بحران آب در فلات مرکزی و ضرورتهای توجه به سرمایه دانش بومی قنات در ایران
محورهای موضوعی :
هادی ویسی
1
(دانشیار جغرافیای سیاسی دانشگاه پیام نور)
کلید واژه: قنات, دانش بومی, توسعه پایدار, قنات گوهر ریز جوپار. ,
چکیده مقاله :
بخش اعظم سرزمین ایران در منطقه خشک و نیمه خشک و در محدوده کمربند بیابانی دنیا قرار گرفته است. بر این اساس، خشکی و کم آبی از ویژگیهای ذاتی فلات مرکزی ایران است و دسترسی به منابع آب پایدار، مهم ترین چالش ساکنان این ناحیه بوده است. ایرانیان باستان با اختراع قنات، شیوه مناسبی از دسترسی به آب بر اساس اصل احترام به محیط و سازگاری با طبیعت به و جود آوردند که منشأ تمدن درخشانی در فلات مرکزی ایران شد. آنچه را که امروزه توسعه پایدار می نامند در ساختار و سیستم قنات به خوبی رعایت شده است و بر همین اساس قنات ببیش از سه هزار سال کارآمد بوده است. این پژوهش ضمن بررسی ویژگیهای قنات و ساختار آن در حیات اقتصادی و اجتماعی ایران به دانش بومی قنات توجه کرده است و با مطالعه موردی قنات گوهر ریز جوپار در جنوب شهر کرمان به این نتیجه رسیده است که احیاء قنوات و اتکا به دانش بومی مدیریت آب همچنان می تواند راهگشای بسیاری از مسائل و بحرانهای زیست محیطی و آبی در فلات مرکزی ایران باشد.
Abstract Most of Iran's land is located in a dry and semi-arid region in the desert belt area of the world. Accordingly, drought and dehydration are inherent in the central plateau of Iran, and access to sustainable water resources has been the most important challenge for the residents of this area. Ancient Persians, with the invention of Qanats, provided a good way of accessing water based on the principle of respect for the environment and adaptation to nature, which was the source of a magnificent civilization in the central plateau of Iran. What is called sustainable development today has been well adhered to in the structure and system of Qanats, and hence the Qanat has been in operation for over three thousand years. This research, in addition to studying the properties of the Qanat and its structure in the economic and social life of Iran, has paid attention to the indigenous knowledge of Qanat. By studying the case of GuharRiz Qanat of Joupar in southern Kerman, it has been concluded that the revival of Qanats and reliance on indigenous knowledge of water management It can be the source of many environmental and water crises in the central plateau of Iran.
1. ابی زاده، الناز (1389)، نگرشي بر قنات با محوريت آموزش و احيا فناوري بومي، فرهنگ و معماري ايراني، معماری و شهرسازی آرمان شهر، دوره 3 ،شماره 5، صص 1-22.
2. امیری اردکانی، محمد و عبدالرسول مرتضوی و منصور شاه ولی (1382)، مبانی، مفاهیم و مطالعات دانش بومی کشاورزی، تهران: وزارت جهاد کشاورزی، مرکز تحقیقات و بررسی مسائل روستایی.
3. بهنیا، عبدالکریم (1367)، قنات سازی و قنات داری در ایران، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
4. پاپلی یزدی، محمد حسین و مجید لبافی خانیکی (1379)، نقش قنات در شکل گیری تمدنها ،نظریه پایداری فرهنگ و تمدن کاریزی، مجموعه مقالات همایش بین المللی قنات، یزد.
5. پاپلی یزدی، محمد حسین و همکاران (1379)، قنات قصبه گناباد یک اسطوره، مشهد: شرکت سهامی آب منطقه ای خراسان.
6. جمعه پور، محمود (1385)، کاریز دستاورد دانش و فرهنگ بومی زیستگاه های کرانه های کویر و نظامهای وابسته به آن در ایران و بهره برداری پایدار از آن (نمونه قناتهای کاشان)، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 33، صص 27-64.
7. رحمانیان، داریوش و مهدی میرزایی (1391)، زوال تمدن کاریزی ایران به روایت سفرنامه های بیگانه روزگار قاجار، تحقیقات تاریخ اجتماعی، سال دوم، شماره دوم، صص 55-75.
8. رحیمی، حسین و جواد مومنی (1383)، نقش قنات در توسعه نواحی خشک و نیمه خشک ایران، اطلاعات سیاسی اقتصادی، شماره 201 و 202، صص 202-209.
9. زیاری، کرامت الله (1379)، تكنيك قنات و نقش آن در شكل گيري و توسعه اوليه سكونتگاه هاي ايران، دانشور پزشکی، دوره 7، شماره 28، صص 81-90.
10. عمادی، محمد حسین و اسفندیار عباسی (1377)، دانش بومی و توسعه پایدار روستاها: دیدگاهی دیرین در پهنه ای نوین، فصلنامه روستا و توسعه، شماره 1، سال 2.
11. فداکار داورانی، محمد مهدی (1388)، قنات و سرمایه اجتماعی، برنامه ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، دوره 1، شماره 1، صص 149-179.
12. فرهادی، مرتضی (1381)، بحران محیط زیست در ایران و لزوم بازنگری به دانشهای مردمی و راهکارهای فرهنگ ملی، نمایه پژوهش، شماره 13 و 14.
13. کردوانی، پرویز (1377)، ایران، خاستگاه قنات (کاریز) و منشاً گسترش آن در جهان، پژوهشهای جغرافیایی، شماره 35، صص. 7-20.
14. گوبلو، (1371)، قنات؛ فنی برای دستیابی به آب، ترجمه سرو قدم مقدم و محمد حسین پاپلی یزدی، مشهد: آستان قدس رضوی.
15. هزارجریبی، جعفر و رضا صفری شالی (1394)، دانشهای بومی ایران، کاربست نظريه بنياني در شناخت دانش بومي، دوره 2 شماره 3، صص 37-65.
16. Beaumont, P. (1968), Qanats on the Varamin Plain, Iran, Transactions of the Institute of British Geographers, No. 45 (Sep., 1968), pp. 169-179.
17. Beaumont, P. (1971) QANAT SYSTEMS IN IRAN, Hydrological Sciences Journal, 16:1, 39-50.
18. Dialla, P.e. (1991). The Adoption of soil conservation practices in burkina faso, indigenous knowledge and development monitor, 2 (1).
19. English, P.W. (1968), The Origin and Spread of Qanats in the Old World, Proceedings of the American Philosophical Society, Vol. 112, No. pp. 170-181.
20. Lightfoot, D.L. (1997), Qanats in the Levant: Hydraulic Technology at the Periphery of Early Empires, Technology and Culture Vol. 38, No. 2 (Apr., 1997), pp. 432-451
21. Mahdavi, M.& Anderson, E.W. (1983), The Water-Supply System in the Margin of Dasht-e-Kawir (Central Iran), Bulletin (British Society for Middle Eastern Studies), Vol. 10, No. 2 (1983), pp. 131-147.
22. Rezaei Tavabe, K. & Azarnivand, H. (2013), Biodiversity in Qanats (The Case study of Kerman County, Iran), DESERT, Vol. 18, pp. 99-104.
