معامله وکیل با خود: تحلیل تطبیقی فقه امامیه و حقوق موضوعه ایران
محورهای موضوعی : رویه در حقوق خصوصیسید نیما نوروزی 1 , محمد صادقی 2
1 - گروه فقه و حقوق خصوصی، دانشکده علوم و معارف، جامعه المصطفی العالمیه و سطوح عالیه قم، حوزه علمیه قم، قم شریف، ایران
2 - استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه حضرت معصومه (س)، قم، ایران
کلید واژه: معامله وکیل با خود, طرف اصلی, تأثیر معامله, وحدت علت و معلول, تعدد اعتبار طرفین قرارداد,
چکیده مقاله :
معامله وکیل با خود از مسائل پیچیده و بحثبرانگیز در فقه امامیه و حقوق مدنی ایران است که زمانی رخ میدهد که وکیل در یک قرارداد هم به نمایندگی از موکل و هم به عنوان طرف مقابل معامله اقدام میکند. این وضعیت به دلیل احتمال تعارض منافع، از دیرباز محل اختلاف نظر میان فقیهان و حقوقدانان بوده است. در فقه امامیه، گروهی این نوع معامله را به دلیل مغایرت با اصول عدالت و احتمال تضییع حقوق موکل، غیرمجاز میدانند، در حالی که برخی دیگر با رعایت شرایط خاص مانند حفظ کامل منافع موکل، آن را مجاز میشمارند. در حقوق مدنی ایران نیز، بر اساس ماده 698 قانون مدنی، وکیل در صورت داشتن اختیار قانونی و رعایت صداقت و امانتداری میتواند در چنین معاملاتی وارد شود. با این حال، ماهیت حقوقی این معاملات به دلیل فقدان ارادههای مستقل و نقش دوگانه وکیل، همواره محل چالش بوده است. یافتههای این پژوهش نشان میدهد که هرچند این نوع معاملات در شرایط خاص معتبر است، اما به دلیل خطر بالقوه سوءاستفاده، نیازمند نظارت دقیق و مقررات شفاف برای تضمین حفظ منافع موکل میباشد.
The issue of an attorney's self-dealing is a complex and controversial topic in both Shia jurisprudence and Iranian civil law. It arises when an attorney acts as both the representative of the client and as the opposite party in a contract. This situation has long been a subject of debate due to the potential for conflicts of interest. In Shia jurisprudence, some scholars deem such transactions impermissible due to their conflict with principles of justice and the risk of undermining the client’s rights, while others permit it under specific conditions, such as ensuring the full protection of the client’s interests. In Iranian civil law, according to Article 698 of the Civil Code, an attorney may engage in such transactions if legally authorized and if honesty and trustworthiness are upheld. However, the legal nature of these transactions, due to the lack of independent wills and the attorney's dual role, remains a challenge. The findings of this research indicate that while such transactions may be valid under certain conditions, due to the potential for abuse, they require careful oversight and clear regulations to ensure the protection of the client’s interests.
آملی حسینی، س.ج. بن محمد، 1419 هجری قمری. مفتاح کرامه فی شرح قابه علامه. قم: موسسه انتشاراتی وابسته به جامعه مدرسین قم.
اردبیلی، ا. بن محمد، 1403 هجری قمری. مجمع الفوائد و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان. قم: موسسه انتشاراتی وابسته به جامعه مدرسین قم.
امامی، ح.، 1362 شمسی. حقوق مدنی. تهران: انتشارات اسلامی.
امیر قیام مقامی، ع.، 1378 شمسی. روشهای حقوقی (تشکیل قرارداد). تهران: انتشارات میزان.
بحرانی، ی. بن احمد بن ابراهیم، 1405 هجری قمری. حدائق الناضره فی احکام الأتراث الطاهره. قم: موسسه انتشاراتی وابسته به جامعه مدرسین قم.
بحری، ف.، 2018 میلادی. «معامله با خود». ماهنامه انجمن ثبتنام و دفتر یاران، شماره 27، تیر و مرداد 2018، صص. 1-12.
بلیهی، ص. بن ابراهیم، 1986 میلادی. السلسل فی معرفه الدلیل (علیزاد المصطفی حاشیه). ریاض: کتابخانه المعارف.
بیهقی کدری، ق.الدین، 1416 هجری قمری. اسباح الشیعه فی مصباح الشریعه. قم: امام صادق (ع).
بروجردی، ع.، م.، 1329 شمسی. حقوق مدنی. تهران: انتشارات محمد علی علمی.
جعفری لنگرودی، م.ج.، بیتا. دایرهالمعارف حقوق و قوانین تجاری. تهران: گنج دانش.
دهخدا، ع.ا.، 1377 شمسی. فرهنگ دهخدا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
زینالدین بن علی (شهید ثانی)، 1410 هجری قمری. الروضه البهیة فی شرح اللامعه الدمشقیه. قم: کتابفروشی داوودی.
سامیری، م. بن حسن بن رشید، 1408 هجری قمری. تلخیص الخلاف و الخالف الاهداد. قم: سید الشهداء.
سنهوری، ع.ا.، 1964 میلادی. الواسط فی شرح القانون المدني الجدید. بیروت: دار الحیا للتراث العربی.
شاهدی، م.، 1377 شمسی. تشکیل قراردادها و تعهدات. تهران: انتشارات لاحقدان.
شهیدی، م.، 2017 میلادی. تشکیل قراردادها و تعهدات. تهران: انتشارات قانونگذاران.
شهید اول، م. بن مککی، 1412 هجری قمری. اللماعه الدمشقیه فی فقه الامامیه. قم: موسسه انتشارات اسلامی.
صدوق، م. بن علی، 1393 هجری قمری. من لایحضره الفقیه. تهران: انتشارات کتابخانه صدوق.
طباطبایی یزدی، س.م.ک.، 1414 هجری قمری. تکمله العروه الوثقی. قم: کتابفروشی داوودی.
علامه حلی، ح. بن یوسف بن مطهر اسدی، 1420 هجری قمری. تحریر الاحکام الشریعه علی مذهب امامیه. قم: موسسه امام صادق (ع).
فخر الحقین، ا.م. بن ح. بن ی. بن م. حلی، 1388 هجری قمری. تفسیر الفوائد فی شرح مشکلات القیاس. بیروت: انتشارات علامیه.
کتبی، ح.ع.، 1357 شمسی. وکالت. تهران: سازمان چاپ و ارزیابی کتاب.
مجاهد طباطبایی، س.م.، بیتا. مناهل.
محقق داماد، س.م.، 1365 شمسی. قانون خانواده. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مارواری، ع.ا.، 1990 میلادی. السلسله الفقهیه. بیروت: موسسه فقه شیعه.
مغنیه، م.ج.، 1363 شمسی. فقه آسان شافعی. تهران: بنیاد علوم اسلامی.
مقدس اردبیلی، م.ا.، 1412 هجری قمری. مجمع الفوائد و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان. قم: موسسه انتشارات اسلامی.
منهجی سیوطی، م. بن احمد، 1996 میلادی. جواهر العقود و معین القضاء و الموقعین و الشهود. بیروت: دارالعلمیه.
موحد عبدالهی، س.م.ب.، 1381 شمسی. الجماعه الدعویه الامین الباقر و الصادق (ع). تهران: جامعه امام صادق (ع).
موسوی خمینی، ر.، 2010 میلادی. تحریر الوسیله. قم: انتشارات اسماعیلیان.
نجفی، م.ح.، 1393 هجری قمری. جواهر الکلام. نجف: انتشارات حیدریه.
References
Khurasani, M. (1414 AH). Al-Fiqh 'ala Madhhab Ahl al-Bayt. Beirut: Dar al-Kutub al-Islamiyya.
Ardabili, A. bin Muhammad (1403 AH). Majma' al-Fawa'id wa al-Burhan fi Sharh Irshad al-Azhhan. Qom: Dar al-Kutub al-Islamiyya.
Imami, H. (1983). Civil Law. Tehran: Islamic Publishing.
Amir Qiyam Maqami, A. (1999). Legal Methods (Contract Formation). Tehran: Mizan Publishing.
Bahrani, Y. bin Ahmad bin Ibrahim (1405 AH). Hada'iq al-Nadhirah fi Ahkam al-Atarah al-Tahira. Qom: Dar al-Kutub al-Islamiyya.
Bahri, F. (2018). "Self-dealing." Journal of Registration Association and Yaran Office, Issue 27, July-August 2018, pp. 1-12.
Balehi, S. bin Ibrahim (1986). Al-Salsilah fi Ma'rifah al-Dalil (Ali Zayd al-Mustafa Commentary). Riyadh: Al-Ma'arif Library.
Bihaki Kadari, Q. al-Din (1416 AH). Isbah al-Shi'a fi Misbah al-Shari'a. Qom: Imam Sadiq (a.s.) Publishing.
Broujerdi, A., M. (1950). Civil Law. Tehran: Mohammad Ali Ilmi Publishing.
Jafari Langroudi, M. J. (n.d.). Encyclopedia of Law and Commercial Laws. Tehran: Ganj Danesh.
Dehkhoda, A. A. (1998). Dehkhoda Dictionary. Tehran: University of Tehran Publishing.
Zayn al-Din bin Ali (Shahid Thani), (1410 AH). Al-Rawdah al-Bahiyyah fi Sharh al-Lam'ah al-Dimashqiyyah. Qom: Davoodi Publishing.
Samiri, M. bin Hassan bin Rashid (1408 AH). Talikh al-Khilaf wa al-Khalaf al-Ahdad. Qom: Sayyid al-Shuhada.
Sanhouri, A. A. (1964). Al-Wasat fi Sharh al-Qanun al-Madani al-Jadid. Beirut: Dar al-Haya al-Turath al-Arabi.
Shahidi, M. (1998). Formation of Contracts and Obligations. Tehran: Lahgh Dan Publishing.
Shahidi, M. (2017). Formation of Contracts and Obligations. Tehran: Lawguzaran Publishing.
Shahid al-Awwal, M. bin Makki (1412 AH). Al-Lam'ah al-Dimashqiyyah fi Fiqh al-Imamiyyah. Qom: Islamic Publishing Institute.
Saduq, M. bin Ali (1393 AH). Man La Yahduruhu al-Faqih. Tehran: Saduq Library Publishing.
Tabatabai Yazdi, S. M. K. (1414 AH). Takmila al-Urwah al-Wuthqa. Qom: Davoodi Publishing.
Allama Hilli, H. bin Yusuf bin Matar Asadi (1420 AH). Tahrir al-Ahkam al-Shari'ah 'ala Madhhab Imamiyyah. Qom: Imam Sadiq (a.s.) Publishing.
Fakhr al-Haqqin, A. M. bin H. bin Y. bin M. Hilli (1388 AH). Tafseer al-Fawa'id fi Sharh Mushkilat al-Qiyas. Beirut: Alamiyyah Publishing.
Katbi, H. A. (1978). Wakalah. Tehran: Printing and Book Evaluation Organization.
Mujahid Tabatabai, S. M. (n.d.). Malahil.
Maqhagh Damad, S. M. (1986). Family Law. Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance.
Marwari, A. A. (1990). Al-Silsilah al-Fiqhiyyah. Beirut: Shi'ah Fiqh Institute.
Mughniyyah, M. J. (1984). Easy Shafi'i Fiqh. Tehran: Islamic Sciences Foundation.
Moqaddas Ardebili, M. A. (1412 AH). Majma' al-Fawa'id wa al-Burhan fi Sharh Irshad al-Azhhan. Qom: Islamic Publishing Institute.
Manehi Suyuti, M. bin Ahmad (1996). Jawahir al-Aqood wa Ma'in al-Qada' wa al-Muwaqqi'in wa al-Shuhud. Beirut: Dar al-Ilmiyyah.
Mowhadi Abdollahi, S. M. B. (2002). Al-Jama'a al-Dawiyyah al-Ameen al-Baqir wa al-Sadiq (a.s.). Tehran: Imam Sadiq (a.s.) Society.
Musavi Khomeini, R. (2010). Tahrir al-Wasila. Qom: Ismailian Publishing.
Najafi, M. H. (1393 AH). Jawaher al-Kalam. Najaf: Haydariyah Publishing.
