تبیین رابطه بین کاربری و سرزندگی در میدان‌های شهری تهران (نمونه موردی: میدان‌های حسن‌آباد، بهارستان، تجریش و هفت‌حوض تهران)
محورهای موضوعی : معماری اسلامیفاطمه مصلح آبادی 1 , مرجان خانمحمدی 2 * , محمد سعید ایزدی 3
1 - دانشجوی دکتری، گروه معماری، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران
2 - دانشیار گروه معماری، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، البرز، ایران
3 - استادیار گروه طراحی شهری، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران
کلید واژه: سرزندگی, کاربری, تجریش, هفت‌حوض, حسن‌آباد, بهارستان,
چکیده مقاله :
بخش مرکزی و تاریخی شهر تهران، در چند دهه اخیر به دلیل توسعه شهری کنترل نشده و با کاربری‌های منطقه‌بندی شده یکنواخت، اثرات نامطلوبی در سرزندگی شهری گذاشته است و به مراکز عمده‌فروشی، تولیدی و انبار تبدیل شده است. هدف از این پژوهش تبیین و تعمیم روابط بین ویژگی‌های کاربری‌ها و سرزندگی در چهار میدان شهری، بهارستان و حسن‌آباد در مرکز شهر و دو میدان تجریش و هفت‌حوض در فاصله از مرکز شهر است. روش تحقیق مبتنی بر علوم رفتاری و میدانی بوده و با راهبرد ترکیبی و استفاده از روش‌های کمی و کیفی، از طریق ابزار مشاهده مستقیم، مصاحبه و پرسشنامه اطلاعات جمع‌آوری و سپس با روش اکتشافی، استقرایی و تأییدی به تحلیل اطلاعات می‌پردازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که ده ویژگی از کاربری‌ها در سه بعد فیزیکی، عملکردی و مدیریتی نقش مهمی در حمایت از الگوهای رفتاری ثابت، پایدار و به‌خصوص اجتماعی داشته است. کاربران مکان‌هایی را ترجیح می‌دادند که در بعد فیزیکی برای عابران مناسب‌تر بوده و با فضاهای پیاده وسیع که با مبلمان شهری، سایبان‌ها و سرپناه تجهیز شده بوده و مکان‌هایی با نماهای نفوذپذیر و مفصلی که فضاهایی با مقیاس کوچک را نیز فراهم می‌کرد، همچنین در بعد عملکردی، مکان‌هایی با کاربری‌هایی که معانی جمعی خاصی و مقصدی برای ملاقات با دوستان برای کاربران به وجود می‌آورد و در بعد مدیریتی، نیز بخش‌هایی که دارای فروشگاه‌های نفوذپذیر به پیاده‌روها، با ویترین و کالاهای منحصر به فرد و قابل مشاهده از بیرون با محیط متمایز، ورودی‌ها و ویترین‌های شخصی شده، بیش‌ترین حضور را داشت و در نتیجه پژوهش مشخص گردید از میان ویژگی‌های کاربری‌ها، متغیرهای شخصی‌سازی ورودی، میزان فعالیت کاربری و کاربری‌های جاذب جمعیت بیش‌ترین تأثیر را در سرزندگی میادین داشت و امتیاز پایین ویژگی‌های تنوع، کاربری‌های جاذب‌جمعیت و فعالیت کاربری‌ها در میدان حسن‌آباد و بهارستان، مهم‌ترین دلیل عدم سرزندگی در آنها به‌شمار می‌آید.
Explaining the Relationship between Use
and Vitality in Tehran's Urban Squares
Fatemeh Moslehabadi*
Marjan Khanmohammadi**
Mohammad Saeed Izadi***
The central fabric of Tehran has declined in vitality due to unbalanced urban development and homogeneous land uses. This study analyzes the relationship between land use characteristics and urban vitality across four urban squares: Baharestan, Hassan Abad, Tajrish, and Haft Hoz. Using a mixed-method approach based on behavioral sciences and field data (observation, interviews, and questionnaires), data were analyzed through exploratory, inductive, and confirmatory methods. Findings reveal that ten physical, functional, and managerial land use characteristics significantly contribute to vitality. Among them, land use activity level, presence of population-attracting uses, and entrance personalization were most influential. The low scores of these features in Hassan Abad and Baharestan explain the decline of vitality in these squares.
Keywords: Vitality, Use,Urban Square.
Introduction
With the horizontal expansion of Tehran, the old parts of the city and the central and historical context have faced a decline in environmental quality and vitality in recent decades due to uncoordinated development, environmental degradation, changes in land use, and the expansion of wholesale and warehousing activities (Ganjali et al., 2019: 20; Hedayatnejad Kashi, 2019: 6; MaqboolEghbali, 2019: 167). The conversion of residential to commercial uses, displacement of the indigenous population, increased traffic congestion, and evacuation of the city center during non-working hours are among the consequences of these developments, which have led to the weakening of the city's historical identity. Domestic research shows that Tehran’s urban squares, which were once the center of social interactions, are now facing a decline in citizen presence and a decline in spatial attractiveness (Shahrokhifar et al., 1401: 83). In the meantime, urban vitality has been proposed as a key indicator for measuring the quality of public spaces and social dynamics, and the concept of urban vitality revolves around people’s satisfaction with all aspects of urban life (Fang & et al, 2021: 2). Therefore, understanding the factors affecting vitality can play a fundamental role in improving the quality of urban planning, design, and management. A review of previous studies confirms the importance of physical characteristics of the environment and diversity of uses (Mehta, 2006; MolaeiHashtjin et al., 1400), the role of urban furniture (NabatiShahrzaei et al., 1403), the integration of commercial and residential uses (Shahrokhifar et al., 1401), and indicators of security and sociability (Karami et al., 1400; Salaripour et al., 1403; Kaviani et al., 2021), color and materials, sidewalk space, lighting (Badahhang et al., 1402), and the activity of uses (Zumelzu& et al, 2019) in increasing urban vitality.
Given this necessity, the present study uses a behavioral-applied approach to analyze the relationship between physical, functional, and managerial characteristics of uses and the level of vitality in four urban squares in Tehran (Baharestan, Hassanabad, Tajrish, and Haft-Houz). The study variables include physical dimensions (facade articulation, visual appeal, transparency, width, and density of uses), functional (activity level, diversity, and population-attracting uses), and managerial (personalization of entrances and permeability).
Research Method
This research was conducted with a mixed approach (qualitative-quantitative) and using exploratory, inductive and confirmatory methods. Data were collected through behavioral mapping, semi-structured interviews and questionnaires. Baharestan, Hassan Abad, Tajrish and Haft Hoz squares were selected as study locations.
In the field section, user behavior in urban spaces was observed during the period from Mehr to Aban 1402 under similar weather conditions and at different times from 7 am to 11 pm on weekdays and weekends. Observations included recording the type and amount of activity, duration of stay, physical condition and social interactions of users. In spaces with higher activity, observations were made with greater accuracy.
The observations were conducted in two forms: structured and unstructured. In structured observations, data were recorded at specific time intervals, and in unstructured observations, photographs and short videos were used to record behavioral patterns.
In parallel with the observations, questionnaires were designed to measure the users' subjective dimensions of the space, examining the dimensions of personalization, expression, permeability, and visual appeal of the uses. The questionnaires were prepared in consultation with architecture and urban planning experts and distributed among the users of the squares and the owners of the ground floor businesses.
Finally, the data from the observations, questionnaires, and interviews were analyzed using Pearson's correlation coefficient in Excel software, and the degree of correlation and intensity of the relationship between user characteristics and the level of vitality in urban squares were examined.
Conclusion
Table 1. Comparison of the correlation between ten land
use characteristics and vitality in four study areas
|
Components of uses in order of impact |
Tajrish Square |
Haft-Houz Square |
Baharestan Square |
Hassanabad Square |
|
Vitality |
10 |
7.8 |
2.8 |
2.5 |
|
High |
Good |
Low |
Low |
|
|
Entry personalization Correlation 0.86-Very strong |
6.86 |
6.77 |
4.65 |
4.35 |
|
High |
High |
Low |
Low |
|
|
Activity of uses Correlation 0.70-Strong |
8.49 |
6.57 |
6.42 |
4.81 |
|
High |
Moderate |
Moderate |
Low |
|
|
Popular attraction uses Correlation 0.69-Strong |
7.86 |
0.71 |
1.19 |
0 |
|
High |
Low |
Low |
Very low |
|
|
Visual attractions Correlation 0.67-Good |
5.59 |
5.43 |
4.48 |
6.20 |
|
Moderate |
Moderate |
Low |
High |
|
|
Facade articulation Correlation 0.64-Good |
5.13 |
5.47 |
3.67 |
4.24 |
|
Moderate |
Moderate |
Low |
Low |
|
|
Permeability Correlation 0.61-Good |
6.79 |
3.80 |
3.89 |
5.12 |
|
High |
Low |
Low |
Moderate |
|
|
Diversity Correlation 0.47-Average |
7.50 |
5.71 |
5.59 |
1.90 |
|
High |
Moderate |
Moderate |
Very low |
|
|
Width of Uses Correlation 0.34-Weak |
5.68 |
4.38 |
4.85 |
7.27 |
|
Moderate |
Low |
Low |
High |
|
|
Density of Uses Correlation 0.31-Weak |
6.36 |
5.45 |
5.76 |
7.58 |
|
High |
Moderate |
Moderate |
High |
|
|
Transparency Correlation 0.20-Very Weak |
5.20 |
3.92 |
5.52 |
6.84 |
|
Moderate |
Low |
Moderate |
High |
|
|
Descriptions |
High Activity of Uses, Personalization and Crowd-Attracting |
Uses High articulation, green space and garden edges |
Low activity of uses and poor articulation and low diversity in some sections |
Low activity of uses, absence of population-attracting uses, low diversity and personalization of uses
|
Conclusion
Interpretation and Evaluation of Research Results: The present study analyzed the factors affecting the vitality of urban squares in Tehran using a combined approach (behavioral observation and Pearson correlation analysis). The results showed that the components of “personalization of entrances”, “activity of users”, “crowd-attracting uses” and “visual attractiveness” have the greatest impact on enhancing vitality. In contrast, “transparency of facade” and “density of users” showed a weak relationship with vitality.
Tajrish Square had the highest score in most of the characteristics (Users activity, diversity, personalization of entrances, crowd-attracting uses, permeability), which indicates that this square has performed more successfully than other squares in terms of dynamism and the presence of people. Haft-Hoz Square performed well in some criteria such as activity of users and Facade articulation, but it scored lower than Tajrish and was ranked after it. In contrast, Baharestan and Hassanabad squares had lower scores in most characteristics, and Hassanabad in particular had very poor scores in the "diversity of use" and "population-attracting uses" indicators.
In conceptual and methodological innovation, this research is distinguished from other similar studies by focusing on the architectural body and using a combination of behavioral mapping analysis and Pearson correlation, especially in vitality analysis. The use of exploratory methods and Pearson correlation analysis guarantees high validity of the results, and the discovered relationships have acceptable reliability. With a multidimensional approach to the characteristics of uses (physical-functional-management) in vitality analysis and the use of fields with different identities, its findings have the ability to be generalized to other similar projects and improve the design and management of urban spaces.
References
Badahhang, A. Kalantari Khalilabad, H. Ziari, K. (2023) “Identifying and explaining the key driving factors affecting the quality of the landscape in the historical contexts of cities” Journal of Iranian and Islamic Urban Studies, Volume 13, Issue 50, p. 37-50.
https://iic.ihss.ac.ir/fa/Article/39114.
Salaripour, A. Beheshtizadeh, Z. (2024) “Investigating the impact of the quality of third places on the vitality of urban spaces” Journal of Geography and Planning, Volume 28, Issue 90, p. 63-87.
Doi:10.22034/gp.2023.57516.3166.
Shahrokhifar, Z. TahmasbiMoghadam, H. Shamai, A. (2022)“Analysis of the role of urban beautification in enhancing the vitality of urban spaces in District 7 of Tehran Municipality”, Geographical Research on Urban Planning, Volume 10, Issue 3, p. 81 to 103.
Dio:10.22059/jurbangeo.2022.325129.1533.
Karami, E. Abbasieh, E (2021) Criteria for “Pedestrianization in the Old Neighborhoods of Isfahan from the Perspective of Residents” Journal of Iranian and Islamic Urban Studies, Volume 11, Issue 43, p. 43-55.
Dio: 20.1001.1.2228639.1399.10.40.3.7.
Ganjaali, F. Qalandarian, I (2023) “Recreating the Spatial Structure of Historical Neighborhoods with a Culture-Based Approach” Journal of Iranian and Islamic Urban Studies, Volume 14, Issue 52, p. 19-38.
https://iic.ihss.ac.ir/Article/44363.
MaghboolEghbali, M (2019) “Analysis of the Status of Central Public Spaces in Tehran and Its Consequences on Urban Well-being” PhD Thesis, AllamehTabatabaei University.
MolaeiHashtjin, M. Karimi Azari, A. Karimi, B and Mehdinejad, J (2021) "Analysis and Evaluation of Physical Indicators Affecting Vitality" Quarterly Journal of Human Settlement Planning Studies, Volume 16, Issue 1, p. 125-138
Dio: 20.1001.1.25385968.1400.16.1.9.2.
NabatShahrzai, F. Saberi, H (2024) "Explanation of Factors Affecting Vitality of Urban Public Spaces". Quarterly Journal of Geography, Regional Planning, Volume 14, Issue 56, p. 41-59.
Dio: 10.22034/jgeoq.2024.280682.3013.
HedayatNejad Kashi, M (2019) “Analysis of the effects, explanation and presentation of a spatial-physical model effective on urban vitality with a sustainable development approach”, PhD thesis, University of Sistan and Baluchestan.
Fang, C., He, S., & Wang, L. (2021) Spatial characterization of urban vitality and the association with various street network metrics from the multi-scalar perspective. Frontiers in Public Health, vol:9, p:1-13.
Doi: 10.3389/fpubh.2021.677910.
Kaviani, E., Afzalian, K., Sahaf, M., &Seyedolhosseini, S. M. (2021) Evaluation of the Factors Affecting the Liveliness of Mashhad's Public Spaces Relying on Image Perception and Analysis. Geographical Research, 36(1), 63-73.
Doi: 10.29252/geores.36.1.63.
Mehta, V. (2006) Lively streets: Exploring the relationship between built environment and social behavior. University of Maryland, College Park.
Zumelzu, A., & Barrientos-Trinanes, M. (2019) Analysis of the effects of urban form on neighborhood vitality: Five cases in Valdivia, Southern Chile. Journal of Housing and the Built Environment, 34(3), 897-925.
Doi: 10.1007/s10901-019-09694-8.
* Ph.D Student, Department of Architecture, Arak Branch, Islamic Azad University, Arak, Iran.
fatemehmosleh@gmail.com
** Corresponding Author: Associate Professor, Department of Architecture, Karaj Branch, Islamic Azad University, Alborz, Iran.
Khanmohamadi.marjan@kiau.ac.ir
*** Assistant Professor, Department of Urban Design, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran.
ms.izadi@basu.ac.ir
بادآهنگ، ابوالفضل و حسین کلانتری‌خلیل‌آباد و کرامت‌اله زیاری (1402) «شناسایی و تبیین عوامل پیشران‌های کلیدی مؤثر بر کیفیت منظر در بافت‌های تاریخی شهرها» نشریه مطالعات شهر ایرانی و اسلامی، دوره 13، شماره 50، صص 37- 50
. https://iic.ihss.ac.ir/fa/Article/39114
. بمانیان، محمدرضا و نگار دهقان و زهرا زارع و منصور یگانه (1400) «تبیین رابطه خوانایی فضا با میزان رفتار قلمروپایی شهروندان در پارک‌های شهری»، نشریه: هویت‌شهر، دوره 15، شماره 48، صص 5- 20
. Dio: 10.30495/hoviatshahr.2021.17426
. پاکزاد، شادی و مصطفی بهزادی‌فر و بهزاد ماجدی (1398) «بررسی تأثیرپذیری بر الگوهای مکث در میدان‌های شهری»، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 51، شماره 4، صص 931- 950
. Dio: 10.22059/jhgr.2018.253259.1007652
. پاک‌نژاد، نوید و غلامرضا لطیفی (1397) «تبیین و ارزیابی تأثیرات مؤلفه‌های محیطی بر شکل‌گیری الگوهای رفتاری در فضاهای شهری»، باغ نظر، دوره 15، شماره 69 ، صص 51- 66
. Dio: 10.22034/bagh.2019.82313
. پامیر، سای (2004) آفرینش مرکز شهری سرزنده اصول طراحی شهری و بازآفرینی، ترجمه مصطفی بهزادفر، امیر شکیبامنش (1394)، تهران، دانشگاه علم و صنعت
. جیکوبز، جین (1961) مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی، ترجمه حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی (1396) تهران، دانشگاه تهران
. حجاریان، رضا (1403) «تحلیل فضایی شاخص‌های سرزندگی با تأکید بر معابر شهری درکلانشهر مشهد» نشریه اقتصاد شهری، دوره 9، شماره 2، صص 93- 112
. Doi: 10.22108/ue.2025.139643.1275
. رحیمی، لیلا (1397) «تبیین و ارزیابی عوامل تأثیرگذار در مطلوبیت میدان شهری» نشریه برنامه‌ریزی فضایی، دوره 8، شماره 4، صص 67- 88
. Doi: 10.22108/sppl.2018.110744.1205
. سالاری‌پور، علی‌اکبر و ذبیح‌اله بهشتی‌زاده (1403) «بررسی تأثیرکیفیت مکان‌های سوم بر میزان سرزندگی فضاهای شهری» نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی، دوره 28، شماره 90، صص 63- 87
. Doi:10.22034/gp.2023.57516.3166
. شاهرخی‌فر، زینب و حسین طهماسبی‌مقدم و علی شماعی (1401) تحلیل نقش زیباسازی شهری در ارتقاء سرزندگی فضاهای شهری منطقه 7 شهرداری تهران، پژوهش‌های جغرافیایی برنامه‌ریزی شهری، دوره 10، شماره 3، صص 81 تا 103
. Dio:10.22059/jurbangeo.2022.325129.1533
. طهماسبی، فرخ و حسین نظم‌فر و ابوالفضل قنبری و حسن رضایی‌نیا (1401) «اجتماع‌پذیری و سرزندگی فضاهای عمومی شهری: شواهدی از دیدگاه متخصصین و کاربران درخیابان ولیعصر تهران» دانش شهرسازی، دوره 6، شماره 2، صص 131- 148
. Dio: 10.22124/upk.2022.20074.1662
. کرمی، اسلام و احسان عباسیه (1400) معیارهای «پیاده‌مداری در سطح محله‌های قدیمی شهر اصفهان از منظر ساکنان» نشریه مطالعات شهر ایرانی و اسلامی، دوره 11، شماره 43، صص 43- 55
. Dio: 20.1001.1.2228639.1399.10.40.3.7
. گنجعلی، فرید و ایمان قلندریان (1402) «بازآفرینی ساختار فضایی محلات تاریخی با رویکرد فرهنگ مبنا» نشریه مطالعات شهر ایرانی و اسلامی، دوره 14، شماره 52، صص 19- 38
. https://iic.ihss.ac.ir/Article/44363
. محمدی، مریم و مینا اسدی (1400) «تحلیلی برالگوی کدگذاری متأثر از قدرت در لایه‌های متنی میدان بهارستان» نشریه معماری و شهرسازی پایدار، دوره 9، شماره 2، صص 1- 24
. Dio: 10.22061/jsaud.2021.7394.1781
. مولائی هشتجین، مهسا و امیررضا کریمی آذری و باقر کریمی و جمال‌الدین مهدی‌نژاد (1400) «تحلیل و ارزیابی شاخص‌های کالبدی مؤثر بر سرزندگی» فصلنامه علمی مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، دوره 16، شماره 1، صص 125- 138
. Dio: 20.1001.1.25385968.1400.16.1.9.2
. نادری‌کیا، رعنا و محمدعلی خلیجی (1401) «ارزیابی کیفیت سرزندگی پیاده‌راه‌های شهری»، اندیشه راهبردی شهرسازی، دوره 1، شماره 1، صص 79- 88
. Dio: 10.30479/ut.2022.17375.1107
. نباتی شهرضائی، فاطمه الزهرا و حمید صابری (1403) تبیین عوامل مؤثر بر سرزندگی فضاهای عمومی شهری، فصلنامه جغرافیا، برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دوره 14، شماره 56، ص41- 59
. Dio: 10.22034/jgeoq.2024.280682.3013
. Fang, C., He, S., & Wang, L. (2021) Spatial characterization of urban vitality and the association with various street network metrics from the multi- scalar perspective. Frontiers in Public Health, vol:9, p:1- 13. Doi: 10.3389/fpubh.2021.677910
. Kaviani, E., Afzalian, K., Sahaf, M., & Seyedolhosseini, S. M. (2021) Evaluation of the Factors Affecting the liveliness of Mashhad’s Public Spaces Relying on Image Perception and Analysis. Geographical Research, 36(1), 63- 73
. Doi: 10.29252/geores.36.1.63
. Mehta, V. (2006) Lively streets: Exploring the relationship between built environment and social behavior. University of Maryland, College Park
. Zumelzu, A., & Barrientos- Trinanes, M. (2019) Analysis of the effects of urban form on neighborhood vitality: Five cases in Valdivia, Southern Chile. Journal of Housing and the Built Environment, 34(3), 897- 925. Doi: 10.1007/s10901- 019- 09694- 8
.
