عنوان: ارزیابی تاب آوری اجتماعی-اقتصادی روستاهای حوزه آبخیز سامان (استان مرکزی) در نوسانات آب سالهای اخیر (مقاله پژوهشی)
الموضوعات :
گیتی صلاحی اصفهانی
1
(شهید بهشتی)
الکلمات المفتاحية: تاب آوری اجتماعی-اقتصادی حوزه آبخیز سامان نوسانات آب استان مرکزی,
ملخص المقالة :
نوسانات آب طی سالیان گذشته آسیب های زیادی به بخش کشاورزی و جامعه روستایی وارد کرده است. در دهه اخیر رویکرد مقابله با رخدادهای طبیعی جای خود را به کنار آمدن با آنها داده است و در واقع تاب آوری جای خود را به آسیب پذیری داده است. هدف این تحقیق ارزیابی تاب آوری اجتماعی-اقتصادی روستاهای حوزه آبخیز سامان(استان مرکزی) در نوسانات آب سالهای اخیر(1395-1385) می باشد. نوع تحقیق کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی-پیمایشی می باشد. جامعه آماری خانوارهای ساکن در 7 روستای حوزه آبخیز سامان می باشد. با استفاده از فرمول کوکران تعداد نمونه لازم جهت تکمیل پرسشنامه 110 خانوار بدست آمد و روایی و پایایی نیز 84/0 محاسبه گردیده است. به منظور سنجش تاب آوری اجتماعی-اقتصادی، سرپرستان خانوارها مورد ارزیابی قرار گرفته است. تدوین شاخص های سنجش مؤلفه های اجتماعی و اقتصادی سکونتگاههای انسانی در برابر نوسانات آب براساس مفهوم تاب آوری و ویژگیهای اجتماعی-اقتصادی در برابر بحران آب تدوین گردید و شاخص ها و عوامل مؤثر بر تاب آوری شناسایی و تعریف عملیاتی شدند. پس از جمع آوری داده ها در قالب پرسشنامه میدانی و با استفاده از ابزارهای تحلیل مکانی و قابلیت های نرم افزارهای آماری SPSS و Excel و GIS سنجش صورت پذیرفت. یافته های پژوهش حاکی از آن است که میزان تاب آوری اجتماعی-اقتصادی روستاها در وضعیت قابل قبولی قرار ندارند و از میان دو بعد تاب آوری عوامل بعد اقتصادی با میانگین کمترین و عوامل بعد اجتماعی با میانگین بیشترین تأثیر را در تاب آوری روستاها داشته است. براساس آزمون T میانگین واقعی نظر کلی پاسخگویان از 3 کوچکتر و در حد متوسط رو به پایین است. روستاهای سامان و یاری آباد در بعد اقتصادی نوسانات آب دارای تاب آوری بیشتری بوده اند و در بخش اجتماعی نیز حدودا میانگین ها به هم نزدیک و بیشترین تاب آوری اجتماعی در روستاهای چهارحد و یاری آباد و ورکبار علیا بود که بالای میانگین 3 را اخذ کرده اند. در مجموع دو شاخص تاب آوری اجتماعی- اقتصادی روستاها هیچکدام میانگین 3 را به دست نیاورده اند که نشان از تاب آوری پایین محدوده دارد.
6- حکیم دوست،سیدیاسر(1388) پایان نامه اثرات اقتصادی خشکسالی و پیامدهای مکانی و فضایی آن در روستاها با تأکید بر مهاجرت در دهستان قره پشتلوی شهرستان زنجان، استاد راهنما بهروز محمدی یگانه، دانشگاه زنجان
7- حیدری ساربان،وکیل(1391) توانمندسازی گامی اساسی در جهت نیل به توسعه روستایی،فصلنامه تحقیقات جغرافیایی سال 27 شماره سوم پاییز، شماره پیاپی 106 ص 188-169
8- دویستی،حمید(1389) بررسی تأثیرات خشکسالی بر وضعیت اقتصادی-اجتماعی شالیکاران در استان گیلان، استاد راهنما دکتر محمدکریم معتمد،دانشگاه گیلان
9- رازانی، زهرا(1394) ارزیابی اثرات اقتصادی-اجتماعی خشکسالی های دهه اخیر در راستای توسعه پایدار روستایی نمونه موردی:روستاهای بخش مرکزی شهرستان دورود، استاد راهنما:دکتر گیتی صلاحی اصفهانی، دانشگاه پیام نور
10- رضایی، حجت(1391) پایان نامه تحلیل اثرات خشکسالی بر اقتصاد روستایی و ناپایداری جمعیتی، استاد راهنما دکتر بهروز محمدی یگانه،دانشگاه زنجان
11- رفیعیان،مجتبی و همکاران (1390) تبیین مفهومی تاب آوری و شاخص سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع محور، مجله برنامه ریزی و آمایش فضا، مدرس علوم انسانی 15(4) پیاپی 72،41-19
12- رکن الدین افتخاری و همکاران (1393) تحلیل نقش تنوع معیشتی در تاب آوری خانوارهای روستایی در شرایط خشکسالی(مطالعه موردی:مناطق در معرض خشکسالی استان اصفهان، پژوهش های روستایی، شماره 35، 662-639
13- سعیدی رضوانی،نوید، انصاری،محمدحسین، توحیدلو،وحیده(1395) بررسی و ارائه راهکارهای توانمندسازی اجتماع محور با تأکید بر مشارکت مردمی، هفت شهر، شماره 42-41 ص 17-1
14- صادقلو،طاهره، سجاسی قیداری،حمدالله(1393) اولویت بندی عوامل مؤثر بر افزایش تاب آوری کشاورزان در برابر مخاطرات طبیعی با تأکید بر خشکسالی(مطالعه موردی:کشاورزی روستاهای شهرستان ایجرود) مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی،10،153-129
15- علیزاده،امین(1398)اصول هیدرولوژی کاربردی،انتشارات دانشگاه امام رضا(ع) چاپ بیست و هشتم،مشهد مقدس
16- عنابستانی،علی اکبر و همکاران(1396) تحلیل فضایی سطح تاب آوری سکونتگاههای روستایی در برابر مخاطرات محیطی(مورد مطالعه:بخش مرکزی شهرستان فاروج) نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی،سال چهارم،شماره 4،زمستان 38-17
17- غیاثوند،ابوالفضل، عبدالشاه،فاطمه(1394) مفهوم و ارزیابی تاب آوری اقتصادی ایران،فصلنامه پژوهشهای اقتصادی، سال پانزدهم،شماره 59،زمستان،187-161
18- غیور،حسنعلی(1376) بزرگی،گستره و فراوانی خشکسالی ها در ایران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 26،شماره 45، 25-39
19- قاسمی، مریم، جوان،جعفر(1393) تبیین رابطه تنوع بخشی فعالیتهای اقتصادی و توسعه پایدار روستایی(مطالعه موردی:شهرستان شهد) پژوهشهای روستایی، شماره 2، 262-237
20- گل وردی،مهدی(1396) تاب آوری ملی مروری بر ادبیات تحقیق،فصلنامه مطالعات راهبردی و سیاست گذاری عمومی،دوره 25، شماره 7، 310-293
21- محمدی یگانه، بهروز، حکیم دوست،سیدیاسر(1388) اثرات اقتصادی اجتماعی خشکسالی و تأثیرات آن بر ناپایداری روستاها در استان زنجان،مجموعه مقالات همایش منطقه ای بحران آب و خشکسالی رشت،دانشگاه آزاد اسلامی رشت، 273-267
22- مدیریت آبخیزداری(1381) مطالعات اجرایی آبخیزداری حوزه آبخیز سامان، جلد اول:مطالعات پایه وزرات جهاد کشاورزی،سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی، مشاور:دانشگاه تربیت مدرس، بهار
23- مدیریت آبخیزداری(الف)(1380) فیزیوگرافی و توپوگرافی حوزه آبخیز سامان، وزارت جهاد کشاورزی،سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی،مشاور:دانشگاه تربیت مدرس،تابستان
24- مدیریت آبخیزداری(ب)(1380) هواشناسی و اقلیم حوزه آبخیز سامان، وزارت جهاد کشاورزی،سازان جهاد کشاورزی استان مرکزی،مشاور:دانشگاه تربیت مدرس،زمستان
25- مدیریت آبخیزداری(ج)(1380) زمین شناسی حوزه آبخیز سامان،وزارت جهاد کشاورزی،سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی،مشاور: دانشگاه تربیت مدرس،تابستان
26- مرکز آمار ایران(1385) گزیده نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن
27- مرکز آمار ایران(1395) گزیده نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن
28- مودودی ارخودی،مهدی، برومند،ریحانه، اکبری،ابراهیم(1399) تبیین تاب آوری مناطق روستایی در برابر مخاطرات طبیعی با تأکید بر سیلاب،فصلنامه مخاطرات محیطی،دوره 9، شماره 23،شماره پیاپی1،بهار، دانشگاه سیستان و بلوچستان
29- نساجی زواره،مجتبی(1380) بررسی اثرات اقتصادی-اجتماعی و زیست محیطی خشکسالی، مجموعه مقالات اولین کنفرانس ملی بحران آب، جلد اول، دانشگاه زابل، 53-44
30- هاشمی نیا،مجید(1383) مدیریت آب در کشاورزی، چاپ اول، انتشارات دانشگاه فردوسی، مشهد
31- Arouri.M, Nguyen.C, and Youssef.A.B(2015) Natural disasters, household welfare, and resilience: evidence from rural Vietnam. World Development,60, P 59-77
32- Barton.D, Morton.G and Hendy.C (2001) Drought contingency planning for Pastoral live livelihoods. NRI Policy series,15
33- De Haen, H and G Hemrich,(2007) theeconomics of natural disasters: Implications and challenges for food security: Agricultural Economics,37(1) P 31-45
34- Kenny,A(2008) Assessment of the social Impacts of Drought journal of American water Resources Association, Vol 37, No 3, P 678-686
35- Mandin,P(2007) Commentary-Ethics and Reflecting Procosses journal of Social work, Practice 21(2), P235-238
36- Mayunga.g.s(2009), Measuring the measure: Amulti-Dimensional scalemodel to Measure community Disaster resilience in the u.s. Gulfcoast Region
37- Milet,D,S(1999) Disasters by design: areassessment of natural hazards in the united states, Natural hazard and disasters, joseph Henry press. Washington. DC
38- Nigel,Nichlson(1995) the Blackwell Encyclo Pedia Diction ary of organizational Behavior,Blackwell Business,Usa
39- Normandin,j.M. Therrien, M.C, Tangvay G.A(2011) city strength in times of turbulence: strategic resi lience indicators, urban Affairs Association 41 stconference, New orleans.
40- Pisano,U(2012) Resilience and sustainable development:theory of resilience, systems thinking and adaptive governance European sustainable Development Network(ESDN) Quarterly Report, P 26-50
41- Reinhorn.A(2015) Computational Methods,seismic protection, Hybrid testing and Resilience in Earthguake Engineering A Tribute to the Research contributions of prof. Andrei Reinhorn: Springer International Publishing Texas A and M university.
