تحلیل الگوهای فضایی ـ زمانی جرم سرقت در شهر سمنان
محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهری
اسماعیل نجفی
1
,
کرامت اله زیاری
2
,
علیرضا دربان آستانه
3
1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه¬ریزی شهری دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران، تهران، ایران
2 - استاد جغرافیا و برنامه¬ریزی شهری دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران، تهران، ایران.
3 - استادیار جغرافیا و برنامه¬ریزی روستایی دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران، تهران، ایران.
کلید واژه: الگوهای فضایی ـ زمانی, کانونهای جرمخیز, سرقت, سیستم اطلاعات جغرافیایی, شهر سمنان.,
چکیده مقاله :
امروزه یکی از مهم ترین معضلات در اکثر شهرهای جهان افزایش نرخ بزهکاری است. با گذشت زمان جرم شناسان متوجه شدند که مکان-های خاصی بر میزان وقوع جرم تأثیرگذار می باشند. به همین دلیل طی سال های اخیر پژوهش پیرامون رابطة متقابل محیط کالبدی شهرها با بزهکاری اهمیت زیادی یافته است. یکی از مهم ترین انواع جرایم، مسئله سرقت است. سرقت به انواع متفاوت در سطح جامعه وجود دارد. در پژوهش حاضر از سامانه اطلاعات جغرافیایی و همچنین نرم افزارهای Excel و SPSS بهمنظور تحلیل های فضایی ـ مکانی و همچنین زمانی استفاده شده است. در این پژوهش جرایم ارتکابی مرتبط با سرقت از تاریخ 1/1/1394 تا 29/12/1394 در محدوده قانونی شهر سمنان به‌عنوان جامعه آماری مورد مطالعه قرار گرفته است. سپس با تهیه پایگاه داده ای جرایم سرقت و استفاده از آزمون-های آماری و گرافیکی اقدام به شناسایی و تحلیل فضایی کانون های جرم خیز شهر سمنان شد. روش تحقیق پژوهش، تحلیلی و توصیفی و داده ها و اطلاعات مورد نیاز پژوهش با دو روش کتابخانه ای و میدانی تهیه شده است. نتیجه پژوهش نشان داد مهم ترین کانون های جرم خیز شهری سمنان در محدوده خیابان امام (ره) از میدان امام تا چهاراه مازندران و همچنین بازار سمنان واقع شده است که جزء محدوده های پرازدحام و شلوغ شهر با کاربری غالباً تجاری که دارای ساختار کالبدی نامناسب می باشد، شکل گرفته است. از نظر زمانی نیز مشخص شد، بیشترین میزان سرقت در شهر سمنان در طی ماه ها و هفته‌های سال در طی ساعات اداری تمرکز یافته است و پیک زمانی وقوع سرقت در شهر سمنان ساعات نزدیک به ظهر بوده است.
Background and Purpose:Nowadays the problem of increasing the rate of delinquency and social deviations is one of the most important and most fundamental problem in many cities in the world. After years criminologists have found that certain locations effect on crime. So in recent years researches about the interaction between the physical environment of cities and social ills and crime has become increasingly important. Theft is one of the most important types of crime and delinquency. There are a variety of different forms of theft at the community level. Method:This study, Identifying and Spatial-temporal Analysis of urban Crime Hotspots, have been conducted in Semnan. Geographical information system and SPSS software are used in this study to do spatial and temporal analyze. In this study some crimes have been studied as a sample that took place in legal limit of Semnan city in range of 1394/1/1 until 1394/29/12. Then after preparing a database of theft and using statistical and graphical tests, crime hotspots have been identified and analyzed in a spatial way in Semnan city. This is a descriptive and analytical research and data is provided by library and statistical information and field observations. Findings and results:The results showed that the urban crime hotspots of Semnan are in the Imam street. With more details this area extends from Imam square to Mazandaran crossroad. These hotspots also lay in Semnan market. This market is in the crowded and bustling part of city and has mostly commercial function and unsuitable physical structure. It is cleared that in terms of time, the highest rate of theft in Semnan city had occurred in warm months of year as well as the initial days of the week. The results showed that most of thefts had occurred in a time between 9 A.M until 13 P.M.
1. بارانی، محمد و کلانتری، محسن و جباری، کاظم، (1389)، تحلیل الگوهای مکانی ـ زمانی بزهکاری در مناطق شهری (مطالعه موردی: جرایم سرقت به عنف و شرارت و باج¬گیری در بخش مرکز شهر تهران)، تهران، انتظام اجتماعی، 2(1).
2. بواندیا، هرناندو گومز، (1380)، جرایم شهری، گرایش‌ها و روش¬های مقابله با آنها، ترجمة گیوه¬چیان، فاطمه، تهران، دفتر پژوهش¬های فرهنگی.
3. پرهیز، فریاد و مشکینی، ابوالفضل و مهدنژاد، حافظ و مرادی¬نیا، سجاد، (1390)، تشکیل پایگاه داده¬ای جرایم شهری با استفاده از تکنیک¬های گرافیک مبنا، درون¬یابی و سامانه¬های اطلاعات جغرافیایی GIS، (مورد مطالعه جرایم ارتکابی شهر زنجان)، تهران، مطالعات امنیت اجتماعی.
4. پوراحمد، احمد و رهنمایی، محمدتقی و کلانتری، محسن، (1382)، بررسی جغرافیایی جرایم در شهر تهران، تهران، پژوهش¬های جغرافیایی، 44.
5. پیشگاهی¬فرد، زهرا و کلانتری، محسن و پرهیز، فریاد و حق¬پناه، احسان، (1390)، تحلیل جغرافیایی کانون¬های جرم¬خیز جرایم مرتبط با مواد مخدر در شهر کرمانشاه، اصفهان، مطالعات و پژوهش¬های شهری و منطقه¬ای، 11.
6. تیلور، رالف بی و هارل ادل وی، (1389)، محیط کالبدی و بزهکاری، ترجمه کلانتری محسن و قزلباش، سمیه، زنجان، آذرکلک.
7. جباری، کاظم، (1388)، شناسایی و تحلیل فضایی کانون¬های جرم¬خیز شهری با استفاده از سامانه¬های اطلاعات جغرافیایی GIS، پایاننامه کارشناسی ارشد، زنجان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی زنجان.
8. جیسون، سوزان و ویلسون، پل آر، (1390)، طراحی محیطی جرم ستیز: پیشگیری جرم از طریق طراحی محیطی؛ ترجمه کلانتری، محسن و سلامی بیرامی، ابوذر، زنجان، آذرکلک.
9. سالنامه آماری استان سمنان، (1390). تهران، مرکز ملی آمار.
10. شماعی، علی و موحد، علی و ویسی، رضا، (1393)، بررسی و تحلیل فضایی جرایم مواد مخدر در کلانشهر تهران مورد مطالعه: منطقه 2 شهرداری تهران، تهران، بررسی مسائل اجتماعی ایران، 5(2).
11. عبادی نژاد، سید علی و کنعانی، اکبر و مهدوی نیا، مهدی، (1398)، شناسایی کانونهای جرم¬خیز سرقت داخل خودرو و بررسی تأثیر تراکم جمعیت در شکلگیری این کانونها در شهر گرگان، پژوهشنامه جغرافیای انتظامی، 25، 37-50.
12. عباسی ورکی، الهام، (1387)، شناسایی و تحلیل فضایی کانون¬های جرم¬خیز شهر قزوین با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS، پایاننامه کارشناسی ارشد، زنجان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه زنجان.
13. غنی¬زاده، جهان¬آقا و کلانتری، محسن، (1391)، آسیب¬شناسی نظم و امنیت در پارک¬های شهر تهران با استفاده از اصول و راهبرد¬های پیشگیری جرم از طریق طراحی محیطی، تهران، پژوهش¬نامه نظم و امنیت انتظامی، 5(3).
14. فلسون، مارکوس و کلارک، رونالد وی، (1389) فرصت و بزهکاری، نگرشی کاربردی برای پیشگیری از جرم، ترجمه کلانتری، محسن و قزلباش سمیه، زنجان، آذرکلک.
15. قدس، محسن و کامیابی، سعید، (1393)، استفاده از تکنیک AHP در محیط GIS برای مکان¬یابی ایستگاه¬های آتش¬نشانی (مطالعه موردی: شهر سمنان)، سمنان، کاوش¬های جغرافیایی مناطق بیابانی، 2(3)
16. قصری، محمد و کلانتری، محسن و جباری، کاظم و قزلباش، سمیه، (1390)، بررسی تأثیر نوع و میزان کاربری اراضی شهری در شکل¬گیری الگوهای فضایی بزهکاری، مطالعه موردی: جرایم مرتبط با مواد مخدر در بخش مرکزی شهر تهران، تهران، ژئوپلیتیک، 7(2)
17. کامیابی، سعید و سیدعلی¬پور، سیدخلیل و میرعمادی، ابراهیم، (1395)، ارزیابی ایمنی فضای شهری با تأکید بر شاخص¬های پدافند غیرعامل با استفاده از روش AHP و TOPSIS مطالعه موردی: شهر سمنان، تهران، پدافند غیرعامل، 7(1)
18. کامیابی، سعید و طاهری، سید مجتبی، (1394)، بررسی و مکان¬یابی مراکز پارکینگ طبقاتی با استفاده از روش AHP و TOPSIS (مطالعه موردی: شهر سمنان)، مازندران، مطالعات برنامهریزی شهری، 3(9)
19. کلانتری، محسن و پوراحمد، احمد و ابدالی، یعقوب و الله قلی پور، سارا، (1397)، تحلیل فضایی کیفیت زندگی در کانونهای جرم¬خیز (مورد مطالعه: بخش مرکزی شهر تهران)، پژوهشنامه جغرافیای انتظامی، 21، 1-30.
20. کلانتری، محسن و توکلی، مهدی، (1386)، شناسایی کانون¬های جرم¬خیز شهری، تهران، فصلنامه مطالعات پیشگیری از جرم، 2(2)
21. کلانتری، محسن و قزلباش، سمیه و یغمایی، بامشاد، (1389)، بررسی جغرافیایی کانون¬های جرم¬خیز شهری زنجان (مورد مطالعه: جرایم مرتبط با مواد مخدر)، تهران، پژوهش¬های جغرافیای انسانی، 74.
22. کلانتری، محسن و قزلباش، سمیه و یغمایی، بامشاد، (1391)، بررسی الگوهای مکانی بزهکاری در سطوح منطقه-ای مورد شناسی: جرایم مرتبط با مواد مخدر در استان خراسان جنوبی، زاهدان، جغرافیا و آمایش شهری ـ منطقه¬ای، 4.
23. کلانتری، محسن، (1380)، بررسی جغرافیایی جرم و جنایت در مناطق شهر تهران، پایان¬نامه دوره دکتری رشته جغرافیا و برنامه¬ریزی شهری، به راهنمایی محمدتقی رهنمایی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران.
24. مهندسین مشاور آرمانشهر، (1394)، طرح جامع شهر سمنان.
25. نظریان، اصغر و زیاری، یوسفعلی و خزاعی، نساء، (1392)، بررسی نظریات جرم¬شناسی محیطی در ارتباط با پیشگیری از بزهکاری در محیط¬های شهری، اصفهان، پژوهش¬های علوم انسانی دانشگاه اصفهان، 21(4).
26. نوغانی دخت بهمنی، محسن و میر محمدتبار، سیداحمد، (1394)، بررسی عوامل اقتصادی مؤثر بر جرم (فراتحلیلی از تحقیقات انجام شده در ایران)، اصفهان، پژوهش¬های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، 4(3)
27. ولد، جرج و برنارد، توماس و اسنیپس، جفری، (1388)، جرمشناسی نظری (گذری بر نظریه¬های جرم¬شناسی)، ترجمه شجاعی، علی، تهران، سمت.
28. یزدانی، محمدحسن و فیروزی مجنده، ابراهیم و هاشمی، جواد، (1397)، بررسی الگوی پراکنش فضایی جرایم سرقت در شهر اردبیل به منظور شناسایی کانون جرم¬خیز سرقت، پژوهشنامه جغرافیای انتظامی، 22، 137-164.
29. Conrow, L., Aldstadt, J. & Mendoza, N. S. (2015), A spatio-temporal analysis of on-premises alcohol outlets and violent crime events in Buffalo, NY, Applied Geography 58 (2015) 198e205.
30. Cozens, P. (2008). Crime prevention through Environmental Design In western australia: Planning for sustainable urban futures, 3(3), 272-292. https://doi.org/10.2495/SDP-V3-N3-272-292
31. Engel, C., Beckenkamp, M., Glöckner, A., Irlenbusch, B., Hennig-schmidt, H., Kube, S., … Towfigh, E. (2014). International Review of Law and Economics First impressions are more important than early intervention : Qualifying broken windows theory in the lab. International Review of Law & Economics, 37, 126–136. https://doi.org/10.1016/j.irle.2013.07.005
32. Gau, J. M., Corsaro, N., & Brunson, R. K. (2014). Journal of Criminal Justice Revisiting broken windows theory : A test of the mediation impact of social mechanisms on the disorder – fear relationship. Journal of Criminal Justice, 42(6), 579–588. https://doi.org/10.1016/j.jcrimjus.2014.10.002
33. Ha, T., Oh, G., & Park, H. (2015). Comparative analysis of Defensible Space in CPTED housing and non-CPTED housing. International Journal of Law, Crime and Justice, 43(4), 496–511. https://doi.org/10.1016/j.ijlcj.2014.11.005.
34. Hedayati, M., Abdullah, A., & Ignatius, J. (2016). International Journal of Law, Crime and Justice Examining the effects of crime prevention through environmental design (CPTED) on Residential Burglary, 46, 86–102.
35. Hinkle, J. C., & Yang, S. (2014). Journal of Criminal Justice A New Look into Broken Windows : What Shapes Individuals ’ Perceptions of Social Disorder ?. Journal of Criminal Justice, 42(1), 26–35. https://doi.org/10.1016/j.jcrimjus.2013.11.002
36. Hipp, J. R., & Kane, K. (2017). Cities and the larger context: What explains changing levels of crime? Journal of criminal justice, 49, 32-44.
37. Ratcliffe, J. H. (2004). The Hotspot Matrix: A Framework for the Spatio-Temporal Targeting of Crime Reduction. Police Practice and Research, 5(1), 5–23. https://doi.org/10.1080/1561426042000191305
38. Sampson, R. J., & Raudenbush, S. W. (2004). Seeing Disorder : Neighborhood Stigma and the Social Construction of “ Broken Windows ”*, 67(4), 319–342.
39. Sharma, R., Palria, S. and Bhalla, P. (2016), Crime mapping analysis of Ajmer city -A GIS approach, Journal of Geomatics Vol 10 No. 1 April 2016.
تحلیل الگوهای فضایی ـ زمانی جرم سرقت در شهر سمنان1
اسماعیل نجفی- دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران
کرامتاله زیاری2- استاد جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران
علیرضا دربان آستانه- استادیار جغرافیا و برنامهریزی روستایی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران
تاريخ دريافت: 05/9/1399 | تاريخ پذیرش: 22/12/1399 |
چکیده
امروزه یکی از مهمترین معضلات در اکثر شهرهای جهان افزایش نرخ بزهکاری است. با گذشت زمان جرمشناسان متوجه شدند که مکانهای خاصی بر میزان وقوع جرم تأثیرگذار میباشند. به همین دلیل طی سالهای اخیر پژوهش پیرامون رابطة متقابل محیط کالبدی شهرها با بزهکاری اهمیت زیادی یافته است. یکی از مهمترین انواع جرایم، مسئله سرقت است. سرقت به انواع متفاوت در سطح جامعه وجود دارد. در پژوهش حاضر از سامانه اطلاعات جغرافیایی و همچنین نرمافزارهای Excel و SPSS بهمنظور تحلیلهای فضایی ـ مکانی و همچنین زمانی استفاده شده است. در این پژوهش جرایم ارتکابی مرتبط با سرقت در دوره زمانی یکساله در محدوده قانونی شهر سمنان به‌عنوان جامعه آماری مورد مطالعه قرار گرفته است. سپس با تهیه پایگاه دادهای جرایم سرقت و استفاده از آزمونهای آماری و گرافیکی اقدام به شناسایی و تحلیل فضایی کانونهای جرمخیز شهر سمنان شد. روش تحقیق پژوهش، تحلیلی و توصیفی و دادهها و اطلاعات مورد نیاز پژوهش با دو روش کتابخانهای و میدانی تهیه شده است. نتیجه پژوهش نشان داد که الگوهای پراکنش فضایی محل وقوع جرایم سرقت به صورت خوشهای بوده و بیشتر جرایم ارتکابی در محدوده خیابان امام (ره) از میدان امام تا چهارراه مازندران و همچنین بازار سمنان در مرکز شهر رخ داده است. استفاده از تحلیل لکه‌های داغ نشان داد که اکثر جرائم سرقت در محدوده داخلی مرکز قدیمی شهر به وقوع پیوسته و این محله‌ها که به‌صورت نقاط داغ مشخص شدهاند را میتوان کانونهای اصلی جرم سرقت شهر سمنان نامید؛ همچنین از نظر خودهمبستگی فضایی، محله‌ها با میزان بالای جرم خیزی به‌طور معنی‌داری در خوشه‌های مجاور هم متمرکز شدهاند از نظر زمانی نیز مشخص شد، بیشترین میزان سرقت در شهر سمنان در طی ماهها و هفته‌های سال در طی ساعات اداری تمرکز یافته است و پیک زمانی وقوع سرقت در شهر سمنان ساعات نزدیک به ظهر بوده است. که این نتایج ناشی از نقش اداری این شهر نسبت به سایر شهرهای استان است که در این ساعات علاوه بر خود جمعیت شهر، حجم بالایی از جمعیت از سایر شهرهای استان برای امور اداری به این شهر مراجعه میکنند.
نحوه استناد به مقاله: نجفی، اسماعیل، زیاری، کرامت اله و دربان آستانه، علیرضا (1399)، تحلیل الگوهای فضایی ـ زمانی جرم سرقت در شهر سمنان، پژوهشنامه جغرافیا و نظامهای فضایی، 1 (4)، 1- 19. http://jgss.ir/Article/14741
|
مقدمه
زندگی شهری با تنوع ارزش‌ها و پندارها، مردمان مختلف را به خود جلب میکند و با تجمع آنها اختلافات موجود تشدید شده که باعث افزایش بزهکاری و انحرافات اجتماعی در اکثر شهرهای دنیا شده است (یزدانی و همکاران، 1397: 138). لذا وقوع جرمهای شهری تبدیل به یک نگرانی عمده برای یک دوره طولانی شده است و محققان و پژوهشگران جهان راههای بسیاری را برای پیشگیری و کاهش جرم و جنایت در شهرها ارائه دادهاند (Ha, Oh, & Park, 2015: 497). در واقع برقراری نظم و امنیت و اقدام برای کاهش ناهنجاریهای شهری همواره یکی از دغدغههای مهم مدیران و برنامهریزان شهری به‌حساب میآید (غنیزاده و کلانتری، 1391: 78). زیرا صرفنظر از اینکه جرم پایههای زندگی اجتماعی را تهدید میکند، دلایل اقتصادی آن، بهویژه برای کشورهای درحال‌توسعه، نباید نادیده انگاشته شود بهطوری که بین 4 الی 7 درصد تولید ناخالص ملی معمولاً در راه جرم هدر میرود، تلف شدن منابعی که شدیداً برای توسعه مورد نیاز است (بواندیا، 1380: 18)؛ به عبارت دیگر وقوع جرم در هر منطقه دولت را مجبور میسازد برای مقابله با آن و برقراری نظم و امنیت و تأمین حقوق شهروندان، به توسعه کمی و کیفی نهادهای مبارزه با جرم بپردازد و هزینههایی را در جهت تعقیب، دستگیری و نگهداری مجرمان متحمل شود (نوغانی دخت بهمنی و میر محمدتبار، 1394: 86).
بررسیها نشان میدهد، پیشگیری از بزهکاری و تلاش برای کاهش میزان آن با افزودن به تعداد نیروهای پلیس و توسعة تشکیلات قضایی و دادگستری، وضع قوانین محدودکنندهتر، اعمال مجازاتهای شدیدتر و اتخاذ تدابیر شدید امنیتی، چندان ثمربخش نیست و به‌طور قطع تا عوامل بزهکاری در جامعه موجود باشد، مبارزه با بزهکار به‌عنوان معلول چندان ثمری ندارد (تیلور و هارل، 1389: 12 ـ 13). هرچند که در نگاه نخست به نظر میرسد مطالعه محدودههای جرمخیز صرفاً نمایش جغرافیایی نحوه توزیع اعمال مجرمانه است، اما نکته حائز اهمیت این است که در تحلیل مکانهای جرمخیز اولین گام شناسایی و تشخیص صحیح این محدودههاست. گام بعد تشخیص عوامل و دلایل مختلف کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و حتی نظارتی است که به جرمخیزی این محدودهها کمک نموده است. پس از آن امکان مبارزه با این عوامل و پاک‌سازی شرایط کالبدی، اجتماعی و فرهنگی صورت میگیرد (جباری، 1388: 4)؛ زیرا مکان و زمان در میزان بزهکاری و ایجاد انگیزه برای گذار از اندیشه به عمل مجرمانه نقش دارد. لذا اگر عوامل مهم و مؤثر در ایجاد فضاهای جرمخیز به نحو شایسته و مطلوب شناسایی و مدیریت شوند، میتوان زمینه و امکان تحقق بسیاری از جرایم را کاهش داد (شماعی و دیگران، 1393: 246).
لذا شناسایی و تحلیل محدودههای جرمخیز و آلوده شهری این فرصت را فراهم میآورد تا پلیس بتواند سریعتر و مؤثرتر نسبت به بزهکاری واکنش نشان دهد و به کشف جرم و تعقیب و دستگیری متهمین اقدام کند (پیشگاهیفرد و دیگران، 1390: 77). در واقع نتایجی که از طریق این پژوهش بهدست میآید، میتواند به نیروی انتظامی در شناخت نحوة توزیع فضایی سرقت از نظر نوع جرم سرقت و زمان و محل وقوع آن با توجه به کاربریهای شهری در مناطق مختلف شهر سمنان کمک کند و با توجه به این مطالعات، بهترین تصمیم را برای مقابله با جرایم بگیرد (پرهیز و دیگران، 1390: 58).
لذا با توجه به اهمیت موضوع و با هدف افزایش ایمنی و کاهش ناهنجاریهای اجتماعی و همچنین پیشگیری و کاهش میزان جرم سرقت در شهر سمنان این پژوهش میکوشد تا به سؤالات اساسی زیر پاسخ دهد:
· توزیع جغرافیایی مهمترین کانونهای تمرکز انواع جرایم مرتبط با سرقت در شهر سمنان چگونه است و بیشتر از چه الگویی پیروی میکند؟
· الگوهای زمانی وقوع نوع و میزان انواع جرایم سرقت در شهر سمنان به چه صورت است؟
پیشینه تحقیق
سابقة تحلیل محیطی بزهکاری به قرن گذشته باز میگردد. کیت هریس، سابقة استفاده از نقشههای بزهکاری را حدود سال 1900 میلادی میداند. این نقشهها که بیشتر در امور پلیسی مورد استفاده قرار میگرفت، صفحة بزرگی بود که محل وقوع جرایم با پونزهایی بر روی آن مشخص میشد (کلانتری و دیگران، 1391: 79)؛ نشان دادن وقایع مجرمانه بر روی نقشه شهرها با پونز یا علائم رنگی میتوانست به این نتیجه منتهی شود که توزیع بزهکاری به تمرکز و تراکم در محدودهای خاص و گاه بخشهای کوچکی از سطح شهر گرایش دارد (کلانتری و دیگران، 1389: 145)؛ اما میتوان گفت نخستین کار علمی در زمینه جرمشناسی را گری انجام داد. او این باور عمومی را که جرم با فقر همبسته است، به آزمون درآورد و در عوض دریافت که نرخ جرمهای علیه اموال و مالکیت در ثروتمندترین منطقة فرانسه بالاتر است، در حالی که تنها نصف نرخ جرم خشونتبار به این منطقه مربوط است. دومین شخص در این زمینه آدلف کتله بود، او دریافت که برخی از مردم، بهویژه جوانان، مردان، فقیران، بیکاران و بی‌سوادان، احتمال بیشتری هست که مرتکب جرم شوند (ولد و دیگران، 1388: 49-52). سپس شاو و مککی در سال 1929 در خصوص تأثیر بسزای کاربریهای اراضی در وقوع میزان خاصی از جرایم، دریافتند که وجود کاربریهای تجاری و صنعتی در واحدهای همسایگی شهرها باعث بالا رفتن ناهنجاریهای مختلف در سطح محلات میشود (قصری و دیگران، 1390: 183).
در سال 1935 راسن با بررسی آمارهای قضایی انگلستان و ولز نتیجه گرفت که تراکم جمعیت یکی از عوامل اصلی افزایش جرم و جنایت میباشد (پوراحمد و دیگران، 1382: 82). سپس در سال 1989 شرمن، گارتین و برگر برای نخستین بار واژه کانونهای جرمخیز را مطرح کردند. شرمن و همکارانش در مطالعه شهر مینیاپلیس دریافتند 50 درصد تماسهای تلفنی با پلیس تنها از 3.3 درصد کانونهای جرمخیز شهر انجام گرفته است. (بارانی و دیگران، 1389: 14). کانرو و همکاران (2015) پژوهشی را به منظور تجزیه‌وتحلیل ارتباط بین محل عرضه مشروبات الکلی و جرم خیزی در بوفالوی نیویورک انجام دادند که نتایج پژوهش بیانگر توزیع خوشهای جرایم خشونت‌آمیز در نزدیکی بارها بوده است (Conrow et al, 2015: 198). شرما و همکاران (2016) در پژوهشی تحت عنوان تحلیل نقشه‌برداری جرم شهر آمجر هندوستان با رویکرد GIS عنوان می‌نمایند: هندوستان یکی از کشورهای بزرگی است که به دلیل بیکاری، جرم در آن افزایش یافته است. همچنین انواع نقاط حساس، نزدیکی جرایم به ایستگاههای پلیس، تغییر مکان جرم در طول زمان، میزان جرم هر بخش را نیز تحلیل مینماید (Sharma et al, 2016). هیپ و کین (2017)، در پژوهش خود تحت عنوان تغییر در سطح جرم بین شهرهای کوچک و بزرگ به این نتیجه رسیدند که با افزایش نابرابری درآمد و ناهمگونی نژادی و قومی، جرم نیز افزایش مییابد و این نابرابری در شهرهای بزرگ بیشتر به چشم میآید (Hipp & Kane, 2017: 32).
اما در ایران تهیه و ترسیم نقشههای بزهکاری و به عبارتدیگر تحلیل جغرافیایی جرایم همانند بیشتر کشورهای درحال‌توسعه و در مقایسه با تجربیات و پژوهشهای کشورهای توسعهیافته در این رشته عمر کوتاهتری دارد. با این وجود طی سالهای اخیر پژوهشهای مهمی در زمینه تحلیل جغرافیایی جرایم در کشور انجام شده و پایاننامه، مقاله و طرحهای زیادی در این زمینه نگارش شده است که ازجمله مهمترین آنها میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
محسن کلانتری در سال 1380 در رساله دکتری خود با موضوع بررسی جغرافیایی جرم و جنایت در مناطق شهر تهران به این نتیجه رسید که به موازات رشد اندازه و جمعیت شهر تهران و به‌تبع آن افزایش تراکم و تنوع کارکردها و با کم شدن کنترلهای جمعی و از هم گسیختن پیوندهای اجتماعی، برخی نیروهای منفی تسهیلکننده ارتکاب جرم در فضای شهر ایجاد شده است (کلانتری، 1380: 1).
الهام عباسی ورکی در سال 1387 در پایاننامه کارشناسی ارشد خود با موضوع شناسایی و تحلیل فضایی کانونهای جرمخیز شهر قزوین با استفاده از سامانههای اطلاعات جغرافیایی GIS نمونه موردی بزه قاچاق و سوءمصرف مواد مخدر در شهر قزوین به این نتیجه رسید که میزان جرایم مرتبط با مواد مخدر با روند افزایشی از مناطق مرکزی شهر به سمت مناطق حاشیهای بیشتر شده است (عباسی ورکی، 1387: 157).
کاظم جباری در سال 1388 در پایاننامه کارشناسی ارشد خود با موضوع شناسایی و تحلیل فضایی کانونهای جرمخیز شهری با استفاده از سامانههای اطلاعات جغرافیایی GIS مورد مطالعه: بخش مرکزی شهر تهران به این نتیجه رسید که مرکز میانگین کل جرایم ارتکابی در محدودة این بخش بر مرکز جغرافیایی آن منطبق است و اینکه وقوع جرایم در روزهای اول و میانی هفته و در ساعات کار و فعالیت بیشتر است؛ همچنین بیشترین جرایم این بخش در مجاورت کاربریهای تجاری و اداری به وقوع پیوسته است (جباری، 1388: 160).
مهدی بازرگان و همکاران در سال 1396 در مقاله‌ای با موضوع شناسایی و تحلیل فضایی کانونهای جرمخیز سرقت در کلانشهر مشهد به این نتیجه رسیدند که توزیع فضایی جرایم سرقت در شهر مشهد از الگوی خوشهای تبعیت میکند و مهمترین کانون جرایم سرقت در شهر مشهد بر محدوده خواجه ربیع انطباق یافته است.
محمدحسن یزدانی و همکاران در سال 1397 در مقاله‌ای با موضوع بررسی الگوهای پراکنش فضایی جرایم سرقت در شهر اردبیل بهمنظور شناسایی کانون جرم خیز سرقت به این نتیجه رسیدند که الگوهای پراکنش فضایی محل وقوع جرایم سرقت به‌صورت خوشهای بوده و بیشتر جرائم ارتکابی در جهات جغرافیایی شمال غربی و جنوب شرقی شهر اردبیل رخ داده است. همچنین مشخص شد بین محله‌های مختلف شهر از نظر میزان وقوع جرایم سرقت، خودهمبستگی فضایی معنی‌دار وجود دارد.
سیدعلی عبادی نژاد و همکاران در سال 1398 در مقاله‌ای با موضوع شناسایی کانونهای جرمخیز سرقت داخل خودرو و بررسی تأثیر تراکم جمعیت در شکلگیری این کانونها در شهر گرگان به این نتیجه رسیدند محله‌های با ساختار نامناسب و تراکم جمعیت بالا باعث شکلگیری کانونهای جرمخیز در شهر میشوند؛ بنابراین مسئولین باید نسبت به بهبود و اصلاح وضعیت موجود کانونهای جرمخیز فعلی اقدام نمایند و از ایجاد کانونهای مشابه در آینده با برنامهریزی مناسب پیشگیری کنند.
با مروری بر پژوهشهای صورت گرفته در ارتباط با موضوع حاضر میتوان به این امر پی برد که در اکثر موضوعات کانونهای جرمخیزی سرقت، تنها به بعد مکانی این موضوع پرداخته‌شده و کمتر موضوعاتی به امر تحلیل کانونهای زمانی جرم سرقت پرداخته‌اند، لذا میتوان این‌گونه بیان کرد که تفاوت اصلی این پژوهش با موضوعات پیشین توجه هم‌زمان به کانونهای زمانی و مکانی جرم سرقت است.
تحقیق حاضر ازنظر هدف از نوع تحقیقات کاربردی است که با ترکیبی از روش توصیفی، تحلیلی و تطبیقی مبتنی بر اطلاعات کتابخانهای و میدانی نگارش شده است. بدین منظور ابتدا از منابع کتابخانهای، اینترنتی، آماری و غیره استفاده شده است؛ سپس دادههای آماری جرم سرقت از طریق مراجعه به مرکز فرماندهی شهرستان سمنان و اخذ از سیستم رخداد 110 این مرکز به دست آورده شده است. سپس اطلاعات مربوط به جرم سرقت در بازه زمانی تحقیق در شهر سمنان را استخراج نموده و به‌صورت نقطهای با مختصات آدرس ثبت شده در سیستم بر روی نقشه شیپفایل شهر سمنان ترسیم شده است؛ که هر یک از این نقاط دارای جدول توصیفی مربوط به خود است؛ که درون آن ویژگیهای آن جرم به همراه متغیرهای مورد بررسی آورده شده است؛ و بعد از انجام این مراحل، با استفاده از نرمافزارهای Arc GIS، SPSS و Excel این جرایم مورد تجزیه‌وتحلیل و بررسی قرار گرفته است. لذا به‌طور کلی بخش تجزیه‌وتحلیل این جرایم را در سه قسمت، تجزیه‌وتحلیل آماری، تجزیه‌وتحلیل گرافیکی و تجزیه‌وتحلیل زمانی میتوان تقسیمبندی کرد که کارهای مربوط به تجزیه‌وتحلیل آماری از طریق نرمافزارهای GIS و SPSS موردبررسی و تحلیل قرار میگیرند؛ و قسمت تجزیه‌وتحلیل گرافیکی از نرمافزار GIS بهمنظور ترسیم نقشههای مربوطه برای تحلیل و درک بهتر بصری ـ مکانی جرم در سطح شهر سمنان مورد استفاده قرار میگیرد؛ و برای تجزیه‌وتحلیل زمانی رویدادهای جرم در سطح شهر سمنان از نرمافزار Excel استفاده شده است.
[1] مقاله حاضر مستخرج از پایاننامه مقطع کارشناسی ارشد در رشته جغرافیا و برنامهریزی شهری با موضوع «شناسایی و تحلیل مکانی ـ زمانی کانونهای جرمخیز شهری مطالعه موردی (سرقت در شهر سمنان)» در سال 1396 در دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران ارائه شده است.
[2] نویسنده مسئول مقاله: Zayyari@ut.ac.ir
شکل (1) چارچوب روششناسی تحقیق
منبع: (نگارندگان).
مبانی نظری
جغرافیای جرم، تأثیر موقعیت جغرافیایی، شرایط مکانی و عوامل تسهیلکننده بر وقوع جرم را بررسی میکند؛ بنابراین، بررسی تأثیر محیط جغرافیایی بر وقوع جرم از یک‌سو و توزیع فضایی جرایم از سوی دیگر، در حیطه جغرافیای جرم می‌گنجد (عبادی نژاد و همکاران، 1398: 29). لذا در این باره نظریات گوناگونی در رابطه با جغرافیای جرم ارائه شده است که یکی از این نظریات، نظریه کانونهای جرم خیز است. اصطلاح کانون جرمخیز که معنای لغوی آن به انگلیسی نقاط داغ است از علم زمینشناسی اقتباس شده است و به محلهایی اطلاق میشود که محل خروج ماگما و مواد مذاب آتش‌فشانی است. این واژه اولین بار توسط شرمن، گارتین و برگر در سال 1989 برای تحلیل مکانی بزهکاری مورد استفاده قرار گرفت (کلانتری و توکلی، 1386: 77). در واقع کانونهای جرمخیز به محدودههایی اطلاق میشود که نسبت به محدودههای دیگر، مردم بیشتر برای درخواست کمک با پلیس تماس میگیرند (فلسون و کلارک، 1389: 40). تعریفی دیگر، این اصطلاح را معادل مکانهای کوچک با تعداد جرم زیاد قابل پیش‌بینی، حداقل در یک دوره زمانی یکساله دانسته است (کلانتری و همکاران، 1397: 8). راتکلیف سه نوع الگوی فضایی بزهکاری را این‌گونه معرفی میکند: الف) پراکنده: در این الگو نقاطی که کانون جرمخیز را به وجود میآورند در سراسر منطقه کانون گسترده شدهاند؛ و به‌صورت متراکم و خوشهای نیستند. ب) خوشهای: این نوع الگو از کانون جرمخیز بر یک مکان خاص بزهکاری در سطح منطقه انطباق مییابد. ج) نقطهای: این یک نوع خاص از کانونهای جرمخیز است که بر یک مکان خاص بزهکاری انطباق مییابد (Ratcliffe, 2004: 10) .
شکل (2) سه نوع کانون جرمخیز فضایی
منبع: (Ratcliffe, 2004: 11).
نظریه پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی (CPTED) در اوایل دهه 1970 در پاسخ به افزایش جرم و ترس در نواحی شهری ایجاد شد (Hedayati, Abdullah, & Ignatius, 2016: 86) و ادعا میشود که این نظریه ابزار مفیدی برای دستیابی به طراحی شهر به‌صورت مؤثرتر، پایدارتر و قابل زیستتر میباشد (Cozens, 2008: 272). پایه و اساس این دیدگاه بر این اندیشه استوار است که با طراحی صحیح و استفاده مناسب از فضاهای کالبدی ساخت دست بشر میتوان ضمن کاهش فرصتهای بزهکاری و میزان جرایم سطح امنیت را افزایش داد و کیفیت زندگی را در جامعه بهبود بخشید (جیسون و ویلسون، 1390: 10). در این رابطه، نظریه پنجرههای شکسته یک نظریه مشهور در ارتباط بااهمیت طرز نگاه به جرم است (Hinkle & Yang, 2014: 26) این تئوری به مقولة پیشگیری از جرم با تمرکز بر روی آگاهی ساکنین از رفتارهای مشکوک، حفاظت از محیط و پیامدهای آن میپردازد (نظریان و دیگران، 1392: 61).
در واقع این نظریه اغلب با کاهش جرم یکسان فرض میشود. از دیدگاه نظریه پنجرههای شکسته، بی‌نظمی‌های اجتماعی به‌وسیله واسطههایی تبدیل به جرمهای جدی میشود (Gau, Corsaro, & Brunson, 2014: 580) این نظریه در ماهیتش بیانگر این است که جرم به هیچ عنوان با بی‌نظمی‌های اجتماعی تفاوت ندارد. اگر جامعه در برابر بی‌نظمی‌های اجتماعی، بیتفاوت باشد. این بی‌نظمی‌های اجتماعی اندک اندک شدیدتر میشوند و تبدیل به جرم خواهند شد(Engel et al., 2014: 126). دلیل فرضی این نظریه این است که نشانه‌های بصری در مکانهای عمومی، کثیف بودن محله، خودروهای متروک و ول شده و ... مجرمان را به خود جذب میکند و باعث میشود مجرمان فکر کنند که ساکنان نسبت به آنچه در همسایگیشان میگذرد بیتفاوت هستند(Sampson & Raudenbush, 2004: 319).
آنچه در پژوهش حاضر مدنظر است، بهرهگیری از اصول و مبانی این نظریهها و دیدگاهها در بررسی جغرافیایی میزان جرم سرقت در محدوده شهر سمنان است؛ لذا با توجه به موارد ذکر شده بیشترین تأکید این پژوهش بر روی نظریه کانونهای جرمخیز است.
محدوده مورد مطالعه
شهر سمنان مرکز استان و شهرستان سمنان است که بین 35 درجه و 32 دقیقه تا 35 درجه و 36 دقیقه عرض شمالی و 53 درجه و 22 دقیقه تا 53 درجه و 25 دقیقه طول شرقی در حاشیه شمالی کویر مرکزی و بر دامنههای کمشیب جنوبی رشتهکوههای البرز مرکزی واقع شده است (کامیابی و دیگران، 1395: 62-63). این شهر دارای مساحتی بالغ بر 2446 هکتار میباشد و در فاصله 216 کیلومتری شهر تهران واقع شده است (سالنامه آماری استان سمنان، 1390: 46-63).
محله کدیور |
میدان امام |
چهارراه مازندران |
محله جهادیه |
میدان مشاهیر |
مسکن مهر |
شکل (3) موقعیت شهر سمنان
شهر سمنان براساس نتایج مربوط به سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1395، دارای جمعیتی برابر 185129 نفر میباشد. جدول زیر روند تغییرات جمعیتی این شهر را از سال 1335 تا سال 1395 نشان میدهد.
جدول شماره 1: تغییرات جمعیتی و متوسط رشد سالیانه شهر سمنان از 1335-1395
شهر سمنان | آبان1335 | آبان 1345 | آبان 1355 | مهر 1365 | مهر 1370 | آبان 1375 | آبان 1385 | آبان 1390 | آبان 1395 |
جمعیت (نفر) | 29036 | 31058 | 38786 | 64891 | 75131 | 91045 | 126780 | 153680 | 185129 |
نرخ رشد سالیانه (درصد) | ------ | 0.68+ | 2.25+ | 5.28+ | 2.97+ | 3.92+ | 3.37+ | 3.92+ | 3.79+ |
منبع: (سالنامه آماری استان سمنان، 1395: 112).
همان‌گونه که در جدول فوق مشاهده میشود ازنظر تغییرات جمعیتی، شهر سمنان طی شش دوره پس از انقلاب روند افزایشی را داشته است. بهطوری که دارای متوسط رشد جمعیتی سالیانه بالای 3 درصد بوده است. از دلایل اصلی این موضوع مهاجرت از شهرها و استانهای هم‌جوار بهخصوص استانهای تهران، مازندران و گلستان و نیز بحث صنعتی شدن شهر سمنان میباشد (قدس و کامیابی، 1393: 172). از نظر کاربری، عملکرد اصلی شهر سمنان خدماتی است و از مجموع کاربریهای پیشنهادی شهر سمنان، بیشترین سطوح مربوط به مسکونی با 28.87 درصد، معابر با 26.61 درصد، خدمات با 23.8 درصد و پارک و فضای سبز با 11.93 درصد اختصاص دارد (مهندسین مشاور آرمانشهر، 1394: 8). از نظر تقسیمات شهری، شهر سمنان به دو منطقه، سه ناحیه و همچنین چهل محله تقسیم میشود. منطقة یک: بافت جنوبی شهر را در بر میگیرد که 1088 هکتار مساحت دارد. منطقة دو: بخشهای شمالی شهر را شامل میگردد که مساحت آن 1345 هکتار میباشد (کامیابی و طاهری، 1394: 31).
تجزیه‌وتحلیل یافتهها
توزیع فضایی محل وقوع جرایم مرتبط با سرقت در شهر سمنان
در شکل شماره (4) توزیع نقطهای جرایم مرتبط با سرقت در شهر سمنان نشان داده شده است، حجم بالای نقاط بر روی نقشه بیانگر تمرکز و تجمع آشکار در وقوع جرایم سرقت در بخشهای خاصی از شهر است. نحوه پراکندگی محل ارتکاب جرایم مرتبط با سرقت در سطح شهر نشاندهنده این نکته اساسی است که تمرکز محل وقوع جرایم در قسمتهای خاصی از شهر اتفاق افتاده است، بهگونهای که بخش مرکزی و شمال شرقی شهر و همچنین بخش قدیمی و فرسوده شهر دارای تراکم وقوع بیشتری است و در واقع یک الگوی خوشهای به خود گرفته است. علاوه بر آن، روند قابل مشاهده این است که با فاصله گرفتن از این مراکز به سمت حاشیه شهر به‌جز در قسمت شمال شرقی شهر جرایم سرقت به‌صورت پراکنده پخش شده و از تمرکز آنها در منطقهای خاص خبری نیست. در واقع میتوان گفت با حرکت از مرکز شهر به سمت حاشیه با یک روند کاهشی در وقوع جرایم سرقت روبرو هستیم.
شکل (4) نقشه توزیع نقطهای جرایم سرقت در شهر سمنان
منبع: (نگارندگان).
با نگاهی به نقشه فوق میتوان به چند کانون عمده سرقت در سطح شهر سمنان پی برد. بهطوری که مهمترین کانونهای سرقتی که در نقشه فوق میتوان به آن اشاره کرد، عبارتانداز:1 محدوده میدان امام تا چهارراه مازندران، محدوده میدان مشاهیر تا میدان معلم، محدوده محله جهادیه، محدوده محله کدیور در بلوار حکیم الهی و همچنین شهرک مسکن مهر اشاره نمود. با نظر به محلهای شکلگیری این کانونها، میتوان به چند نکته مهم در زمینه شکلگیری کانونی جرایم در برخی مناطق شهر پی برد، اولین نکته اینکه شکلگیری وقوع اکثر جرایم سرقت در مقابل مکانهای شلوغ و معابر پرازدحام و همچنین اماکن عمومی شهر شکل گرفته است. بهطوری که برخی از این کانونها از پرازدحام‌ترین مناطق شهر در طی روز هستند که خودبهخود این شلوغی و ازدحام کیسهای مطلوب و مورد نظر سارقین را در دسترس قرار میدهد و سارقین را تشویق به عمل مجرمانه میکند. برای مثال میتوان به محدودة میدان امام تا چهارراه مازندران اشاره کرد که تبدیل به یکی از کانونهای اصلی جرم سرقت شده است.
دومین نکتة شکلگیری کانونی سرقت در نگاه اول را باید در نوع کاربریهای اراضی کانونهای سرقت جستجو کرد. بهطوری که کاربریهای تجاری در مناطق مرکزی مخصوصاً محدوده بازار باعث شکلگیری این کانونهای سرقت در سطح شهر شده است. نکته سوم شکلگیری کانونهای سرقت را باید نوع بافت آن مناطق عنوان کرد؛ که بیشتر مناطق کانونی سرقت دارای بافت فرسوده و قدیمی هستند که نمونه بارز آن محله کهنه دژ در ناحیه بافت مرکزی شهر و محله کدیور در قسمت جنوب غربی شهر سمنان عنوان کرد؛ و اما آخرین نکته را میتوان روابط اجتماعی پایین در برخی نواحی مخصوصاً محدوده مسکن مهر بخاطر نوساخت بودن این شهرک و عدم شناخت کافی همسایگان نسبت به هم عنوان کرد که این موضوع باعث احساس غریبگی در آن مناطق میشود و افراد نسبت به هم چندان احساس مسئولیتی نمیکنند دانست. بهطوری که براساس آخرین سرشماری مرکز آمار در سال 1395 مجموعاً 29772 نفر در این محله ساکن هستند که از این تعداد 3786 نفر را مهاجرانی تشکیل میدهد که در این محله زندگی میکنند. اینها مواردی است که در نگاه اول به چگونگی توزیع نقاط وقوع سرقت در شهر سمنان میتوان به آن پی برد.
نخستین گروه از روشهای تحلیل فضایی بزهکاری، روشهای آماری گرافیک مبنا است تا بدین وسیله میزان گرایش به مرکز و توزیع فضایی کلی جرایم در محدوده جغرافیایی مورد مطالعه مشخص گردد. بیضی انحراف معیار و نقطه مرکز متوسط دو مورد از آزمونهای آماری جامع میباشند. مرکز میانگین و بیضی انحراف معیار برای سنجش گرایش به مرکز، پراکندگی و جهت پراکندگی توزیع جرایم به کار میرود. نقطه مرکز متوسط را میتوان به‌عنوان معیاری تقریبی برای مقایسه توزیع فضایی انواع گوناگون جرم یا بررسی وقوع جرم یک نوع بزه خاص در دورههای زمانی مختلف به کار گرفت به عبارت دیگر نقطه مرکز متوسط، مکان مرکزی را به‌صورت میانگین مبنایی تمام مکانهای بزهکاری مشخص میکند و نسبت به توزیع و پراکندگی نقاط جرم در سطح شهر محاسبه میشود؛ و بیضی انحراف معیار فاصله مکان هر جرم تا مرکز میانگین، پراکندگی، جهت و موقعیت آن را مشخص میکند؛ به عبارت دیگر در این آزمون اندازه و شکل بیضی، میزان پراکندگی را معین میکند و امتداد آن جهت حرکت رفتارهای مجرمانه را نشان میدهد. تفاوت میان بیضی بیانگر تفاوتهای نسبی در الگوهای پراکندگی جرائم و جهت آن در گروهها و دادههای بزهکاری است.
شکل شماره (5) مرکز متوسط و بیضی انحراف معیار مربوط به جرم سرقت به وقوع پیوسته در سطح شهر سمنان را نشان میدهد. همان‌گونه که در نقشه مشاهده میشود مرکز متوسط جرم سرقت تقریباً بر مرکز جغرافیایی شهر سمنان منطبق است. بهطوری که این مرکز اندکی بالاتر از میدان مشاهیر و در خیابان میرزای بزرگ شیرازی به سمت میدان معلم قرار گرفته است. بیضی انحراف معیار کل جرایم سرقت نیز تقریباً مناطق مرکزی شهر را در برگرفته است. بهطوری که از میدان ابوذر در جنوب تا بلوار دولت در شمال و نیز از بلوار امیرکبیر در شرق تا تقریباً میدان مادر در غرب کشیده شده است؛ و در واقع این بیضی بیشتر حالت تقریباً دایرهای دارد و همان‌طور که گفته شد تقریباً اکثر مناطق مرکز شهر را در برگرفته است؛ که این امر نشان دهندة آن است که اکثر جرایم سرقت گرایش به سمت مرکز را داشتهاند و میتوان گفت که وزن این جرایم باعث شده است تا بیضی انحراف معیار به سمت مرکز جغرافیایی شهر گرایش پیدا کند.
شکل (5) مرکز متوسط و بیضی انحراف معیار جرایم سرقت در شهر سمنان
[1] بدلیل عدم خوانایی نقشه اسم مناطق تنها در نقشه محدوده مورد مطالعه آورده شده است.
منبع: (نگارندگان).
از جمله مهمترین دلایل شکلگیری این نوع الگو را میتوان به کاربری تجاری و همچنین اداری تمرکزیافته در مرکز شهر و نیز به بافت فرسوده که در نواحی جنوبی بیضی قرار دارند اشاره کرد که اکثراً به‌صورت خیابانها و کوچههای تنگ و فاقد کنترل غیرمستقیم توسط دیگران است دانست. در واقع کاربری تجاری و اداری واقع در مرکز شهر که خود جاذب جمعیتاند، خود باعث جذب سارقین به این مناطق شده تا اکثر اعمال مجرمانه خود را در این نواحی انجام دهند؛ و با توجه به اینکه براساس آمار سرقتهایی نظیر وسایل و قطعات اتومبیل، موتور و جیببری در ردههای نخست از نظر تعداد در میان سایر انواع سرقت را دارند، اکثراً از نوع سرقتهایی میباشند که در مناطق شلوغ و کاربریهای جاذب جمعیت مثل تجاری رخ میدهند. لذا مشاهده میشود حجم بسیاری از سرقت در مرکز شهر اتفاق افتاده است و مرکز متوسط سرقت شهر در مرکز شهر سمنان قرار گرفته است که کشش سرقت را به سمت مرکز شهر نشان میدهد.
آزمون خوشهبندی
مفیدترین و در عین حال کارآمدترین آزمون آماری جامع برای تحلیل الگوهای کلی بزهکاران مخصوصاً تشخیص کانونهای جرمخیز شهری آزمون خوشهبندی است. آزمون خوشهبندی نخستین گام برای شناسایی الگوهای فضایی بزهکاری و کانونهای جرمخیز شهری است. چندین روش برای آزمون خوشهبندی توزیع بزهکاری قابل استفاده است که شاخص نزدیکترین همسایه (NNI)1 از جمله بهترین این آزمونهاست. شاخص نزدیکترین همسایه روشی ساده و سریع برای آزمون خوشهای بودن یا تمرکز جرائم در یک محدوده جغرافیایی است. با نتایج این آزمون به سرعت میتوان دریافت که آیا دادههای مجرمانه تمرکز خوشهای دارند یا خیر؟ اگر در نتیجه آزمون دادههای مجرمانه شکل خوشهای نداشته باشد کانونهای جرمخیزی شکل نگرفته است و دیگر لازم نیست محقق وقت خود را برای شناسایی کانونهای جرمخیز صرف نماید. لذا اگر نتیجه آزمون شاخص نزدیکترین همسایه برابر یک باشد، دادههای بزهکاری به صورت تصادفی توزیع شده است و اگر نتیجه کوچک‌تر از یک باشد بیانگر خوشهای بودن دادههای مجرمانه است و اگر شاخص نزدیکترین همسایه بزرگ‌تر از یک باشد نشانگر الگوی توزیع یکنواخت دادههای مجرمانه است؛ و در این رابطه از نمره Z میتوان برای اطمینان از صحت آزمون شاخص نزدیکترین همسایه به کار گرفت. هر چه نمره Z عدد منفی بزرگ‌تری باشد بیشتر میتوان به درستی آزمون شاخص نزدیکترین همسایه اطمینان کرد.
شکل (6) نمودار شاخص نزدیکترین همسایه برای کل جرایم سرقت در شهر سمنان
منبع: (نگارندگان).
[1] Nearest Neighbor Index (NNI)
همان‌گونه که در شکل شماره (6) مشاهده میشود میزان شاخص نزدیکترین همسایه برای جرم سرقت برابر با 0.45 میباشد. بر این اساس میتوان گفت نحوه توزیع فضایی جرم سرقت در سطح شهر سمنان از الگوی کاملاً خوشهای پیروی میکند. همچنین بررسی مقدار z که معادل 57.10- میباشد، تأییدکننده خوشهای بودن کامل توزیع فضایی نقاط مربوط به جرم سرقت در محدوده شهر سمنان است؛ بنابراین با توجه به میزان شاخص نزدیکترین همسایه و نمره Z در رابطه با جرم سرقت میتوان این‌گونه بیان داشت که این اعداد نشان میدهد محدودههای خاصی از سطح شهر سمنان محل تمرکز بزهکاریهای سرقت است و در واقع سرقت در این شهر از الگوی متمرکز پیروی میکند و در نقطه مقابل سایر بخشهای شهر از نظر ارتکاب جرایم سرقت محدودههای پاک محسوب میشوند.
آزمون تخمین تراکم کرنل
آزمون تخمین تراکم کرنل یکی از مناسبترین روشها برای به تصویر کشیدن دادههای بزهکاری به‌صورت سطوح پیوسته است. آزمون تخمین تراکم کرنل سطح همواری از تغییرات در تراکم نقاط جرم در روی محدوده ایجاد مینماید. براساس روش یاد شده و به منظور تشخیص کانونهای جرم سرقت در محدوده شهر سمنان این محاسبات در محیط Arc GIS انجام گرفت و نتیجه آزمون به‌صورت نقشههایی درآمد. با بررسیهایی که از نحوه توزیع فضایی نقاط وقوع کلیه جرایم سرقت در محدوده شهر سمنان با استفاده از روش کرنل صورت گرفت نتیجه آزمونهای قبلی به اثبات رسید. بهطوری که جرم سرقت در شهر سمنان به‌صورت خوشهای پخش شده است و بنابراین برخی از مناطق شهر دارای تراکم بسیار زیاد سرقت میباشند، درحالی که سایر مناطق شهر یا فاقد و یا دارای کمترین میزان سرقت میباشند. بدین ترتیب این موضوع باعث شکلگیری کانونهایی از جرم سرقت در شهر سمنان شده است.
شکل (7) کانونهای جرمخیز جرایم سرقت در شهر سمنان
منبع: (نگارندگان).
همان‌گونه که در شکل شماره (7) مشخص شده است، کانونهای جرمخیز مربوط به کل جرایم سرقت در شهر سمنان به‌طور کلی در چهار گروه دسته بندی شدهاند. سایر مناطق شهر که میزان تراکم جرم سرقت در سطح آنها برابر با صفر الی 177 است، جزء مناطق پاک شهر محسوب شده است و به رنگ خاصی نمایش داده نشدهاند و فقط بلوکهای شهری در سطح آنها نمایان است. با بررسی توزیع فضایی جرم سرقت در محدوده شهر سمنان، مناطقی که با رنگ آبی پررنگ و در یک طیف ظاهر شدهاند در واقع حاصل تجمع تکرار وقوع سرقت در این مناطق و محدودهها است. لذا با توجه به نقشه فوق و نتیجهای که براساس آزمون کرنل مشخص شد، مهمترین کانون سرقت در شهر سمنان را میتوان محدوده خیابان امام، از میدان امام تا چهارراه مازندران دانست؛ که از بیشترین مقدار تراکم جرم سرقت برخوردار است. بهطوری که حجم میزان نقاط وقوع سرقت در این محدوده از مقدار بسیار بالای تراکم 710 الی 886 فقره جرم حکایت دارد؛ که این بدان معنا است که در هر کیلومترمربع از این ناحیه شهر تعداد 710 الی 886 فقره جرم سرقت به وقوع پیوسته است؛ که این موضوع، باعث شده است تا این بخش از شهر تبدیل به مهمترین کانون جرم سرقت شهر سمنان شود.
از مهمترین ویژگی این بخش از شهر میتوان به کاربریهای متعدد تجاری و فروشگاهی این ناحیه اشاره کرد؛ که بهنظر میرسد اصلیترین دلیل تبدیل این بخش به مهمترین کانون سرقت شهر سمنان همین موضوع باشد. در واقع وجود کاربریهای جاذب جمعیت در این ناحیه همچون بازار سمنان و پاساژهای متعدد تجاری که به‌طور مداوم جمعیت زیادی را بهمنظور برخی امور به این ناحیه میکشاند. خودبهخود محیط بسیار مساعدی را بهمنظور انجام اعمال مجرمانه توسط سارقین در این ناحیه فراهم مینماید؛ که این عوامل خود باعث شکلگیری مهمترین کانون سرقت شهر سمنان در این ناحیه شده است. دومین رتبه از تراکم بیشترین میزان وقوع جرم یعنی میزان 533 الی 709 فقره جرم در یک کیلومترمربع نیز اختصاص دارد به حاشیه همین کانون اول که این موضوع نشان از اوج حساسیت این منطقه در سطح شهر سمنان درزمینة وقوع جرم سرقت میباشد.
اما سومین دسته از کانونهای جرم سرقت در شهر سمنان که اختصاص دارد به کانونهای سرقتی که به‌طور متوسط میزان 355 الی 532 فقره جرم سرقت در هر کیلومترمربع در سطح آنها انجام شده است که به‌طور خوشهای در چند نقطه شهر قرار دارند که عبارتانداز، حاشیه کانون رتبه اول و دوم سرقت که به سمت بازار سمنان یعنی در جهت شمال کشش پیدا کرده است، شهرک مسکن مهر، محله جهادیه، محله کدیور واقع در بخش محلات ثلاث، محدوده خیابان میرزای بزرگ شیرازی از میدان معلم به سمت جنوب تا بلوار ولیعصر و آخرین کانون در این رتبهبندی به محدوده میدان امام رضا اختصاص دارد.
یکی از کانونهای جرم سرقت که در دسته سوم از رتبهبندی کانونهای جرمخیز شهر سمنان که به‌طور متوسط 355 الی 532 فقره جرم در سطح آنها انجام شده است، قرار دارد؛ شهرک مسکن مهر است. از جمله مهمترین دلایلی که میتوان گفت باعث شکلگیری کانون جرم سرقت در سطح این شهرک شده است را باید روابط متقابل پایین در سطح این شهرک و عدم احساس مسئولیت ساکنین در قبال سایر ساکنین شهرک دانست؛ که این احساس غریبگی که افراد این محله نسبت به هم دارند باعث میشود تا اموال و داراییهای دیگر ساکنین محله برای افراد چندان اهمیتی نداشته باشد. در قبال سرقت یا دیگر موارد که به افراد محله لطمهای وارد میشود چندان از خود واکنش نشان ندهند؛ زیرا از مهمترین ویژگی این محدوده با توجه به نو احداث بودن شهرک، مهاجر بودن اکثریت ساکنین آن است. طبق تحقیقی که دفتر تحقیقات ناجا سمنان انجام داده است، از نمونه مورد مطالعه همه عنوان کردهاند که کمتر از ده سال است که در این شهرک ساکن بودهاند و همچنین 44 درصد نیز عنوان کردهاند که کمتر از ده سال است که به شهر سمنان آمده‌اند، به‌تبع این موضوع و عدم آشنایت کافی ساکنان نسبت به هم باعث شکلگیری نوعی عدم مسئولیت نسبت به سایر ساکنین محله شده و همین موضوع تأثیر زیادی بر افزایش میزان سرقت در سطح محله دارد.
از جمله مناطق دیگری که در دسته سوم کانونهای سرقت در شهر سمنان قرار دارند، محله جهادیه و همچنین محله کدیور هستند؛ که میتوان مهمترین ویژگی این دو محله قرارگیری هر دو آنها در محدوده بافت فرسوده شهر سمنان میباشد؛ که وجود معابر و کوچههای تنگ و باریک و ساختمانها و بناهای قدیمی و فرسوده از مهمترین ویژگیهای بافت این محلات است؛ که این عوامل باعث شده است تا شاخصهای طراحی محیطی در پیشگیری از جرم (CPTED) در سطح این دو محله در سطح پایینی قرار داشته باشند و لذا نظارت غیرمستقیم افراد و در واقع کنترل غیرمستقیم در سطح بسیار پایینی واقع شده باشد. همچنین مهاجرت درون‌شهری ساکنین اصلی شهر از محلات قدیمی مثل جهادیه و جایگزینی آنان توسط افراد غریبه و مهاجرین تازه وارد که از طبقه اقتصادی و اجتماعی نسبتاً پایینی برخوردار هستند در سطح این محلات. باعث شکلگیری کانونهایی از جرم در این محلات شده است.
اما آخرین کانون از دسته سوم کانونهای سرقت شهر سمنان به خیابان میرزای بزرگ شیرازی از میدان معلم تا بلوار ولیعصر مربوط میشود. این کانون همانند کانون اول یعنی خیابان امام از نظر کاربری بیشتر به کاربریهای تجاری و اداری اختصاص دارد و لذا در طول روز این محدوده پذیرای حجم زیادی از جمعیت میباشد که برای انجام کارهای روزانه خود به این مناطق از شهر مراجعه میکنند؛ که همان‌گونه که در قسمت قبل گفته شد، از مهمترین دلایل شکلگیری این کانون میتوان همین شلوغی و وجود افراد غریبه و ناشناس در طول روز در سطح این مناطق را عنوان کرد.
دسته چهارم کانونهای جرم سرقت در شهر سمنان که آخرین دسته کانونهای جرم شهر محسوب میشود و از میزان 178 الی 354 فقره جرم در هر کیلومترمربع دارا هستند؛ بیشتر مربوط میشود به حاشیه کانونهای دسته سوم جرم سرقت. در واقع بیشترین مساحت کانون دسته چهارم را مناطق مرکزی شهر دارا هستند؛ که از اندکی بالاتر از میدان حافظ شروع شده و تا بخشهایی بالاتر از میدان معلم ادامه پیدا میکند؛ اما از برخی تک کانونهایی که در این دسته جای گرفتهاند، میتوان به قسمتهای مرکزی شهرک گلستان که تا محدوده شمال شرقی آن یعنی تا بیمارستان کوثر کشیده شده است، محدوده میدان امام علی و همچنین محدوده میدان مادر را نام برد. به نظر میرسد در شکلگیری این کانونهای تک کاربریهای خاص بیشترین تأثیر را داشتهاند. برای مثال در محدوده شهرک گلستان جلوی بیمارستان کوثر باعث تجمع حجم عظیمی از جرایم سرقت در این محدوده شده است. همچنین در محدوده میدان امام علی داخل و اطراف مجتمع ققنوس باعث تمرکز زیادی از نقاط وقوع جرم سرقت در این ناحیه شده است.
شناسایی نقاط داغ و سرد احتمال وقوع سرقت
آزمون هات اسپات به منظور شناسایی نقاط داغ و سرد احتمال وقوع جرم در سطح یک محدوده مورد استفاده قرار میگیرد. در این آزمون میزان فاصله جرایم باهم سنجیده میشود و محدودهای را که در مرکز این فاصله قرار گرفته باشد به عنوان مناطق داغ که احتمال میزان وقوع سرقت در آن بسیار بالاست را انتخاب میکند. لذا با استفاده از این آزمون میتوان به این نتیجه رسید که چه مناطقی از محدوده مورد مطالعه به عنوان داغترین نقاط شناخته میشوند و بسته به نوع رتبه آن 90 تا 99 درصد احتمال دارد در آن مناطق جرم به وقوع بپیوندد؛ و در جهت عکس کدام مناطق به عنوان نقاط سرد ما شناخته میشوند و به احتمال 90 تا 99 درصد وقوع جرم در آن مناطق منتفی است.
شکل (8) نقشه نقاط داغ و سرد جرم سرقت در شهر سمنان با استفاده از آزمون هاتاسپات
منبع: (نگارندگان).
همان‌گونه که مشاهده میشود و بر طبق شکل شماره (8) داغترین نقاط وقوع جرم در سطح شهر سمنان مربوط به جنوب خیابان 17 شهریور و شمال خیابان شهید بهشتی میباشد؛ یعنی میتوان گفت احتمال تکرار وقوع سرقت در این مناطق برابر با 99 درصد میباشد. همچنین در مرتبه دوم محدوده باغ فرودس قرار دارد که با اطمینان 95 درصد احتمال وقوع سرقت در آن مناطق وجود دارد. در رتبه سوم که میزان احتمال وقوع سرقت در آن مناطق برابر با 90 درصد است؛ محله جهادیه و در واقع جنوب خیابان بهشتی و همچنین ضلع جنوبی خیابان 17 شهریور بعد از میدان سعدی و خیابان سعدی در ضلع غربی و تا حدودی ضلع شمالی بلوار حکیم الهی بعد از میدان امام قرار دارند. همان‌گونه که مشاهده میشود اکثر نقاط داغ که احتمال وقوع سرقت در آنها بالاست در محدوده مرکز شهر واقع شدهاند. در رابطه با مناطقی نیز که احتمال وقوع سرقت در آنها بسیار پایین است؛ میتوان به محله کوشک مغان واقع در محلات ثلاث اشاره کرد که احتمال وقوع سرقت در سطح این محله با اطمینان 99 درصد منتفی است؛ و در مرتبههای بعدی که میزان وقوع سرقت در سطح آنها پایین است، محدوده شمال مسکن مهر و شمال شهرک مدیران قرار دارد.
تحلیل زمانی وقوع جرایم سرقت
تحلیل زمانی بزهکاری بر پایه تغییرات نوع و میزان بزهکاری در بستر زمان براساس مقاطع زمانی فصلهای سال یا ماههای مختلف سال، روزهای هفته و ساعات شبانهروز انجام میگیرد. این تحلیل میتواند به دستاندرکاران قضایی و انتظامی در شناسایی بهتر کانونهای جرمخیز، الگوهای بزهکاری و پیشگیری از بزهکاری کمک نماید.
شکل(9) تحلیل زمانی (ماههای سال و ساعات شبانه روز) جرایم سرقت در شهر سمنان
منبع: (نگارندگان)
شکل شماره (9) تحلیل زمانی ماههای سال و ساعات شبانهروز مربوط به کل جرایم سرقت در شهر سمنان است. در این گراف با حرکت بر روی محور زمان از ساعت 01:00 تا 07:00 محیط با مقدار تراکم 0-20 فقره جرم در طی این مدت که با رنگ آبی به نمایش گذاشته شده است در طی همه ماههای سال کاملاً دارای وضعیت محیطی آرامی است؛ اما از ساعت 08:00 به بعد رشد فزایندة لکه‌های جرم کاملاً ملموس است، بهطوری که در بازه زمانی 10-16 و 19-22 لکه‌های وسیع جرم با مقدارهای متفاوت دیده میشود که در این میان مراکز ثقل جرم که نقاط بحرانی این گراف خوانده میشوند با مشخصات زیر در شکل قابل شناسایی است: به‌طور کلی ساعات 12-14 را میتوان دوره پیک انجام جرم سرقت در شهر سمنان دانست بدین گونه که به‌طور متوسط در طی ماههای مختلف سال در طی این زمان میزان 20-30 فقره سرقت انجام گرفته است. با این وجود میتوان حادترین زمان وقوع سرقت را در شهر سمنان در طی ماههای اردیبهشت و خرداد و همچنین بهمن و اسفند در طی ساعات 12-13 شناسایی کرد که بیشترین میزان وقوع را در طی کل سال به خود اختصاص دادهاند.
شکل (10) تحلیل زمانی (روزهای هفته و ساعات شبانه روز) جرایم سرقت در شهر سمنان
شکل شماره (10) که تحلیل زمانی روزهای هفته و ساعات شبانهروز وقوع تمامی جرایم سرقت مورد بررسی در شهر سمنان را نشان میدهد؛ بدین صورت آشکار می سازد که از ساعت 23:00 شب تا ساعت 06:00 صبح در کل هفته دارای شرایطی کاملاً آرام و عاری از هرگونه جرمی است. امام از ساعت 07:00 تا ساعت 14:00 میزان وقوع سرقت به‌طور فزاینده افزایش یافته است که میزان اوج گزارش سرقت را در طی تمام طول هفته ساعت 8-9 صبح به خود اختصاص داده است، بهطوری که در طی این ساعات در کل هفته به‌طور میانگین 40-60 فقره جرم سرقت گزارش شده است. در این رابطه روزهای شنبه و یکشنبه به‌عنوان پیک روزهای هفته از نظر وقوع سرقت از نظر ساعات وقوع از پراکندگی بیشتری برخوردار بودهاند و بیشترین میزان وقوع سرقت در این دو روز از ساعت 09:00 صبح تا ساعت 13:00 بعد ظهر به وقوع پیوسته است. بدین ترتیب عملیات اکتشاف و گشتزنیهای انتظامی میتواند بر طبق الگوی به دست آمده صورت بگیرد تا یک تطابق و همبستگی میان وقوع بزه در زمان و مکان ویژه و عملیات پلیسی و مانورهای انتظامی با توجه به کانونهای جرمخیز صورت بگیرد.
در واقع تحلیل زمانی جرم سرقت در شهر سمنان نشان میدهد، با توجه به فرصتهای مجرمانه بیشتر در ساعات اداری روز و هم‌زمان با فعالیت مردم و فعالیت ادارات، بانکها، سازمانها و مراکز عمده‌فروشی و خرده‌فروشی در این ساعات مجرمین بیشتر اقدام به ارتکاب عمل مجرمانه خود نمودهاند. میتوان گفت با افزایش حضور جمعیت در طی ساعات مختلف جرایم ارتکابی نیز افزایش یافته و نقطه اوج آن نیز که ساعات نزدیک ظهر است تقریباً با پیک جمعیت و شلوغی در معابر و اماکن همراه است. عامل دیگر این موضوع را باید در عدم اطلاع از وقوع سرقت در طی ساعات 24 تا 7 صبح عنوان کرد که با توجه به خواب بودن افراد، از وقوع سرقت اطلاعی پیدا نکرده و با فرا رسیدن روز و بیدار شدن مردم، میزان گزارش وقوع سرقت نیز افزایش پیدا کرده است؛ که این الگو در زمینه ایام هفته و در مورد روز شنبه نیز صدق میکند که ممکن است به علت عدم آگاهی از وقوع سرقت در برخی اماکن از قبیل مغازه و کارگاه‌ها در طی روز جمعه برخی از آمار سرقت این روز در روز شنبه مخابره شود؛ که بیشترین میزان گزارش سرقت در ساعات اولیه روز شنبه نیز میتواند گواهی بر این مدعا باشد. لذا این الگو نشان میدهد که برنامه امنیتی انتظامی میبایست الگویی مطابق با روند وقوع بزه سرقت تدارک دیده شود و با توجه به نوع و وقوع جرایم ارتکابی بهترین برنامه و عملیات با پدیده فوق با توجه به نوع و ماهیت جرم انجام شود.
نتیجهگیری
قطعاً در جهت امر پیشگیری و استفاده از توان انتظامی یک شهری گام اول همانا شناسایی بستر آسیبزا و در حقیقت کشف کانونهای جرمخیز خواهد بود، در حقیقت اگر مشکل و نقاط ضعف که در اینجا کانونهای جرمخیز میباشند کشف و شناسایی نشود امکان برنامهریزی، پیشگیری و برخورد وجود نخواهد داشت. در این زمینه سامانههای اطلاعاتی مدرن و رایانهای به کمک مدیریت شهری و انتظامی درآمده است و در اکثر شهرهای کشورهای پیشرفته و مدرن با این الگویابیها و در واقع کشف معلول و سپس به دنبال برنامهریزی و رفع نقایص موجود و کشف علت جرمخیزی میپردازند. شهر سمنان با توجه به موقعیت و جایگاه اداری ـ سیاسی خود در استان سمنان و همچنین ویژگیهای صنعتی که دارد با جمعیت رو به ازدیاد و عمدتاً مهاجر که از مناطق مختلف استان و یا دیگر استانهای کشور و یا حتی مهاجرین خارجی که اغلب تابعه کشور افغانستان هستند، پتانسیل بالایی در امر جرمخیزی از منظر فرهنگی و اجتماعی، کالبدی (بافت فرسوده و قدیمی زیاد در سطح شهر)، شرایط اقتصادی ضعیف برخی محلات واقع در بافت فرسوده و غیره را دارا میباشد؛ که این عوامل باعث شده است تا برخی مناطق خاص از شهر که دارای یک سری ویژگیهای محیطی و اجتماعی خاصی هستند، نسبت به سایر مناطق شهر بیشتر در معرض سرقت قرار گرفته و در واقع میزان وقوع سرقت در سطح آنها نسبت به سایر مناطق بسیار بالا باشد و باعث تبدیل این مناطق به کانونهای جرم سرقت شهر سمنان شوند که شناسایی این کانونها در سطح شهر و همچنین بررسی و کشف عواملی که باعث شکلگیری این کانونها شده است، میتواند به‌عنوان مهمترین و اصلیترین راهکار در زمینه پیشگیری و کاهش جرم سرقت مطرح باشد.
مطابق یافته‌های اين پژوهش بزه سرقت بيشتر در محلات مرکزی شهر سمنان رخ‌داده است و مهمترین کانونهای تمركز بزه این سرقت بر محله کهنه دژ و به عبارت بهتر محدوده بازار سمنان انطباق يافته است. وجود اهداف و فرصتهای مناسب در این مناطق و مخصوصاً در محدوده میدان امام تا چهارراه مازندران موجب بالا بودن ميزان ارتكاب بزه سرقت در اين مناطق بوده است. درواقع تنها كانون جرمخيز بزه سرقت در محدوده بخش مركزي شهر (میدان امام تا چهارراه مازندران) و بافت قديمي بازار سنتي شهر سمنان بوده است. شلوغی این محدوده در برخی ساعات خاص (ساعات اولیه صبح تا هنگام ظهر)، شرايط محيطي محدوده بازار، وجود ورودی‌های متعدد در کوچههای پيرامون بازار و عدم پوشش انتظامي مناسب از دلايل اصلي وقوع بزه سرقت در اين بخش از شهر بوده است. از مهمترین ویژگیهایی که باعث شکلگیری این کانون شده است را میتوان به کاربری غالب تجاری محدوده، بافت فرسوده و قدیمی منطقه که اغلب دارای وضعیت کالبدی نامناسبی میباشند، کوچههای تنگ و باریک و نفوذناپذیری اغلب مناطق داخلی محدوده، عدم رعایت اصول CPTED در طراحی کالبد محدوده و شکلگیری نقاط گیر در سطح آن، کمبود نظارت طبیعی و چشمان ناظر در داخل بافت محدوده، مهاجرت ساکنین بومی محدوده به مناطق شمالی شهر به دلیل شرایط نامساعد محله و کمبود خدمات شهری در آن و جایگزینی آنان توسط افراد مهاجر که اغلب از سطح طبقه اقتصادی ـ اجتماعی پایینی برخوردارند و اغلب افراد مهاجر روستایی و یا اتباع افغانی که غالباً به صورت مجردی در سطح محدوده زندگی میکنند اشاره کرد.
از نظر تحلیل زمانی جرایم براساس یافتهها میتوان به یک نوع رابطه بین ساعات اداری و وقوع جرم چه از نظر ماههای سال و چه در طی ایام هفته رسید بهطوری که میزان وقوع جرم از ساعات 08:00 الی 14:00 به‌طور فزاینده‌ای افزایش می‌یافته است. همچنین از نظر ماههای سال طی ماهای آخر سال یعنی بهمن و اسفند و همچنین اردیبهشت و خرداد وقوع سرقت نسبت به ماههای دیگر دارای رشد چشمگیری است و نهایتاً در بین ایام هفته دو روز ابتدایی هفته بیشترین میزان وقوع سرقت را در بین ایام هفته به خود اختصاص دادهاند. لذا با این بررسیها میتوان این‌گونه نتیجهگیری کرد که جرم سرقت شهر سمنان از نظر زمانی چه ساعت، هفته و ماه کاملاً با زمان‌های شلوغی شهر منطبق است؛ و زمان‌های ازدحام جمعیت مصادف با زمان‌های پیک سرقت بوده است.
با بررسي فرصتهای بزهكاري و شرايط مكاني و الگوهاي فضايي كه موجب افزايش احتمال ارتكاب بزه سرقت در سطح شهر سمنان شده است، بايستي جهت كنترل مکانهای مستعد وقوع این نوع بزه اقدام شود. به‌عبارت‌دیگر با شناخت، اصلاح و كنترل مشخصه‌های مكاني و ویژگیهای محيطي كه در انديشه يك مجرم بالقوه، براي ارتكاب بزه مناسب و مفيد تشخيص داده میشود، میتوان از بروز بزهكاري پيشگيري كرد. با استفاده از یافته‌های اين پژوهش به نظر میرسد راهكارهاي زير براي كنترل بزه سرقت و افزايش امنيت در شهر سمنان مؤثر است:
· با توجه به نتیجه تحقیق و شکلگیری الگوی خوشهای جرم سرقت در شهر سمنان و عدم پخشایش زیاد آن در کل سطح شهر، بهتر است حضور پلیس در محدودة کانونهای جرمخیزی که در در این پزوهش شناسایی شد، مخصوصاً در محدوده میدان امام تا چهارراه مازندران و شهرک مسکن مهر به منظور اینکه امکان کنترل مناسب انتظامی را در این محدودهها افزایش داده و به تبع آن با افزایش کنترل انتظامی فرصتهای بزهکاری برای سارقین کاهش مییابد؛ بطور مناسب برنامهریزی شود، بنابراین مکانیابی و احداث مراکز انتظامی حتی به صورت واحدهای کوچک و به شکل کانکس‌های انتظامی در این محدودهها ضروری به نظر میرسد.
· با توجه به نتیجه دوم تحقیق یعنی تحلیل زمانی سرقت بهتر است گشتهای انتظامی در ساعات پیک وقوع جرم یعنی ساعات نزدیک ظهر که بیشترین سرقتها به وقوع پیوسته، در کانونهای جرم حضور موثر داشته باشند
· از نظر ماههای سال و همچنین ایام هفته بهتر است به منظور کاهش وقوع سرقت در روزهای شنبه و همچنین ماههای پایانی سال مخصوصا ماههای بهمن و اسفند گشتهای پلیس هدفمند و بصورت متمرکز در مکانهای جرمخیز حضور داشته باشند.
· نصب دوربینهای مدار بسته در محدوده میدان امام تا چهارراه مازندران، بدلیل ناآشنا بودن و حس غریبگی بالا در این مناطق و عدم شناخت از همدیگر بهمنظور نظارت مستقیم بر اموال و داراییهای افراد در این مناطق.
منابع
- بارانی، محمد و کلانتری، محسن و جباری، کاظم، (1389)، تحلیل الگوهای مکانی ـ زمانی بزهکاری در مناطق شهری (مطالعه موردی: جرایم سرقت به عنف و شرارت و باجگیری در بخش مرکز شهر تهران)، تهران، انتظام اجتماعی، 2(1).
- بواندیا، هرناندو گومز، (1380)، جرایم شهری، گرایش‌ها و روشهای مقابله با آنها، ترجمة گیوهچیان، فاطمه، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی.
- پرهیز، فریاد و مشکینی، ابوالفضل و مهدنژاد، حافظ و مرادینیا، سجاد، (1390)، تشکیل پایگاه دادهای جرایم شهری با استفاده از تکنیکهای گرافیک مبنا، درونیابی و سامانههای اطلاعات جغرافیایی GIS، (مورد مطالعه جرایم ارتکابی شهر زنجان)، تهران، مطالعات امنیت اجتماعی.
- پوراحمد، احمد و رهنمایی، محمدتقی و کلانتری، محسن، (1382)، بررسی جغرافیایی جرایم در شهر تهران، تهران، پژوهشهای جغرافیایی، 44.
- پیشگاهیفرد، زهرا و کلانتری، محسن و پرهیز، فریاد و حقپناه، احسان، (1390)، تحلیل جغرافیایی کانونهای جرمخیز جرایم مرتبط با مواد مخدر در شهر کرمانشاه، اصفهان، مطالعات و پژوهشهای شهری و منطقهای، 11.
- تیلور، رالف بی و هارل ادل وی، (1389)، محیط کالبدی و بزهکاری، ترجمه کلانتری محسن و قزلباش، سمیه، زنجان، آذرکلک.
- جباری، کاظم، (1388)، شناسایی و تحلیل فضایی کانونهای جرمخیز شهری با استفاده از سامانههای اطلاعات جغرافیایی GIS، پایاننامه کارشناسی ارشد، زنجان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی زنجان.
- جیسون، سوزان و ویلسون، پل آر، (1390)، طراحی محیطی جرم ستیز: پیشگیری جرم از طریق طراحی محیطی؛ ترجمه کلانتری، محسن و سلامی بیرامی، ابوذر، زنجان، آذرکلک.
- سالنامه آماری استان سمنان، (1390). تهران، مرکز ملی آمار.
- شماعی، علی و موحد، علی و ویسی، رضا، (1393)، بررسی و تحلیل فضایی جرایم مواد مخدر در کلانشهر تهران مورد مطالعه: منطقه 2 شهرداری تهران، تهران، بررسی مسائل اجتماعی ایران، 5(2).
- عبادی نژاد، سید علی و کنعانی، اکبر و مهدوی نیا، مهدی، (1398)، شناسایی کانونهای جرمخیز سرقت داخل خودرو و بررسی تأثیر تراکم جمعیت در شکلگیری این کانونها در شهر گرگان، پژوهشنامه جغرافیای انتظامی، 25، 37-50.
- عباسی ورکی، الهام، (1387)، شناسایی و تحلیل فضایی کانونهای جرمخیز شهر قزوین با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS، پایاننامه کارشناسی ارشد، زنجان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه زنجان.
- غنیزاده، جهانآقا و کلانتری، محسن، (1391)، آسیبشناسی نظم و امنیت در پارکهای شهر تهران با استفاده از اصول و راهبردهای پیشگیری جرم از طریق طراحی محیطی، تهران، پژوهشنامه نظم و امنیت انتظامی، 5(3).
- فلسون، مارکوس و کلارک، رونالد وی، (1389) فرصت و بزهکاری، نگرشی کاربردی برای پیشگیری از جرم، ترجمه کلانتری، محسن و قزلباش سمیه، زنجان، آذرکلک.
- قدس، محسن و کامیابی، سعید، (1393)، استفاده از تکنیک AHP در محیط GIS برای مکانیابی ایستگاههای آتشنشانی (مطالعه موردی: شهر سمنان)، سمنان، کاوشهای جغرافیایی مناطق بیابانی، 2(3)
- قصری، محمد و کلانتری، محسن و جباری، کاظم و قزلباش، سمیه، (1390)، بررسی تأثیر نوع و میزان کاربری اراضی شهری در شکلگیری الگوهای فضایی بزهکاری، مطالعه موردی: جرایم مرتبط با مواد مخدر در بخش مرکزی شهر تهران، تهران، ژئوپلیتیک، 7(2)
- کامیابی، سعید و سیدعلیپور، سیدخلیل و میرعمادی، ابراهیم، (1395)، ارزیابی ایمنی فضای شهری با تأکید بر شاخصهای پدافند غیرعامل با استفاده از روش AHP و TOPSIS مطالعه موردی: شهر سمنان، تهران، پدافند غیرعامل، 7(1)
- کامیابی، سعید و طاهری، سید مجتبی، (1394)، بررسی و مکانیابی مراکز پارکینگ طبقاتی با استفاده از روش AHP و TOPSIS (مطالعه موردی: شهر سمنان)، مازندران، مطالعات برنامهریزی شهری، 3(9)
- کلانتری، محسن و پوراحمد، احمد و ابدالی، یعقوب و الله قلی پور، سارا، (1397)، تحلیل فضایی کیفیت زندگی در کانونهای جرمخیز (مورد مطالعه: بخش مرکزی شهر تهران)، پژوهشنامه جغرافیای انتظامی، 21، 1-30.
- کلانتری، محسن و توکلی، مهدی، (1386)، شناسایی کانونهای جرمخیز شهری، تهران، فصلنامه مطالعات پیشگیری از جرم، 2(2)
- کلانتری، محسن و قزلباش، سمیه و یغمایی، بامشاد، (1389)، بررسی جغرافیایی کانونهای جرمخیز شهری زنجان (مورد مطالعه: جرایم مرتبط با مواد مخدر)، تهران، پژوهشهای جغرافیای انسانی، 74.
- کلانتری، محسن و قزلباش، سمیه و یغمایی، بامشاد، (1391)، بررسی الگوهای مکانی بزهکاری در سطوح منطقهای مورد شناسی: جرایم مرتبط با مواد مخدر در استان خراسان جنوبی، زاهدان، جغرافیا و آمایش شهری ـ منطقهای، 4.
- کلانتری، محسن، (1380)، بررسی جغرافیایی جرم و جنایت در مناطق شهر تهران، پایاننامه دوره دکتری رشته جغرافیا و برنامهریزی شهری، به راهنمایی محمدتقی رهنمایی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران.
- مهندسین مشاور آرمانشهر، (1394)، طرح جامع شهر سمنان.
- نظریان، اصغر و زیاری، یوسفعلی و خزاعی، نساء، (1392)، بررسی نظریات جرمشناسی محیطی در ارتباط با پیشگیری از بزهکاری در محیطهای شهری، اصفهان، پژوهشهای علوم انسانی دانشگاه اصفهان، 21(4).
- نوغانی دخت بهمنی، محسن و میر محمدتبار، سیداحمد، (1394)، بررسی عوامل اقتصادی مؤثر بر جرم (فراتحلیلی از تحقیقات انجام شده در ایران)، اصفهان، پژوهشهای راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، 4(3)
- ولد، جرج و برنارد، توماس و اسنیپس، جفری، (1388)، جرمشناسی نظری (گذری بر نظریههای جرمشناسی)، ترجمه شجاعی، علی، تهران، سمت.
- یزدانی، محمدحسن و فیروزی مجنده، ابراهیم و هاشمی، جواد، (1397)، بررسی الگوی پراکنش فضایی جرایم سرقت در شهر اردبیل به منظور شناسایی کانون جرمخیز سرقت، پژوهشنامه جغرافیای انتظامی، 22، 137-164.
- Conrow, L., Aldstadt, J. & Mendoza, N. S. (2015), A spatio-temporal analysis of on-premises alcohol outlets and violent crime events in Buffalo, NY, Applied Geography 58 (2015) 198e205.
- Cozens, P. (2008). Crime prevention through Environmental Design In western australia: Planning for sustainable urban futures, 3(3), 272-292. https://doi.org/10.2495/SDP-V3-N3-272-292
- Engel, C., Beckenkamp, M., Glöckner, A., Irlenbusch, B., Hennig-schmidt, H., Kube, S., … Towfigh, E. (2014). International Review of Law and Economics First impressions are more important than early intervention : Qualifying broken windows theory in the lab. International Review of Law & Economics, 37, 126–136. https://doi.org/10.1016/j.irle.2013.07.005
- Gau, J. M., Corsaro, N., & Brunson, R. K. (2014). Journal of Criminal Justice Revisiting broken windows theory : A test of the mediation impact of social mechanisms on the disorder – fear relationship. Journal of Criminal Justice, 42(6), 579–588. https://doi.org/10.1016/j.jcrimjus.2014.10.002
- Ha, T., Oh, G., & Park, H. (2015). Comparative analysis of Defensible Space in CPTED housing and non-CPTED housing. International Journal of Law, Crime and Justice, 43(4), 496–511. https://doi.org/10.1016/j.ijlcj.2014.11.005.
- Hedayati, M., Abdullah, A., & Ignatius, J. (2016). International Journal of Law, Crime and Justice Examining the effects of crime prevention through environmental design (CPTED) on Residential Burglary, 46, 86–102.
- Hinkle, J. C., & Yang, S. (2014). Journal of Criminal Justice A New Look into Broken Windows : What Shapes Individuals ’ Perceptions of Social Disorder ?. Journal of Criminal Justice, 42(1), 26–35. https://doi.org/10.1016/j.jcrimjus.2013.11.002
- Hipp, J. R., & Kane, K. (2017). Cities and the larger context: What explains changing levels of crime? Journal of criminal justice, 49, 32-44.
- Ratcliffe, J. H. (2004). The Hotspot Matrix: A Framework for the Spatio-Temporal Targeting of Crime Reduction. Police Practice and Research, 5(1), 5–23. https://doi.org/10.1080/1561426042000191305
- Sampson, R. J., & Raudenbush, S. W. (2004). Seeing Disorder : Neighborhood Stigma and the Social Construction of “ Broken Windows ”*, 67(4), 319–342.
- Sharma, R., Palria, S. and Bhalla, P. (2016), Crime mapping analysis of Ajmer city -A GIS approach, Journal of Geomatics Vol 10 No. 1 April 2016
