رازي در جستجوي گوهر هستي با گرايشي پيشيني انگار به جواهر پنجگانة باري (خالق)، نفس ناطقه، هيولا (ماده)، زمان مطلق (دهر) و مکان مطلق (خلاء) اعتقاد داشت. او در تبيين فرايند خلقت بواسطة چهار قديم در کنار خداوند، با پيش کشيدن نقش جهل نفس در تمايل به ماده تعلق ارادة الهي را بر امر خلقت توجيه نمود و اثبات کرد که آفرينش جهان به اراده است نه به طبع. به باور وي، اين تنها انسان است که ميتواند بمدد فلسفه باواسطة عقل دوباره نفس را از آلام و آفات ماده رهايي بخشد و به سعادت و فلاح بازرساند؛ ولي با اين تفاوت که ديگر نفس به ماده ميلي پيدا نخواهد کرد. رازي قائل به امکان فساد و تغيير در اجسام و درنتيجه، جهان خلقت بود؛ حتي اگر اين جسم گوهري زميني يا گوهري فلکي باشد. او اجسام را متشکل از دو جوهر هيولا و خلاء ميشمرد و معتقد بود که جواهر داراي حجم و ازلي هستند. بر همين اساس، وي به ترکيب و بي نهايت بودن ذرات باور داشت و منكر ابداع و خلق از عدم بود. کيفيات عناصر اربعه و افلاک سماوي از قبيل سبکي و سنگيني، روشني و تاريکي، نرمي و سفتي و مانند آن هم از نگاه وي، ناشي از ميزان حجم و شمار اجزاء خلائي بود که در ميان جواهر هيولا نفوذ ميكرد. در ضمن، او به مرکزيت و سکونت زمين اعتقاد داشت و فلک و بتبع آن خورشيد و ديگر کواکب را بواسطة توازن اجزاء هيولا و خلاء درون آنها داراي حرکتي دوراني ميدانست. رازي جهان را حادث و وجود جهانهايي ديگر را هم ممکن ميشمرد. او خلاء و ملاء را در قالب مفهوم مکان کلي بيکرانه ‌يي که وابسته به جهان نيست، توضيح ميداد و وراي آن را هم فضا معرفي ميكرد. پرونده مقاله