از جمله عوامل مهم در شکل گیری کیفیت ادراک ذهنی گردشگران از بنای تاریخی، کمیت و کیفیت عناصر معماری اعم از عناصر ملموس و غیرملموس است که گردشگر بعد از بازدید در ذهن خود نسبت به آن اثر قضاوت می کند. پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش عناصر معماری آثار تاریخی شهر همدان در شکل گیری کیفیت ادراک ذهنی گردشگران صورت گرفته است. روش تحقیق به صورت آمیخته (کیفی سپس کمی) است. نتایج یافته های کیفی تحقیق نشان داد که گردشگران با توجه به ویژگی های فردی خود، معانی مختلفی را از دیدن یک اثر تاریخی دریافت می کند. هم‌چنین، نتایج نشان داد که متغیرهای نقوش، کتیبه ها، گچ‌بری و کاشی-کاری بیشترین میزان تکرار در بین مصاحبه گردشگران داشته و از اثرگذاری زیادی در ایجاد کیفیت ذهنی برخوردار هستند. در بخش یافته های کمی، نتایج آزمون رگرسیون نشان داد به ترتیب متغیرهای نقوش و کتیبه ها 841/0R2=، سرگذشت تاریخی بنا 542/0R2=، گچ‌بری‌ها و کاشی‌کاری‌ها 509/0R2=، قدمت ساخت 489/0/0R2=، ورودی و پنجره ها 403/0R2=، مصالح، آجرچینی و شکل سازه 388/0R2=، چشم‌انداز 369/0R2= و تناسبات سازه 610/0R2= با کیفیت ادراک ذهنی ارتباط معناداری دارند. نتایج تحلیل واریانس یک طرفه نشان داد که نقش عناصر معماری در کیفیت ادراک ذهنی گردشگران به تفکیک سن، جنسیت، سطح سواد و تجربه قبلی گردشگر در بازدید از اثر تاریخی در تمامی ابعاد هشت گانه عوامل مؤثر بر کیفیت ادراک ذهنی گردشگران در سطح 000/0 معنی دار بوده است. در این میان متغیر سطح سواد با مقدار 478/12=F دارای بیشترین میزان انتظار از سوی سه گروه بود. پرونده مقاله