عنوان: ارزیابی تاب آوری اجتماعی-اقتصادی روستاهای حوزه آبخیز سامان (استان مرکزی) در نوسانات آب سالهای اخیر (مقاله پژوهشی)
محورهای موضوعی : جغرافیای طبیعی
1 - شهید بهشتی
کلید واژه: تاب آوری اجتماعی-اقتصادی حوزه آبخیز سامان نوسانات آب استان مرکزی,
چکیده مقاله :
نوسانات آب طی سالیان گذشته آسیب های زیادی به بخش کشاورزی و جامعه روستایی وارد کرده است. در دهه اخیر رویکرد مقابله با رخدادهای طبیعی جای خود را به کنار آمدن با آنها داده است و در واقع تاب آوری جای خود را به آسیب پذیری داده است. هدف این تحقیق ارزیابی تاب آوری اجتماعی-اقتصادی روستاهای حوزه آبخیز سامان(استان مرکزی) در نوسانات آب سالهای اخیر(1395-1385) می باشد. نوع تحقیق کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی-پیمایشی می باشد. جامعه آماری خانوارهای ساکن در 7 روستای حوزه آبخیز سامان می باشد. با استفاده از فرمول کوکران تعداد نمونه لازم جهت تکمیل پرسشنامه 110 خانوار بدست آمد و روایی و پایایی نیز 84/0 محاسبه گردیده است. به منظور سنجش تاب آوری اجتماعی-اقتصادی، سرپرستان خانوارها مورد ارزیابی قرار گرفته است. تدوین شاخص های سنجش مؤلفه های اجتماعی و اقتصادی سکونتگاههای انسانی در برابر نوسانات آب براساس مفهوم تاب آوری و ویژگیهای اجتماعی-اقتصادی در برابر بحران آب تدوین گردید و شاخص ها و عوامل مؤثر بر تاب آوری شناسایی و تعریف عملیاتی شدند. پس از جمع آوری داده ها در قالب پرسشنامه میدانی و با استفاده از ابزارهای تحلیل مکانی و قابلیت های نرم افزارهای آماری SPSS و Excel و GIS سنجش صورت پذیرفت. یافته های پژوهش حاکی از آن است که میزان تاب آوری اجتماعی-اقتصادی روستاها در وضعیت قابل قبولی قرار ندارند و از میان دو بعد تاب آوری عوامل بعد اقتصادی با میانگین کمترین و عوامل بعد اجتماعی با میانگین بیشترین تأثیر را در تاب آوری روستاها داشته است. براساس آزمون T میانگین واقعی نظر کلی پاسخگویان از 3 کوچکتر و در حد متوسط رو به پایین است. روستاهای سامان و یاری آباد در بعد اقتصادی نوسانات آب دارای تاب آوری بیشتری بوده اند و در بخش اجتماعی نیز حدودا میانگین ها به هم نزدیک و بیشترین تاب آوری اجتماعی در روستاهای چهارحد و یاری آباد و ورکبار علیا بود که بالای میانگین 3 را اخذ کرده اند. در مجموع دو شاخص تاب آوری اجتماعی- اقتصادی روستاها هیچکدام میانگین 3 را به دست نیاورده اند که نشان از تاب آوری پایین محدوده دارد.
Water fluctuations in recent years have caused great damage to agriculture and rural communities.In the last decade, the approach to dealing with natural disasters has given way to coping with them.In fact, resilience has given way to vulnerability.The purpose of this study is to evaluate the socio-economic resilience of villages in Saman watershed (Markazi province) in water fluctuations in recent years (2016-2006). The type of research is applied and in terms of descriptive-survey nature. The statistical population is households living in 6 villages of Saman watershed.Using Cochran's formula, the required number of samples to complete the questionnaire of 110 households was obtained.Validity and reliability were calculated as 0.84.In order to measure socio-economic resilience, heads of households were evaluated.Compilation of indicators for measuring the social and economic components of human settlements against water fluctuations was developed based on the concept of resilience.After collecting the data in the form of a field questionnaire and using spatial analysis tools and capabilities of statistical software and GIS was assessed. Findings indicate that the resilience of villages is not in an acceptable stateAmong the two dimensions of resilience, economic dimension factors with the lowest average and social dimension factors with the average had the most impact on rural resilience.According to the real mean t-test, the general opinion of the respondents is less than 3 and down to the average.Saman and Yaryabad villages have been more resilient in the economic dimension of water fluctuations.In the social sector, the averages were approximately close to each other and the highest social resilience was in the villages of Chaharhad, Yaryabad and VarkbarOlya. which received above average 3.In total, the two socio-economic resilience indices of the villages did not achieve an average of 3, which indicates the low resilience of the range.
6- حکیم دوست،سیدیاسر(1388) پایان نامه اثرات اقتصادی خشکسالی و پیامدهای مکانی و فضایی آن در روستاها با تأکید بر مهاجرت در دهستان قره پشتلوی شهرستان زنجان، استاد راهنما بهروز محمدی یگانه، دانشگاه زنجان
7- حیدری ساربان،وکیل(1391) توانمندسازی گامی اساسی در جهت نیل به توسعه روستایی،فصلنامه تحقیقات جغرافیایی سال 27 شماره سوم پاییز، شماره پیاپی 106 ص 188-169
8- دویستی،حمید(1389) بررسی تأثیرات خشکسالی بر وضعیت اقتصادی-اجتماعی شالیکاران در استان گیلان، استاد راهنما دکتر محمدکریم معتمد،دانشگاه گیلان
9- رازانی، زهرا(1394) ارزیابی اثرات اقتصادی-اجتماعی خشکسالی های دهه اخیر در راستای توسعه پایدار روستایی نمونه موردی:روستاهای بخش مرکزی شهرستان دورود، استاد راهنما:دکتر گیتی صلاحی اصفهانی، دانشگاه پیام نور
10- رضایی، حجت(1391) پایان نامه تحلیل اثرات خشکسالی بر اقتصاد روستایی و ناپایداری جمعیتی، استاد راهنما دکتر بهروز محمدی یگانه،دانشگاه زنجان
11- رفیعیان،مجتبی و همکاران (1390) تبیین مفهومی تاب آوری و شاخص سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع محور، مجله برنامه ریزی و آمایش فضا، مدرس علوم انسانی 15(4) پیاپی 72،41-19
12- رکن الدین افتخاری و همکاران (1393) تحلیل نقش تنوع معیشتی در تاب آوری خانوارهای روستایی در شرایط خشکسالی(مطالعه موردی:مناطق در معرض خشکسالی استان اصفهان، پژوهش های روستایی، شماره 35، 662-639
13- سعیدی رضوانی،نوید، انصاری،محمدحسین، توحیدلو،وحیده(1395) بررسی و ارائه راهکارهای توانمندسازی اجتماع محور با تأکید بر مشارکت مردمی، هفت شهر، شماره 42-41 ص 17-1
14- صادقلو،طاهره، سجاسی قیداری،حمدالله(1393) اولویت بندی عوامل مؤثر بر افزایش تاب آوری کشاورزان در برابر مخاطرات طبیعی با تأکید بر خشکسالی(مطالعه موردی:کشاورزی روستاهای شهرستان ایجرود) مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی،10،153-129
15- علیزاده،امین(1398)اصول هیدرولوژی کاربردی،انتشارات دانشگاه امام رضا(ع) چاپ بیست و هشتم،مشهد مقدس
16- عنابستانی،علی اکبر و همکاران(1396) تحلیل فضایی سطح تاب آوری سکونتگاههای روستایی در برابر مخاطرات محیطی(مورد مطالعه:بخش مرکزی شهرستان فاروج) نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی،سال چهارم،شماره 4،زمستان 38-17
17- غیاثوند،ابوالفضل، عبدالشاه،فاطمه(1394) مفهوم و ارزیابی تاب آوری اقتصادی ایران،فصلنامه پژوهشهای اقتصادی، سال پانزدهم،شماره 59،زمستان،187-161
18- غیور،حسنعلی(1376) بزرگی،گستره و فراوانی خشکسالی ها در ایران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 26،شماره 45، 25-39
19- قاسمی، مریم، جوان،جعفر(1393) تبیین رابطه تنوع بخشی فعالیتهای اقتصادی و توسعه پایدار روستایی(مطالعه موردی:شهرستان شهد) پژوهشهای روستایی، شماره 2، 262-237
20- گل وردی،مهدی(1396) تاب آوری ملی مروری بر ادبیات تحقیق،فصلنامه مطالعات راهبردی و سیاست گذاری عمومی،دوره 25، شماره 7، 310-293
21- محمدی یگانه، بهروز، حکیم دوست،سیدیاسر(1388) اثرات اقتصادی اجتماعی خشکسالی و تأثیرات آن بر ناپایداری روستاها در استان زنجان،مجموعه مقالات همایش منطقه ای بحران آب و خشکسالی رشت،دانشگاه آزاد اسلامی رشت، 273-267
22- مدیریت آبخیزداری(1381) مطالعات اجرایی آبخیزداری حوزه آبخیز سامان، جلد اول:مطالعات پایه وزرات جهاد کشاورزی،سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی، مشاور:دانشگاه تربیت مدرس، بهار
23- مدیریت آبخیزداری(الف)(1380) فیزیوگرافی و توپوگرافی حوزه آبخیز سامان، وزارت جهاد کشاورزی،سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی،مشاور:دانشگاه تربیت مدرس،تابستان
24- مدیریت آبخیزداری(ب)(1380) هواشناسی و اقلیم حوزه آبخیز سامان، وزارت جهاد کشاورزی،سازان جهاد کشاورزی استان مرکزی،مشاور:دانشگاه تربیت مدرس،زمستان
25- مدیریت آبخیزداری(ج)(1380) زمین شناسی حوزه آبخیز سامان،وزارت جهاد کشاورزی،سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی،مشاور: دانشگاه تربیت مدرس،تابستان
26- مرکز آمار ایران(1385) گزیده نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن
27- مرکز آمار ایران(1395) گزیده نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن
28- مودودی ارخودی،مهدی، برومند،ریحانه، اکبری،ابراهیم(1399) تبیین تاب آوری مناطق روستایی در برابر مخاطرات طبیعی با تأکید بر سیلاب،فصلنامه مخاطرات محیطی،دوره 9، شماره 23،شماره پیاپی1،بهار، دانشگاه سیستان و بلوچستان
29- نساجی زواره،مجتبی(1380) بررسی اثرات اقتصادی-اجتماعی و زیست محیطی خشکسالی، مجموعه مقالات اولین کنفرانس ملی بحران آب، جلد اول، دانشگاه زابل، 53-44
30- هاشمی نیا،مجید(1383) مدیریت آب در کشاورزی، چاپ اول، انتشارات دانشگاه فردوسی، مشهد
31- Arouri.M, Nguyen.C, and Youssef.A.B(2015) Natural disasters, household welfare, and resilience: evidence from rural Vietnam. World Development,60, P 59-77
32- Barton.D, Morton.G and Hendy.C (2001) Drought contingency planning for Pastoral live livelihoods. NRI Policy series,15
33- De Haen, H and G Hemrich,(2007) theeconomics of natural disasters: Implications and challenges for food security: Agricultural Economics,37(1) P 31-45
34- Kenny,A(2008) Assessment of the social Impacts of Drought journal of American water Resources Association, Vol 37, No 3, P 678-686
35- Mandin,P(2007) Commentary-Ethics and Reflecting Procosses journal of Social work, Practice 21(2), P235-238
36- Mayunga.g.s(2009), Measuring the measure: Amulti-Dimensional scalemodel to Measure community Disaster resilience in the u.s. Gulfcoast Region
37- Milet,D,S(1999) Disasters by design: areassessment of natural hazards in the united states, Natural hazard and disasters, joseph Henry press. Washington. DC
38- Nigel,Nichlson(1995) the Blackwell Encyclo Pedia Diction ary of organizational Behavior,Blackwell Business,Usa
39- Normandin,j.M. Therrien, M.C, Tangvay G.A(2011) city strength in times of turbulence: strategic resi lience indicators, urban Affairs Association 41 stconference, New orleans.
40- Pisano,U(2012) Resilience and sustainable development:theory of resilience, systems thinking and adaptive governance European sustainable Development Network(ESDN) Quarterly Report, P 26-50
41- Reinhorn.A(2015) Computational Methods,seismic protection, Hybrid testing and Resilience in Earthguake Engineering A Tribute to the Research contributions of prof. Andrei Reinhorn: Springer International Publishing Texas A and M university.
