پهنه بندي تحول كارست با استفاده از روش تحليل سلسله مراتبي (مطالعه موردي :حوضه كوهستاني كلات ، خراسان رضوي)(نوع مقاله : پژوهشی)
محورهای موضوعی :محسن رضائي عارفي 1 , محمد علي زنگنه اسدي 2 , ابوالفضل بهنيافر 3 , محمد جوانبخت 4
1 - استاد دانشگاه آزاد مشهد
2 - دانشگاه حكيم سبزواري
3 - دانشگاه آزاد اسلامي واحد مشهد
4 - دانشگاه آزاد اسلامي واحد مشهد
کلید واژه: ژئومورفولوژی, روش تحليل سلسله مراتبي , پهنه بندي کارست, حوضه كوهستاني كلات.,
چکیده مقاله :
چكيده فرايند تحول كارست، فرايندي پيچيده و متأثر از متغیرهای گوناگون است . شناخت عوامل مؤثر در توسعه و پهنه بندي تحول كارست در زمينه مطالعات مربوط به مدیریت سرزمین و منابع كارست داراي جايگاه ويژه اي است. هدف از اين پژوهش ارزيابي و پهنه بندي پتانسيل توسعه كارست در حوضه كوهستاني كلات در استان خراسان رضوي با استفاده از روش AHP مي باشد. در اين تحقيق با روش تحلیل سلسله مراتبی، لايه هاي اطلاعاتي ليتولوژي، فاصله از گسل شيب، جهت شيب، ارتفاع، فاصله از آبراهه ، فاصله ازگسل و كاربري اراضي به عنوان نقشه هاي عامل درنظرگرفته شدند. همچنين به منظور استخراج مدل پتانسيل توسعه كارست، لايه هاي فوق در محيط GIS فراخواني شد. لايه هاي اطلاعاتي مختلف با اعمال قضاوت كارشناسي و بازديدهاي ميداني به صورت نقشه هاي معيار طبقه بندي شدند. درنهايت با توجه به وزن به دست آمده نقشه پهنه بندي توسعه كارست بدست آمد. نتايج حاصله نشان كه از كل مساحت حوضه كلات، 04/19 درصد در طبقه كمتر توسعه يافته، 57/24 درصد در طبقه توسعه نيافته، 88/42درصد در طبقه متوسط و 38/14 درصد در طبقه توسعه يافته قرار گرفته است.ازاينرو، عامل ليتولوژي منطقه با ارزش 53/0 بيشترين وزن و مهمترين عامل كنترل كننده پتانسيل توسعه كارست در منطقه موردمطالعه بوده است و عامل كاربري اراضي باارزش 01/0 كمترين وزن را به خود اختصاص داده است كه كمترين تأثير را در كارست زايي كنوني حوضه به خود اختصاص داده است. نتايج نشانگر آن است كه به ترتيب عوامل زمين شناسي، ارتفاع، توپوگرافي و فاصله از آبراهه مهمترين نقش را در توسعه كنوني كارست در اين منطقه داشته اند.
The karst transformation process is a complex process influenced by various variables. Understanding the factors contributing to the development and zoning of karst evolution has a special place in the studies of karst land management and resources. The purpose of this study was to evaluate and zoning of karst development potential in Kalat mountain basin in Khorasan Razavi province using AHP method. In this study, using hierarchical analysis, lithology information layers, slope distance, slope direction, elevation, distance from stream, distance from fault and land use were considered as operating maps. Also, in order to extract the karst development potential model, the above layers were invoked in GIS environment. The different layers of information were classified as benchmarks by expert judgment and field visits. Finally, according to the obtained weight, karst development zoning map was obtained. The results showed that out of the total area of Kalat basin, 19.04% were in the less developed class, 24.57% in the under developed class, 42.88% in the middle class and 14.38% in the developed class. The lithology factor of the region with the highest value of 0.53 was the most important factor controlling karst development potential in the study area. It is dedicated. The results show that geological factors ، altitude ، topography and distance from the waterway respectively have the most important role in the current karst development in this region.
منابع
-افراسبيان،احمد(1373).اهميت مطالعات و تحقيقات منابع كارست در ايران، مجموعه مقالات دومين همايش جهاني آب در سازندهاي كارستي، كرمانشاه-تهران.
- بهنیافر، ابوالفضل و قنبرزاده، هادي (1395). ژئومورفولوژی کارست، مشهد، انتشارات نگاران سبز.
- باقري سيد شكري، سجاد، يماني، مجتبي، جعفر بيگلو، منصور، كريمي، حاجي، مقيمي، ابراهيم (1394). بررسي توسعه يافتگي و ويژگيهاي هيدروديناميكي سامانه هاي كارستي با استفاده از تجزيه و تحليل منحني فرود هيدروگراف در آبخوانهاي كارستي حوضه رودخانه الوند، مجله پژوهشهاي جغرافياي طبيعي، دوره 47، شماره 3، صص 346-333.
- بهرامي، شهرام، زنگنه اسدي، محمد علي، جهانفر، علي ¬(1395).¬ارزيابي توسعه كارست با استفاده از ويژگيهاي هيدروديناميكي و هيدروژئوشيميايي چشمه هاي كارستي در زاگرس (منطقه مورد مطالعه : تاقديس قلاجه و توده پراو بيستون)، مجله جغرافيا و توسعه، شماره 3، صص 74-61.
- خانلري، غلامرضا و مؤمني، علي اكبر (1391). ژئومورفولوژي، هيدروژئولوژي و مطالعه فاكتورهاي مؤثر بر توسعه كارست در منطقه گرين، غرب ايران، جغرافيا و آمايش شهري منطقه اي، شماره 3، صص 74-61.
- خضري، سعيد، شهابي، هيمن و محمدي، سارا (1396). ارزيابي و پهنه بندي تحول كارست حوضه آبريز غار سهولان مهاباد با استفاده از روش تحليل سلسله مراتبي، مجله پژوهشهاي ژئومورفولوژي كمي، شماره 1، صص 39-21.
- زروش، ناهيد، واعظي، عبدالرضا، كريمي، حاجي (1393). ارزيابي پتانسيل توسعه كارست در تاقديس كبير كوه استان ايلام با استفاده از تلفيق فازي و روش تحليل سلسله مراتبي AHPو سنجش ازدور و GIS، مجله پژوهشهاي ژئومورفولوژي كمي، سال 3، شماره 3، صص 144 -157.
- سپند، ساحل، چيتسازان، منوچهر، رنگزن، كاظم، ميرزايي، يحيي (1386 ). تلفيق سنجش ازدور و GIS در پتانسيليابي منابع آب زيرزميني محدوده لالي، همايش ژئوماتيك تهران.
- قرباني،محمد صديق و اونق، محمد (1391). پهنه بندي تحول و حساسيت كارست با استفاده از مدل رگرسيون خطي چند متغيره در منطقه كارستي شاهو، مجله پژوهشهاي ژئومورفولوژي كمي، شماره 1، صص 32-19
- عليزاده، امين(1389). اصول هيدرولوژي كاربردي، انتشارات دانشگاه امام رضا، چاپ سيام، مشهد، ايران.
- قبادي،محمدحسين(1388) زمين شناسي مهندسي كارست، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه بوعلي سينا، همدان، ايران.
- قبادي، محمدحسين و بهزادتبار، پريا (1395). ارزيابي توسعه كارست براساس ويژگيهاي ليتولوژيكي، مورفولوژيكي و ساختاري در منطقه بيدسرخ، شرق صحنه، شرق استان كرمانشاه، مجله يافته هاي نوين زمين شناسي كاربردي، سال 10،شماره 20 صص 91-76.
- قره خواني، مريم، واعظي، عبدالرضا، بهراميان، ابراهيم(1392). بررسي توسعه كارست و غارهاي كارستي در استان آذربايجان شرقي، سي و دومين گردهمايي و نخستين كنگره بين المللي تخصصي علوم زمين، مشهد، ايران. - محمودي، فرج االله، (1385). ژئومورفولوژي ساختماني، چاپ هشتم، انتشارات پيام نور.
- مزيدي، احمد، كرم، امير، كوراوند، مژگان (1395). پتانسيل يابي توسعه كارست با استفاده از منطق فازي (مطالعه موردي : حوضه دشت سوسن و دشت ايذه )، مجله پژوهشهاي ژئومورفولوژي كمي، سال پنجم،شماره 2، صص 141-130
-ملكي، امجد، شوهاني، داود ، علايي طالقاني، محمود (1389).¬پهنه بندي تحول كارست در استان كرمانشاه، فصلنامه مدرس علوم انساني، دوره 13، شماره 1، دانشگاه تربيت مدرس، تهران، ايران.
-مرادي، صمد،رضايي، محسن، پرهمت، جهانگير (1389). بررسي تأثير عوامل مختلف در توسعه كارست پهنه هاي كارستي زاگرس، بيست و نهمين گردهمايي علوم زمين، بهمن، تهران، ايران.
- يماني، مجتبي، شمسي پور، علي اكبر،جعفري اقدم، مريم، باقري سيد شكري،¬¬سجاد¬(1392).بررسي عوامل مؤثر در توسعه يافتگي و پهنه بندي كارست حوضه چله با استفاده از منطق فازي و تحليل سلسله مراتبي، استان كرمانشاه، مجله علوم زمين سال، شماره 22، صص 66-57.
-Calic, J., (2011). Karstic uvula revisited: Toward a redefinition of the term, Geomorphology, Vol.134, No.1, pp.32-42
-Chenini, I., Ben M. A., 2010, Groundwater Recharge Study in Arid Region: An Approach Using
GIS Techniques and Numerical Modeling, Computers & Geosciences36: 801-817
-Ford, D., & Williams, P. D. (2007). Karst hydrogeology and geomorphology. West Sussex, England: John Wiley & Sons
- Hung, L. Q., Dimr, N.Q., Tam, V.T., Lagrou, D., 2002, Remote sensing & GISbased analysis of cave development in the Suoimuoi Catchment (Son La- NW Vietnam). Journal of cave & Karst
- Lamoreaux, P.E., 2007, Karst: the foundation for concepts in hydrogeology. Bull Eng Geol Environ, 51. Studies, Vol. 64, No.1, pp. 23-33.
- Milanovic, P. J. (1981). Karst hydrogeology. Colorado, CO: Water Resources ublications
- Palmer, A. N., (2007). Cave Geology: Dayton, Ohio, Cave Books, p. 454.
- Mishra, R.C., Biju, C., Naik, R.D., 2010, Remote Sensing and GIS for Groundwater Mapping and Identification of Artificial Recharge Sites, Geo-environmental Engineering and Geotechnics: Progress in Modeling and Applications. Proceedings of Sessions of GeoShanghai China. 216-223.
- Ozyurt, N. N., Lutz, H. O., Hunjak, T., Mance, D. & Roller-Lutz, Z., 2014. Characterization of the Gacka River basin karst aquifer (Croatia): Hydrochemistry, stable isotopes and tritium-based mean residence times. Science of The Total Environment, 487, pp 245–254.
- Rao, P.J., Harikrishna P., Srivastav S.K., Satyanarayana P.V.V, Rao B. V.D., 2009, Selection of groundwater potential zones in and around Madhurawada DomeVisakhapatnam District A GIS approach, Jurnal Ind Geophys Union. 13 (4) :191-200.
- Saaty, T.L., 1980, The Analytic Hierarchy Process, Mcgraw _ Hill, Inc., Reprinted By RWS Publications, Pittsburgh
- Tirla, L., Vijulie, I., 2013, Structural–tectonic controls and geomorphology of the karst corridors in alpine limestone ridges: Southern Carpathians, Romania. Journal Geomorphology, Vol.197, pp. 123–136.
-White, W.B., (1988). Geomorphology and hydrology of karst terrains, Oxford University press.
- Zeng, S., Jiang, Y. and Liu, Z., 2016. Assessment of climate impacts on the karstrelated carbon sink in SW China using MPD and GIS. Global and Planetary Change, Vol. 144, pp.171-181.
