تجلی آموزه های اسلامی در طراحی خانه های آرامش بخش (نمونه موردی: خانه الداغی ها و جعفرزاده سبزوار)

چکیده مقاله :

معماری خانه‌های ایرانی، به‌ویژه با تأثیرپذیری از آموزه‌های اسلامی، نقش مهمی در پاسخگویی به نیازهای معنوی و مادی ساکنان دارد. این پژوهش به بررسی تجلی آموزه‌های اسلامی در طراحی خانه‌های سنتی منطقه سبزوار، با تمرکز بر خانه‌های الداغی‌ها و جعفرزاده از دوره قاجار، می‌پردازد. هدف پژوهش، استخراج معیارهای اسلامی برای طراحی خانه‌هایی آرامش‌بخش است که با بهره‌گیری از اصول قرآنی و روایات اسلامی، قادر به ایجاد محیطی هماهنگ با نیازهای انسان و فرهنگ ایرانی باشند. این پژوهش از نوع کیفی بوده که با جمع‌آوری اطلاعات از طریق روش اسنادی-کتابخانه‌ای به تجزیه و تحلیل اسناد و متون اسلامی پرداخته شده و با استدلال منطقی، تجلی اصول و ارزش‌های اسلامی در خانه‌های تاریخی الداغی‌ها و جعفرزاده از دوره قاجار مورد بررسی قرار گرفته شده است. بررسی خانه‌ها نشان می‌دهد که معماران ایرانی اصولی مانند: حریم و محرمیت ، تعادل و تناسب، زیبایی‌شناسی، بهره‌برداری از هندسه و سلسله‌مراتب فضایی و اهتمام به خلوت و آرامش را رعایت می‌کردند، همچنین توجه و استفاده از مصالح طبیعی و سبک زندگی متناسب با فرهنگ مردمان این منطقه، از ویژگی‌های بارز این خانه‌ها است. یافته‌های پژوهش گویای آن است که با بازگشت به این آموزه‌های حکیمانه، می‌توان کیفیت و معنویت مسکن معاصر را ارتقاء داد و با پیروی از این ارزش‌های اسلامی نه تنها پایداری و دوام ساختارها فراهم می‌شود، بلکه آرامش روان‌شناختی و اجتماعی ساکنان نیز تأمین می‌گردد.

چکیده انگلیسی :

Iranian residential architecture, particularly under the influence of Islamic teachings, plays a significant role in addressing the spiritual and material needs of its inhabitants. This study investigates the manifestation of Islamic teachings in the design of traditional houses in the Sabzevar region, focusing on the Aldaghi and Jafarzadeh houses from the Qajar period. The aim of the research is to extract Islamic criteria for designing tranquil homes that, by drawing on Quranic principles and Islamic narrations, can create an environment harmonious with human needs and Iranian culture. This qualitative research was conducted by collecting data through documentary and library methods, analyzing Islamic texts and documents, and employing logical reasoning to examine the manifestation of Islamic principles and values in the historical Aldaghi and Jafarzadeh houses from the Qajar era. The analysis of these houses reveals that Iranian architects adhered to principles such as privacy and seclusion, balance and proportion, aesthetics, the use of geometry and spatial hierarchy, and an emphasis on solitude and tranquility. Additionally, the use of natural materials and a lifestyle aligned with the culture of the region’s people are prominent features of these houses. The findings suggest that by returning to these wise teachings, the quality and spirituality of contemporary housing can be enhanced. Adhering to these Islamic values not only ensures the sustainability and durability of structures but also fosters the psychological and social well-being of residents.

منابع و مأخذ:

1- قرآن کریم
2- نهج البلاغه
3- صحیفه سجادیه
4- اصول الکافی
5- ابن بابویه، محمد ابن علی(1382). الخصال. ترجمه یعقوب جعفری، انتشارات نسیم کوثر.
6- ابن بابویه، محمد ابن علی(1400). عیون اخبار الرضا. ترجمه مهدی لاجوردی، انتشارات جهان.
7- ابن شعبه(1382). تحف العقول عن آل الرسول. ترجمه سید باقر میر عبدالهی،.قم: انتشارات دارالحدیث.
8- ابن فهد حلی(1387). آداب راز و نیاز به درگاه بی نیاز. ترجمه محمد حسین نائئچی، قم: انتشارات آیت شرق.
9- اردلان(1380). حس وحدت: نقش عرفان در معماری. ترجمه جودت، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
10- اشرفی، سید حسین؛ استاجی، ساسان؛ و محبی فرد، امیر(1394). بررسی آسیب شناسی و ارائه طرح مرمت و احیای بنای تاریخی خانه الداغی سبزوار. اولین کنفرانس سالانه پژوهش های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری، ایران.
11- امین پور، احمد؛ مدنی، رامین؛ حیاتی، حامد؛ و زارع، علی(1397). تأثیر آموزه های اسلامی بر کالبد معماری خانه های ایرانی نمونه موردی:خانه سنتی در اقلیم گرم و خشک ایران. فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای، 8(29).
dor:20.1001.1.22516735.1397.8.29.13.1
12- آصفی، مازیار؛ و ایمانی، الناز(1393). ریشه‌یابی و شناخت عوامل دگرگونساز روح معماری گذشته ایران در گذر زمان، اصالت گذشته، تازگی اکنون. هویت شهر، 8(9)، 63-76.
dor:20.1001.1.17359562.1393.8.19.5.2
13- بمانیان، محمدرضا؛ نسیم غلامی رستم؛ و جنت رحمت پناه(1389). عناصر هویت‌ساز در معماري سنتي خانه‌هاي ایراني. نمونه موردي: خانه رسولیان یزد. مطالعات هنر اسلامی، 7(13)، 55-68.
14- حائری، محمد رضا(1385). معماری و معنویت. تهران: انتشارات سروش.
15- حائري مازندراني، محمدرضا(1388). خانه، فرهنگ، طبیعت، بررسي معماري خانه‌هاي تاریخي و معاصر به منظور تدوین فرآیند و معیارهاي طراحي خانه.تهران: انتشارات مرکز مطالعاتي و تحقیقاتي شهرسازي و معماری.
16- حرعاملي، محمدبن حسن(1386). وسائل الشيعه. ترجمه محمدرضا الحسيني الجلالي‬، قم: انتشارات موسسه آل البيت عليهم السلام لاحياء التراث.
17- حمزه نژاد، مهدی؛ و صدریان، زهرا(1393). اصول طراحی خانه از منظر اسلامی و الگوهای کاربردی معاصر. پژوهش های معماری اسلامی،1(4)، 60-78.
18- رزم آهنگ، وحیده؛ و کشمیری، هادی(1402). ارزیابی و بررسی نقش مؤلفه‌های کالبدی محیطی بر سلامت روان ساکنان مجتمع‌های مسکونی، نشریه پژوهش های معماری نوین، 1(3).
19- شابیرچیما، جی(1379) مدیریت شهر. ترجمه‌ی پرویز زاهدی، تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
20- شعیری، تاج الدین محمد(1392). جامع الاخبار، قم: انتشارات حضرت عباس.
21- شیخ صدوق(1376). الامالی للصدوق. ترجمه محمدباقر کمره ای تهران: انتشارات کتابچی.
22- شیخ صدوق(1381). ثواب الاعمال. ترجمه محمد علی مجاهدی، قم: انتشارات سرور
23- شیردل، امیرحسین؛ و مهدی نژاد، جمال الدین(1403). تبیین اصول معماری مسکن هوشمند با هدف کاهش بهره‌گیری از انرژی‌های تجدید ناپذیر در جهت حفظ محیط‌زیست، نشریه پژوهش های معماری نوین، 4(4).
24- علوی مقدم، نسرین سادات(1391). سبک معماری خانه های سنتی در سبزوار، نشریه فرهنگ مردم و ایران، 4(31).
25- گلریزف، محسن؛ و موسوی، سید احسان(1402). معماری بومی در طراحی پایدار سکونتگاه‌های روستایی (نمونه موردی روستاهای وِنان و کهندان قم). نشریه پژوهش های معماری نوین، 3(3).
26- متقی هندی، علی بن حسام الدین(1401). کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال، محقق، بکری حیانی، صفوة السقا، انتشارات مؤسسة الرسالة.
27- مجلسی، محمدباقر(1379). مشکات الانوار، قم: انتشارات مسجد جامع جمکران.
28- مجلسی، محمدباقر(1385). بحارالانوار، قم: انتشارات المکتبه الاسلامیه.
29- مفضل بن عمر، جعفی(1383). توحید مفضل. ترجمه نجفعلی میرزایی، قم: انتشارات هجرت.
30- مهدی نژاد، جمال الدین؛ و شیردل، امیرحسین(1403). کتاب حکمت معماری مسکن ایرانی مبتنی بر بهینه سازی مصرف انرژی،تهران: انتشارات اول و آخر.
31- مهدی نژاد، جمال الدین؛ و شیردل، امیرحسین(1402). عناصرهویت بخش معماری خانه ایرانی، تهران: انتشارات اول و آخر.
32- مهدی‌نژاد، جمال الدین؛ شرقی، علی؛ و اسدپور، فائزه(1398). سنجش و ارزیابی شاخصهای موثر بر کارکرد مسکن روستایی پایدار با تاکید بر نقش فرهنگ و اجتماع. مدیریت شهری و روستایی، 18(54)، 283-300.
33- نقی‌زاده، محمد(1379). ویژگی های کیفی مسکن مطلوب (مبانی طراحی و روش های تحصیل آن). نشریه‌صفه، 31(1)،90-103.
34- هاشمی طغرالجردی، سید مجید(1390). اصول حاکم بر حریم بصری خانه در اندیشه اسلامی. پایان نامه دکتری، دانشگاه علم وصنعت.

35- Mahdinejad, J., Sharghi, A., Asadpour, F. (2019). Evaluation of the Indicators Affecting the Function of Sustainable Rural Housing with an Emphasis on the Role of Culture and Society. Intenational Journal of Urban and Rural Management, 18(54), 283-300. http://ijurm.imo.org.ir/article-1-2489-fa.html
36- Asadpour, F., Shirdel, A.H., Naghipour, P. (2024b). Evaluation of perceptual indicators of physical environment affecting the inducement of citizen’s sense of place in urban neighborhoods. Energy and Buildings, 325, 114992. doi:10.1016/j.enbuild.2024.114992
37- Mahdinejad, J., Sharghi, A., Asadpour, F. (2020d). Investigating the Effective Indicators on the Desirable Quality of Open and Semi-Open Spaces of Contemporary Housingry Housing. International Journal of Architectural Engineering & Urban Planning, 30(1), 119-135.
38- Mahdinejad, J., Sharghi, A., Asadpour, F., 2020c. Perception of rural architecture, Academic Jahad Publications Publications, Iran. [in Persian]
39- Mahdinejad, J., Sharghi, A., Asadpour, F. (2021e).Energy and sustainable design; Dynamic balance with the system. Academic Jahad Publications Publications, Iran.
40- Mahdinejad, J., Sharghi, A., Asadpour, F., (2024a). Identifying the physical-spatial components of the valuable vernacular villages based on tourism development (Case study: foothill villages in the west of Mazandaran Province), Rural Research, 15(1), 6-31. doi:10.22059/jrur.2023.361629.1855
41- Mahdinejad, J., Sharghi, A., Asadpour, F. (2020b) A Comparative Study of Wooden Decorations of the Architectural Styles of the Historical Houses in the Kop Village of Noor City with the Buildings of the Qajar and Safavid Period, Glory of Art (Jelve-y Honar) Alzahra Scientific Quarterly Journal, 11(4), 95-106. doi:10.22051/jjh.2019.24634.1394
42- Bianca, S. (2000). Urban Form in the Arab World: Past and Present. Thames & Hudson.
43- Hakim, B. S. (1986). Arabic-Islamic Cities: Building and Planning Principles. Kegan Paul International.
44- Ardalan, N., & Bakhtiar, L. (1973). The Sense of Unity: The Sufi Tradition in Persian Architecture. University of Chicago Press.
45- Omer, S. (2010). Islamic Architecture: Its Philosophy and Significance. IIUM Press.
46- Rabbat, N. (2012). The Courtyard House: From Cultural Reference to Universal Relevance. Routledge.
47- Pope, A. U. (1965). Persian Architecture: The Triumph of Form and Color. New York Graphics Society.
48- Blair, S. S., & Bloom, J. M. (1994). The Art and Architecture of Islam 1250-1800. Yale University Press.
49- Wilber, D. N. (1969). Persian Gardens and Garden Pavilions. Dumbarton Oaks.
50- Kleiss, W. (1981). Statistical Analysis of Traditional Iranian Architecture. Kunst des Orients, 13(1), 124-157.