متعلَق حدوث جسمانی نفس در فلسفه ملاصدرا و شارحان وی
محورهای موضوعی : پژوهش درباره فیلسوفان صدرایی و شارحان و منتقدان ملاصدرا
ابراهیم مسلم‌پور انگرابی
1
,
سهراب حقیقت
2
1 - دانش آموخته دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران
2 - دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران
کلید واژه: نفس ناطقه, حدوث جسمانی, ملاصدرا, ملاهادی سبزواری, مرتضی مطهری, علامه طباطبایی, امام خمینی,
چکیده مقاله :
نفسشناسی یکی از حوزه‌های مهم فلسفة اسلامی است که در بسیاری از مسائل هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی، نقشی اساسی و سازنده دارد. حدوث جسمانی نفس که نخستین‌بار توسط ملاصدرا در مقابل دیدگاه حکمای مشاء، یعنی حدوث روحانی نفس در ابتدای تعلق به بدن، مطرح شد، با چالشها و ابهاماتی مواجه گردید. شارحان آثار ملاصدرا درصدد رفع این ابهامات برآمده‌اند. مقاله پیش رو که با رویکرد توصیفی‌ـ‌تحلیلی نگاشته شده، در پی این پرسش اصلی است که متعلق حدوث جسمانی نفس در فلسفة ملاصدرا و شارحان وی کدام مرتبه از نفس است؛ نباتی، حیوانی یا ناطقه؟ در پاسخ باید گفت: نفس ناطقه متعلق حدوث جسمانی است نه نفس نباتی یا حیوانی؛ با این استدلال که از باب تعرف الاشیاء باضدادها، نظریة حدوث جسمانی صدرایی در مقابل نظریة حدوث روحانی مشائی مطرح شده و ازآنجاکه نزد فلاسفة مشائی متعلق حدوث روحانی، نفس ناطقه است، پس باید در نظام فلسفی ملاصدرا نیز متعلق حدوث جسمانی، نفس ناطقه باشد. ملاصدرا در برخی از آثار خود نیز بصراحت بدان اذعان کرده است. استقصای انتقادی نظریة ملاصدرا در آثارش دربارة متعلق حدوث جسمانی نفس، طرح اختلاف‌نظر شارحان و بررسی این اختلافات ساختار این مقاله را تشکیل میدهد.
Psychology is one of the important fields of Islamic philosophy, playing a fundamental and constructive role in many ontological and epistemological problems. The corporeal origination of the soul, first proposed by Mullā Ṣadrā in contrast to the view of Peripatetic philosophers advocating the spiritual origination of the soul at the beginning of its attachment to the body, faced certain challenges and led to some ambiguities. Hence, commentators on Mullā Ṣadrā's works have sought to resolve these ambiguities. This study, following a descriptive-analytical approach, aims to answer the main question of which level of the soul, vegetative, animal, or rational, is the subject of corporeal origination in Mullā Ṣadrā's philosophy and that of his commentators. In response, it must be said that the rational soul, not the vegetative or animal soul, is the subject of corporeal origination. Based on the argument of “things are known by their opposites”, Mullā Ṣadrā's theory of corporeal origination is proposed in opposition to the Peripatetic theory of spiritual origination. Moreover, since the subject of spiritual origination for Peripatetic philosophers is the rational soul, the subject of corporeal origination in Mullā Ṣadrā's philosophical system must be the rational soul. Mullā Ṣadrā himself explicitly acknowledged this in some of his works. This paper is intended to provide a critical study of Mullā Ṣadrā's theory in his works regarding the subject of the corporeal origination of the soul, while presenting and examining the related differences of opinion among commentators.
خمينى، روحالله (1381) تقريرات فلسفه امام خمينى، تهران: مؤسسة تنظيم و نشر آثار امام خمينى (ره).
سبزواری، حاج ملاهادی (1376) رسائل حکیم سبزواری، تهران: اسوه.
سبزواری، حاج ملاهادی (1382) تعلیقات علی الشواهد الربوبیه، قم: مؤسسة مطبوعات دینی.
شيروانى، على (1388) ترجمه و شرح بداية الحكمة، قم: بوستان كتاب.
طباطبايى، سیدمحمدحسين (1387الف) آغاز فلسفه، ترجمة محمدعلی گرامی، قم: بوستان كتاب.
طباطبايى، سیدمحمدحسين (1387ب) نهاية الحكمة، قم: بوستان كتاب.
مطهری، مرتضی (1385) مجموعه آثار، تهران: صدرا.
ملاصدرا (1378) التنقیح فی المنطق، تصحیح و تحقیق غلامرضا یاسی‌پور، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383الف) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج3، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383ب) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج8، تصحیح و تحقیق علی اکبر رشاد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1391) الشواهد الربوبیة فی مناهج السلوکیة، تصحیح و تحقیق سیدمصطفی محقق داماد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
