عملکرد میانجی¬گری جمهوری اسلامی ایران در بحران ژئوپلیتیک قره¬باغ
محورهای موضوعی :
یاشار ذکی
1
(دانشگاه تهران)
احد پاشالو
2
(تهران)
کلید واژه: بحران ژئوپلیتیکی, جمهوری آذربایجان, منطقۀ قره¬, باغ, میانجی¬, گری ایران, ارمنستان,
چکیده مقاله :
حکومت ـ ملّت ها از زمان شکل گیری با بحران های متعدّد سیاسی و ژئوپلیتیکی روبرو شده اند. در بحران های ژئوپلیتیکی که زمینۀ مناقشه بر سر کنترل و به دست آوردن یک یا چند ارزش جغرافیایی قابل ملاحظه است، باعث دیرپایی بحران و عدم حل وفصل آن می شود؛ زیرا مورد مناقشه در زمرۀ منافع ملّی محسوب می شود که امکان مصالحه بر سر آن برای طرف های درگیر وجود ندارد. جمهوری آذربایجان به عنوان مهم ترین بازیگر در منطقۀ ژئوپلیتیکی قفقاز جنوبی بعد از استقلال به دلیل گسترش طلبی ارضی ارمنستان با بحران ژئوپلیتیکی اشغال سرزمین مواجه شد. بحرانی که بعدها با مداخلۀ برخی قدرت ها جنبۀ بین المللی پیدا کرد. ایران به عنوان مهمّ ترین همسایۀ آذربایجان همواره سعی کرده تا به نحوی با مداخله در این بحران جایگاه خود را در میان بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای حفظ کند. بر این اساس تحقیق حاضر، به روش توصیفی ـ تحلیلی در پی بررسی این سؤال اساسی است که عملکرد ایران برای حل بحران قره باغ چگونه ارزیابی می شود؟ نتایج تحقیق نشان می دهد که بحران قره باغ با توجّه به چندلایه بودن، تداوم و پایداری بحران، تعدّد بازیگران و تعقیب اهداف ژئوپلیتیکی خاص توسط میانجی گران ابعاد پیچیده ای به خود گرفته است. ایران نیز بر اساس ماتریس پیچیدۀ بحران و نیز الزامات ژئوپلیتیکی خاص خود اهداف مختلفی را پیگیری می کند: از تشکیل ائتلاف سه گانه بین آذربایجان، ارمنستان و ترکیه جلوگیری کند، مانع از گسترش بحران به سمت مرزهای خود شود و در نهایت، نقش بازدارنده ای در باب حضور بازیگران فرامنطقه ای مانند اسرائیل و آمریکا در کنار مرزهای خود داشته باشد.
Nation-states have encountered several political and geopolitical crises since the outset of their formation and development. In geopolitical crisis that the grounds for the conflict over the control and capture of one or more geographical values are significant, the crisis endures and sustains to some extent and cannot be easily resolved; since the issue of conflict belongs in the national interests upon which no compromise is feasible for the parties involved. The Republic of Azerbaijan, as an important actor in the geopolitical region of Southern Caucasia, faced a geopolitical crisis of the occupied territories due to Armenian territorial expansionism. It was a crisis that gained some international aspects following the intervention of some powers. Iran, as the most important neighboring country to Azerbaijan, has very often attempted to maintain her own position among regional and transregional actors through intervening in this crisis. Accordingly, this current study descriptively-analytically attempts to examine the question how Iran’s performance is assessed to resolve Karabakh’s crisis. The research findings demonstrate that Karabakh’s crisis has become complicated due to its being multi-faceted, its longevity and resistence, the plurality of the actors and the persuit of some particular geopolitical objectives by the mediators. Iran also follows up her own various objectives on the basis of the complex matrix of crisis and her geopolitical implications: prevention of triple coalition of Azerbaijan-Armenia-Turkey; averting the crisis spreading to her borders; playing an inhibitory role against the presence of transregional actors like Israel and U.S. accosting her borders.
1. احمدیان، قدرت¬اله؛ و غلامی، طهمورث (1388)، «آسیای مرکزی و قفقاز: عرصۀ تعارض منافع روسیه و غرب»، مطالعات اوراسیای مرکزی، شمارۀ 4، صص 20ـ1؛
2. افشردي، محمد¬حسین(1381)، «ژئوپليتيك قفقاز و سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران»، تهران: انتشارات دورۀ عالي جنگ؛
3. امیراحمدیان، بهرام (1389)، «نوروز عصر دیپلماسی»، فصلنامۀ مطالعات فرهنگی قفقاز، سال اوّل، صص 15ـ1؛
4. امیراحمدیان، بهرام (1372)، «قره¬باغ: پیشینۀ تاریخی و ریشه¬های درگیری سرزمین¬های آن سوی ارس»، مجلّۀ مطالعات سیاسی و اقتصادی، شمارۀ 72و71، صص 83ـ78؛
5. اسدی¬کیا، بهناز (1374)، «جمهوری آذربایجان»، تهران: انتشارت وزارت امور خارجه؛
6. ابراهیم¬بای¬سلامی، غلام¬حیدر(1385)، «موقعیّت ژئوپلیتیک و ناامنی اجتماعی (مطالعۀ موردی: شهرستان¬های خواف و رشتخوار در شرق ایران)»، فصلنامۀ ژئوپلیتیک، سال دوّم، شمارۀ 4و3، صص 97ـ72؛
7. برچر، مایکل. و ویلکنفد، جاناتان (1382)، «بحران، تعارض و بی¬ثباتی»، ترجمۀ علی صبحدل، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی؛
8. برچر، مایکل (1382)، «بحران در سیاست جهان: ظهور و سقوط بحران¬ها»، ترجمۀ میرفریدون قریشی، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی؛
9. تراب¬زاده، منیژه و همکاران (1373)، «ماهیّت تحوّلات در آسیای مرکزی و قفقاز»، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه؛
10. تویسرکانی، مجتبی (1389)، «تحلیلی بر ابعاد و سطح مداخله در بحران ژئوپلیتیکی قره¬باغ»، فصلنامۀ آسیای مرکزی و قفقاز، شمارۀ 69، صص 24ـ1؛
11. پاشالو، احد (1393)، «تنگناهای ژئوپلیتیکی جمهوری آذربایجان در قالب مدل پیتر هاگت»، پایان¬¬نامه ارشد، تهران: دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران؛
12. حافظ¬نیا، محمدرضا (1385)، «اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک»، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی؛
13. حافظ¬¬نیا، محمدرضا (1386)، «قدرت و منافع ملّی»، تهران: انتشارات انتخاب؛
14. حافظ¬زاده، محمد (1381)، «قره¬باغ»، قم: انتشارات نوید اسلام؛
15. دانکوس، کارر (1370)، «فخر ملّت¬ها یا پایان امپراطوری شوروی»، ترجمۀ عباس آگاهی، تهران: انتشارات نشر فرهنگ اسلامی؛
16. راهور لیقوان، علی و زارع شاهمرسی، پرویز (1387)، «تاریخ قره¬باغ»، تهران: وزارت امور خارجه؛
17. روشندل، جلیل (1373)، «جمهوری ارمنستان»، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه؛
18. سریع¬القلم، محمود و همکاران (1385)، «تبدیل ژئوپلیتیک جنگ به ژئوپلیتیک صلح (بررسی موردی: تأثیر سیاست خارجی آفریقای جنوبی بر امنیّت منطقه¬ای در دورۀ آپارتاید و پس از آن)»، فصلنامۀ ژئوپلیتیک، سال دوّم، شمارۀ 4و3، صص 42ـ22؛
19. سرداری¬نیا، صمد (1384)، «قره¬باغ در گذر تاریخ»، تبریز: انتشارات ندای شمس؛
20. سیف¬زاده، حسین (1384)، «نظریّه¬ها و تئوری¬های مختلف در روابط بین¬الملل فردی ـ جهانی¬شده: مناسبت و کارآمدی»، تهران: انتشارات وزرات¬ امور خارجه؛
21. کنز، پیتر (1381)، «تاریخ اتّحاد شوروی از آغاز تا پایان»، ترجمۀ علی¬اکبر مهدیان، تهران: انتشارات امیرکبیر؛
22. کرمی، تقی (1374)، «عوامل منطقه¬ای تطویل کشمکش بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان»، فصلنامۀ خاورمیانه، شمارۀ 5، صص 470ـ463؛
23. طباطبایی، مهرزاد (1382)، «گروه مینسک: انتظارات، ملاحظات و واقعیّت¬ها»، فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال دوازدهم، شمارۀ 42، صص 88ـ73؛
24. وليقلي¬زاده، علی و ذكـي، ياشار (1388)، «بررسي و تحليل جايگاه ژئوپليتيكي و ژئواكونوميكي ايران براي كشورهاي CIS»، تهران: فصلنامۀ ژئوپليتيك، شمارۀ 13، ص 9؛
25. ولیقلی¬زاده، علی (1391)، «الگویابی ژئوپلیتیکی بحران¬های منطقه¬ای (مورد بحران: قره¬باغ)»، رسالۀ دکتری، تهران: دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرّس؛
26. ولیقلی¬زاده، علی (1391)، «آسیب¬شناسی مناسبات اخیر ایران و جمهوری آذربایجان»، تهران: انتشارات ابرار معاصر، صص 51ـ1؛
27. ولیقلی زاده، علی (1389)، «بررسی تأثیرات عادی¬سازی روابط ترکیه ـ ارمنستان بر روابط جمهوری آذربایجان با ترکیه»، فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شمارۀ 71، صص 106ـ 76؛
28. واعظی، محمود (1386)، «میانجی¬گری در مناقشات بین¬المللی: الگوی میانجی¬گری جمهوری اسلامی ایران در بحران قره¬باغ و تاجیکستان»، فصلنامۀ نامۀ¬ مفید، شمارۀ 61، صص 182ـ152؛
29. واعظی، محمود (1382)، «مناقشۀ قره¬باغ؛ میراثی از چالش¬های قومی شوروی»، فصلنامۀ آسیای مرکزی و قفقاز، شمارۀ 42، صص 40-15؛
30. واحدی، الیاس (1385)، «برآورد استراتژیک جمهوری¬آذربایجان (جلد دوّم)»، تهران: انتشارات ابرار معاصر؛
31. هاشمی، غلامرضا (1384)، «امنیّت در قفقاز جنوبی»، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه؛
32. Bercovith, J. (2002), "Studies in International Mediation", New York: Palgrave;
33. Blake, R. and Mouton, J. (1985), "Solving Organizational Conflicts", San Francisco: Jossey – Bass;
34. Bingham G. and Taylor. (1987), "Mediation", San Francisco: Jossey- Bass;
35. Forsthe, David P. (1995), "Human Rights and us Foregien Policy: Two Levels, Two Worlds", Political Studies;
36. Hermann, Charles. F. (1969), "Crisis in Foregin Policy: A Simlation Analysis", Indiana Polis, Bobbs Meririll, p.10-30;
37. Gresh, Geoffrey (2006), "Coddling the Caucasus: Iran’s Strategic Relationship with Azerbaijan and Armenia", Caucasian Rewiew of International Affair, p.3-5;
38. Martirosyan, T. (2009), "Iran in the Caucasus: Keeping Balance in Volatilily", http://www. caucasus.dk/ publication 14.htm. Accessed on 06/05/2009, p.2;
39. Mehtiyev, Elkhan (2004), "perspectives of security Development in the south Caucasus", http://www. Bmlv. gv.al / pdf_ pool/ publication/ 10_ssg pdf, p. 11-12;
40. Miller, Donald E. & Miller, Lorna Touryan (2003), "Armenia: Portraits of Survival and Hope", London: University of California Press;
41. Plano J. and Alton, R. (1988), "the international relations Dictionary", Essex, Longman, p. 245.255;
42. Rasmussen, Katrine.B (2009), "the Foregin policy of Iran Ideology and Pragmatism in the Islamic Republic, Danish Institute for International Studies", Brief English Version of Danish DIIS Report;
43. Ramezanzadeh, Abdollah (1996), "Iran’s Role as Mediator in the Nagorno- Karabakh Crisis", in Bruno Coppieters (eds) Contested Borders in the Caucasus, Brussles, VUB Press, p. 170-172;
44. Sadeghzadeh, Kaweh (2008), "Iran’s Strategy in the South Caucasus", Caucasian Review of International Affairs. Vol.2 (1), p.35-41;
45. Svensson, Isak (2009), "the Nagorno – Karabakh Conflict", the Crisis Management Initiativ. IFP Mediation Cluster, Crisis Management Initiative, Initiative for Peacebuilding;
46. Thompson, Scott. and Lave, James (1993), "Dialogues on Conflict Resolution of Bridging Theory and Practice", Washington D.C, US Instyiute of peace, p. 22-23.
