تحلیل تطبیقی تعدد و تکرار جرم در فقه امامیه و حقوق کیفری ایران
محورهای موضوعی : Islamic jurisprudence and lawابوالفضل عاشری 1 , نیما نوروزی 2
1 - درس خارج فقه و اصول، حوزه علمیه قم، قم، ایران
2 - گروه فقه و حقوق، دانشکده علوم و معارف، جامعه المصطفی العالمیه و سطوح عالیه قم، حوزه علمیه قم، قم شریف، ایران
کلید واژه: تعدد جرم, تکرار جرم, فقه امامیه, حقوق کیفری ایران, تشدید مجازات, سیاست جنایی,
چکیده مقاله :
تعدد و تکرار جرم از مهمترین نهادهای کیفری هستند که نقش اساسی در تشدید مجازات و سیاست جنایی ایفا میکنند. پژوهش حاضر با رویکردی تحلیلی و تطبیقی، به بررسی این دو مفهوم در فقه امامیه و حقوق کیفری ایران میپردازد. در فقه امامیه، تعدد جرم عموماً با قاعده «جمع مجازاتها» توجیه میشود و تکرار جرم بهویژه در جرایم حدی، با تشدید تدریجی و در نهایت مجازات اعدام در مرتبه چهارم همراه است. مبانی این دیدگاه در آیات قرآن کریم مانند «ولا تزر وازرة وزر أخرى» و روایات متعدد از ائمه معصومین(ع) ریشه دارد. در حقوق ایران نیز قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ قواعد مشخصی را پیشبینی کرده است؛ ماده ۱۳۱ و ۱۳۴ در خصوص تعدد جرم و ماده ۱۳۶ و ۱۳۷ در باب تکرار جرم. با این حال، تفاوتهایی میان دو نظام وجود دارد؛ از جمله تعیین سقف افزایش مجازات در تعدد و محدود شدن قلمرو تکرار به جرایم تعزیری درجه یک تا شش. یافتههای تحقیق نشان میدهد که فقه امامیه از انسجام نظری بیشتری برخوردار است، در حالی که حقوق ایران به دلیل ترکیب مبانی فقهی با سیاست جنایی مدرن، انعطافپذیرتر و متناسبتر با شرایط اجتماعی امروز عمل میکند. در نهایت، پیشنهاد میشود که قانونگذار با اصلاح مقررات موجود، شفافیت بیشتری در مرزهای تعدد و تکرار ایجاد کرده و همزمان عدالت کیفری و کارآمدی اجتماعی را ارتقا بخشد.
Multiplicity and recidivism are among the most significant institutions in criminal law, playing a decisive role in aggravating punishments and shaping criminal policy. This study, through an analytical and comparative approach, examines these two concepts in Imami jurisprudence and Iranian criminal law. In Imami jurisprudence, multiplicity of crimes is generally governed by the rule of “cumulative punishments,” while recidivism—particularly in hudud crimes—is associated with progressive aggravation, ultimately leading to capital punishment at the fourth stage. The foundations of these rules are rooted in Qur’anic verses, such as “No bearer of burdens shall bear the burden of another” (Qur’an 6:164), and numerous traditions from the Imams. In Iranian criminal law, the Islamic Penal Code of 2013 (1392 SH) has established clear provisions: Articles 131 and 134 regulate multiplicity, while Articles 136 and 137 address recidivism. Nonetheless, certain differences exist between the two systems, such as the statutory cap for aggravation in multiplicity cases and the restriction of recidivism to first- to sixth-degree ta’zir crimes. Findings reveal that Imami jurisprudence offers greater theoretical consistency, whereas Iranian law—through combining fiqh-based rules with modern criminal policy—provides more flexibility and social adaptability. It is concluded that further legislative reform is needed to clarify the boundaries of multiplicity and recidivism while enhancing both justice and efficiency.
