابرت. (1383). جغرافیای استراتژیک خاورمیانه (جلد اول). ترجمه: سید مهدی حسینی متین، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
مجتهدزاده، پیروز. (1374). هیرمند و هامون در چشم انداز هیدروپلیتیک خاور ایران. اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره 102-101، صص 38-33.
محمد حسن ضیا، توانا و دیگران. (1389). بررسی تطبیقی اثرات کاهش آب هیرمند بر فعالیت های کشاورزی در روستاهای سیستان. پژوهش های جغرافیای انسانی، شماره 71، صص 65-49.
مختاری هشی، حسین. (1392). هیدروپلیتیک ایران؛ جغرافیای بحران آب در افق سال 1404. فصلنامه ژئوپلیتیک، سال نهم، شماره سوم، صص 83-49.
ملکی، بهنام. (1383). رودخانه هیرمند و چالش های پیش رو. اطلاعات سیاسی- اقتصادی. شماره 210-209، صص 71-66.
Carius, A., Dabelko, D. G., & Wolf T. , A. (2004). Water, conflict, and cooperation. Environmental Change and Security Project Report, 10, 60-66.
Choucri Nazli & Robert, North. (1975). Nations in Conflict: National Growth and International Violence. Sanfrancisco. Califi Freeman.
Engelman, R., & LeRoy, P. (1993). Sustaining water. Population and the future of renewable water supplies.
Haggett, P. (1991). Geography-a modern synthesis. UTB fuer Wissenschaft: Grosse Reihe (Germany).
Haggett, Peter. (1983). Geography: A Modern Synthesis. New York: Publisher: Harpercollins College Div.
Haggett, Peter. (2001). Geography: A Global Synthesis. Publisher: Prentice Hall.
HDR (Human Development Report) (2006). Beyond scarcity: Power, poverty and the global water crisis. Chapter 6. UNDP.
Holsti, K.J. (1986). Resolving International Conflicts: a Taxonomy of Behavior and some Figures on Procedures. Journal of Conflict Resolution.
King, M. & Sturtewagen, B. (2010). Making the most of Afghanistan’s River Basins Opportunities for Regional Cooperation. The East West Institute 11 East 26th Street, 20th Floor New York, NY 10010.
Najafi, Alireza & Vatanfada, Jabbar. (2013). Transboundary Water Management Improvements, the Way Forward in the Middle East; Case Study: Transboundary Water Management of Iran and Neighbors. Geopolitics Quarterly, Volume: 8, No 4, Pp. 135-155.
Richard, Ashley. (1980). the Political Economy of War and Peace. London: Francis Pinter.
Rijsberman, F. R. (2006). Water scarcity: Fact or fiction? Agricultural Water Management, 80 (1), 5-22.
Turton, A., & Henwood, R. (2002). Hydropolitics in the developing world: a southern African perspective: International Water Management Institute.
UN. (2008). Transboundary Waters: Sharing Benefits, Sharing Responsibilities. http://www.unwater.org/downloads/UNW_TRANSBOUNDARY.pdf, accesed on Agust 27, 2015.
UNDP. (2006). Human Development Report, Beyond scarcity: power, poverty and the global water crisis. New York.
WWAP. (2012). The United Nations World Water Development Report 4: Managing Water under Uncertainty and Risk. Paris: UNESCO.
