ماهیت‌شناسی رمانتیسیسم سیاه در شعر دهه سی
الموضوعات :غلامرضا پیروز 1 , رضا ستاری 2 , سارا زارع جیرهنده 3
1 -
2 -
3 -
الکلمات المفتاحية: تغزل رمانتیسیسم سیاه احساس‌گرایی شعر دهه سی مضمون,
ملخص المقالة :
یکی از جریان‌های مهم ادبی که در شعر ایران در دهه سی، به دنبال کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ قوت گرفت، جریان رمانتیسیسمی بود که در عرصۀ شعر رواج یافت و به دنبال آن مضامینی سیاه با احساس گرایی تند و بی سابقه رایج شد؛ مضامینی که رمانتیسیسم را از جوهرۀ غنا و تغزل دور کرد؛ به این معنی که شاعران یا دم از مرگ عشق می‌زدند و یا آن را تا پست ترین سطح خود فرو می‌کاستند. این اشعار که به رمانتیسیسم سیاه معروف شده است، مضامینی چون مرگ‌اندیشی، نفرین، عصیان، اظهار به گناه و کفر و بی اخلاقی، شیطان-گرایی، یأس و... را انعکاس می‌دهد. برخی منابع، این اشعار را با عنوان رمانتیسیسم تغزلی تعریف کرده‌اند، در حالی که تغزل و رمانتیسیسم سیاه، تفاوت‌های اساسی با یکدیگر از جمله در جهان بینی، مضامین و عوامل بروز دارند. در این مقاله پس از بررسی ماهیت و عوامل بروز رمانتیسیسم سیاه در ایران، مضامین سیاه شایع در شعر شاعرانی چون نادر نادرپور، نصرت رحمانی، کارو، حسن هنرمندی، حمید مصدق و فروغ فرخزاد ارزیابی شد و نتیجه جستار نشان داد که با توجه به محور قرار گرفتن مضامینی چون مرگ‌اندیشی، یأس و نومیدی، عصیان و نفرین، ترس، شیطان گرایی، اعتیاد و مستی و مخالفت با اخلاق و هنجارهای اجتماعی، کفر و تقبیح و تمسخر عشق در شعر رمانتیسیسم سیاه، نمی‌توان این اشعار را رمانتیسیسم تغزلی و عاشقانه نامید. بر این اساس، شعر رمانتیک و احساس‌گرای تند دهه سی، در دو دسته شعر رمانتیسیسم تغزلی و غیر تغزلی تقسیم شد.
آبراهامیان، یرواند (1391) ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل¬محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران، نی.
البستانی، فواد افرام (۱۳۷۸) منجد الطلاب، ترجمه محمد بندرریگی، تهران، حر.
اویسی کهخا، عبدالعلی (1391) «بررسی رمانتیسم و بازتاب آن در شعر حسن هنرمندی»، پژوهشنامه ادب غنایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال دهم، شماره هجدهم، بهار و تابستان، صص 5-28.
ايگلتون، تري ( 13۷۴) «خاستگاه پست¬مدرنيست¬ها»، ترجمة سهراب معيني، مجلة آدينه، آذر، شماره 105، صص 41-42.
براهنی، رضا (13۵۸) طلا در مس، تهران، زمان.
تسلیمی، علی (۱۳۹۳) گزاره هایی در ادبیات معاصر ایران، تهران، اختران جعفری، مسعود (1378) سیر رمانتیسم در ایران، تهران، مرکز.
حافظ، شمس¬الدین محمد (۱۳۹۰) دیوان حافظ، تصحیح قزوینی و غنی، تهران، آسمان خیال.
حسین¬پور چافی، علی (1390) جریان‌های شعری معاصر فارسی، تهران، امیرکبیر.
خطاط، نسرین (۱۳۸۲) مکتب رمانتیک در فرانسه، پژوهشنامه علوم انسانی، شماره ۳۷، صص۵۳-۶۷.
خواجات، بهزاد (1391) رمانتیسیسم ایرانی، تهران، بامداد نو.
داد، سیما (1385) فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران، مروارید.
دانشور، سیمین (۱۳۹۳) علم الجمال و جمال در ادب فارسی، تهران، قطره.
رحمانی، نصرت (1392) مجموعه اشعار، تهران، نگاه.
زندیه، حسن (۱۳۹۰) «روح نامریی شعر فارسی، تأثیر عامل‌های سیاسی و اجتماعی عصر پهلوی بر فراز و فرود رمانتیسم فارسی»، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال دوم، شماره اول، بهار و تابستان، صص 127-155.
سعدی، شیخ مصلح¬الدین (۱۳۷۱) کلیات سعدی، تصحیح فروغی، تهران، ققنوس.
سیدحسینی، رضا (1387) مکتب‌های ادبی، تهران، نگاه.
شاملو، احمد (۱۳۸۵) مجموعه آثار، به کوشش نیاز یعقوب¬شاهی، تهران، نگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1380) ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، تهران، سخن.
-------------------- (۱۳۵۲) «انواع ادبی و شعر فارسی»، مجله خرد و کوشش، دوره چهارم، دفتر دوم و سوم.
شمس لنگرودی، محمد (۱۳۷۸) تاریخ تحلیلی شعر نو، تهران، مرکز.
شمیسا، سیروس (۱۳۸۳) انواع ادبی، تهران، فردوس.
------------- (۱۳۸۱) شاهدبازی در ادبیات فارسی، تهران، فردوس.
------------- (۱۳۶۲) سیر غزل در شعر فارسی، تهران، فردوسی.
شیری، قهرمان و دیگران (۱۳۹۱) «بررسی تحلیلی رمانتیسم سیاه در سروده‌های نصرت رحمانی»، فصلنامه علمی پژوهشی زبان و ادبیات فارسی، شماره 27، صص ۷۰-۹۷.
صفایی، علی و دیگران (۱۳۸۹) «مقایسه شعر سیاه فروغ فرخزاد و نصرت رحمانی»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، سال هفتم، شماره 27، بهار، صص 9-36.
فتوحی، محمود (۱۳۷۶) «جریان رمانتیسم بعد از کودتای ۲۸ مرداد»، مجله دانشگاه انقلاب، شماره ۱۰۸-۱۰۹، بهار، صص ۱۵۹-۱۶۸.
فرخزاد، فروغ (1371) دیوان اشعار، تهران، مروارید.
کارو (1394) گزیده اشعار EBOOKCLUB، خرداد.
مختاری، محمد (1378) هفتاد سال عاشقانه، تهران، تیراژه.
مصدق، حمید (1393) گزینه اشعار، تهران، مروارید.
میلانی، عباس (۱۳۸۷) تجدد و تجددستیزی در ایران، تهران، اختران.
نادرپور، نادر (1393) مجموعه اشعار، تهران، نگاه.
ناصری، فرشته (۱۳۹۱) «مروری بر تاریخچه ادبیات غنایی در ایران»، فصلنامه در دری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف¬آباد، سال اول، شماره دوم، صص ۱۰۵-۱۲۲.
نبی¬لو، علیرضا (۱۳۹۳) «مضامین غنایی در رباعیات مهستی گنجه¬ای»، پژوهشنامۀ ادب غنايي دانشگاه سيستان و بلوچستان، سال دوازدهم، شماره 23، صص ۲۸۳-۳۰۴.
وصفی قراولخانه، موسی (۱۳۹۳) بررسی سیر رمانتیسیسم سیاه در ادبیات معاصر ایران با تکیه بر اشعار فریدون توللی، نادر نادرپور و نصرت رحمانی، پایان¬نامه کارشناسی¬ارشد، دانشگاه سمنان، با راهنمایی دکتر عبدالله حسن¬زاده میرعلی.
همایی، جلال¬الدین (۱۳۷۱) فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران، هما.
هنرمندی، حسن (1350) برگزیده اشعار، تهران، بامداد.
Heath, Duncan and Boreham, Judy (2000) Introducing Romanticism. Ed. by Richard Appignanesi. USA: Totem Books.
Varner, Paul (2015) Historical Dictionary of Romanticism in Literature, Lanham: Rowman & Littlefield.
