تبیین رابطه بین کاربری و سرزندگی در میدان‌های شهری تهران (نمونه موردی: میدان‌های حسن‌آباد، بهارستان، تجریش و هفت‌حوض تهران)
الموضوعات :فاطمه مصلح آبادی 1 , مرجان خانمحمدی 2 , محمد سعید ایزدی 3
1 - دانشجوی دکتری، گروه معماری، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران
2 - دانشیار گروه معماری، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، البرز، ایران
3 - استادیار گروه طراحی شهری، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران
الکلمات المفتاحية: سرزندگی, کاربری, تجریش, هفت‌حوض, حسن‌آباد, بهارستان,
ملخص المقالة :
بخش مرکزی و تاریخی شهر تهران، در چند دهه اخیر به دلیل توسعه شهری کنترل نشده و با کاربری‌های منطقه‌بندی شده یکنواخت، اثرات نامطلوبی در سرزندگی شهری گذاشته است و به مراکز عمده‌فروشی، تولیدی و انبار تبدیل شده است. هدف از این پژوهش تبیین و تعمیم روابط بین ویژگی‌های کاربری‌ها و سرزندگی در چهار میدان شهری، بهارستان و حسن‌آباد در مرکز شهر و دو میدان تجریش و هفت‌حوض در فاصله از مرکز شهر است. روش تحقیق مبتنی بر علوم رفتاری و میدانی بوده و با راهبرد ترکیبی و استفاده از روش‌های کمی و کیفی، از طریق ابزار مشاهده مستقیم، مصاحبه و پرسشنامه اطلاعات جمع‌آوری و سپس با روش اکتشافی، استقرایی و تأییدی به تحلیل اطلاعات می‌پردازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که ده ویژگی از کاربری‌ها در سه بعد فیزیکی، عملکردی و مدیریتی نقش مهمی در حمایت از الگوهای رفتاری ثابت، پایدار و به‌خصوص اجتماعی داشته است. کاربران مکان‌هایی را ترجیح می‌دادند که در بعد فیزیکی برای عابران مناسب‌تر بوده و با فضاهای پیاده وسیع که با مبلمان شهری، سایبان‌ها و سرپناه تجهیز شده بوده و مکان‌هایی با نماهای نفوذپذیر و مفصلی که فضاهایی با مقیاس کوچک را نیز فراهم می‌کرد، همچنین در بعد عملکردی، مکان‌هایی با کاربری‌هایی که معانی جمعی خاصی و مقصدی برای ملاقات با دوستان برای کاربران به وجود می‌آورد و در بعد مدیریتی، نیز بخش‌هایی که دارای فروشگاه‌های نفوذپذیر به پیاده‌روها، با ویترین و کالاهای منحصر به فرد و قابل مشاهده از بیرون با محیط متمایز، ورودی‌ها و ویترین‌های شخصی شده، بیش‌ترین حضور را داشت و در نتیجه پژوهش مشخص گردید از میان ویژگی‌های کاربری‌ها، متغیرهای شخصی‌سازی ورودی، میزان فعالیت کاربری و کاربری‌های جاذب جمعیت بیش‌ترین تأثیر را در سرزندگی میادین داشت و امتیاز پایین ویژگی‌های تنوع، کاربری‌های جاذب‌جمعیت و فعالیت کاربری‌ها در میدان حسن‌آباد و بهارستان، مهم‌ترین دلیل عدم سرزندگی در آنها به‌شمار می‌آید.
بادآهنگ، ابوالفضل و حسین کلانتری‌خلیل‌آباد و کرامت‌اله زیاری (1402) «شناسایی و تبیین عوامل پیشران‌های کلیدی مؤثر بر کیفیت منظر در بافت‌های تاریخی شهرها» نشریه مطالعات شهر ایرانی و اسلامی، دوره 13، شماره 50، صص 37- 50
. https://iic.ihss.ac.ir/fa/Article/39114
. بمانیان، محمدرضا و نگار دهقان و زهرا زارع و منصور یگانه (1400) «تبیین رابطه خوانایی فضا با میزان رفتار قلمروپایی شهروندان در پارک‌های شهری»، نشریه: هویت‌شهر، دوره 15، شماره 48، صص 5- 20
. Dio: 10.30495/hoviatshahr.2021.17426
. پاکزاد، شادی و مصطفی بهزادی‌فر و بهزاد ماجدی (1398) «بررسی تأثیرپذیری بر الگوهای مکث در میدان‌های شهری»، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 51، شماره 4، صص 931- 950
. Dio: 10.22059/jhgr.2018.253259.1007652
. پاک‌نژاد، نوید و غلامرضا لطیفی (1397) «تبیین و ارزیابی تأثیرات مؤلفه‌های محیطی بر شکل‌گیری الگوهای رفتاری در فضاهای شهری»، باغ نظر، دوره 15، شماره 69 ، صص 51- 66
. Dio: 10.22034/bagh.2019.82313
. پامیر، سای (2004) آفرینش مرکز شهری سرزنده اصول طراحی شهری و بازآفرینی، ترجمه مصطفی بهزادفر، امیر شکیبامنش (1394)، تهران، دانشگاه علم و صنعت
. جیکوبز، جین (1961) مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی، ترجمه حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی (1396) تهران، دانشگاه تهران
. حجاریان، رضا (1403) «تحلیل فضایی شاخص‌های سرزندگی با تأکید بر معابر شهری درکلانشهر مشهد» نشریه اقتصاد شهری، دوره 9، شماره 2، صص 93- 112
. Doi: 10.22108/ue.2025.139643.1275
. رحیمی، لیلا (1397) «تبیین و ارزیابی عوامل تأثیرگذار در مطلوبیت میدان شهری» نشریه برنامه‌ریزی فضایی، دوره 8، شماره 4، صص 67- 88
. Doi: 10.22108/sppl.2018.110744.1205
. سالاری‌پور، علی‌اکبر و ذبیح‌اله بهشتی‌زاده (1403) «بررسی تأثیرکیفیت مکان‌های سوم بر میزان سرزندگی فضاهای شهری» نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی، دوره 28، شماره 90، صص 63- 87
. Doi:10.22034/gp.2023.57516.3166
. شاهرخی‌فر، زینب و حسین طهماسبی‌مقدم و علی شماعی (1401) تحلیل نقش زیباسازی شهری در ارتقاء سرزندگی فضاهای شهری منطقه 7 شهرداری تهران، پژوهش‌های جغرافیایی برنامه‌ریزی شهری، دوره 10، شماره 3، صص 81 تا 103
. Dio:10.22059/jurbangeo.2022.325129.1533
. طهماسبی، فرخ و حسین نظم‌فر و ابوالفضل قنبری و حسن رضایی‌نیا (1401) «اجتماع‌پذیری و سرزندگی فضاهای عمومی شهری: شواهدی از دیدگاه متخصصین و کاربران درخیابان ولیعصر تهران» دانش شهرسازی، دوره 6، شماره 2، صص 131- 148
. Dio: 10.22124/upk.2022.20074.1662
. کرمی، اسلام و احسان عباسیه (1400) معیارهای «پیاده‌مداری در سطح محله‌های قدیمی شهر اصفهان از منظر ساکنان» نشریه مطالعات شهر ایرانی و اسلامی، دوره 11، شماره 43، صص 43- 55
. Dio: 20.1001.1.2228639.1399.10.40.3.7
. گنجعلی، فرید و ایمان قلندریان (1402) «بازآفرینی ساختار فضایی محلات تاریخی با رویکرد فرهنگ مبنا» نشریه مطالعات شهر ایرانی و اسلامی، دوره 14، شماره 52، صص 19- 38
. https://iic.ihss.ac.ir/Article/44363
. محمدی، مریم و مینا اسدی (1400) «تحلیلی برالگوی کدگذاری متأثر از قدرت در لایه‌های متنی میدان بهارستان» نشریه معماری و شهرسازی پایدار، دوره 9، شماره 2، صص 1- 24
. Dio: 10.22061/jsaud.2021.7394.1781
. مولائی هشتجین، مهسا و امیررضا کریمی آذری و باقر کریمی و جمال‌الدین مهدی‌نژاد (1400) «تحلیل و ارزیابی شاخص‌های کالبدی مؤثر بر سرزندگی» فصلنامه علمی مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، دوره 16، شماره 1، صص 125- 138
. Dio: 20.1001.1.25385968.1400.16.1.9.2
. نادری‌کیا، رعنا و محمدعلی خلیجی (1401) «ارزیابی کیفیت سرزندگی پیاده‌راه‌های شهری»، اندیشه راهبردی شهرسازی، دوره 1، شماره 1، صص 79- 88
. Dio: 10.30479/ut.2022.17375.1107
. نباتی شهرضائی، فاطمه الزهرا و حمید صابری (1403) تبیین عوامل مؤثر بر سرزندگی فضاهای عمومی شهری، فصلنامه جغرافیا، برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دوره 14، شماره 56، ص41- 59
. Dio: 10.22034/jgeoq.2024.280682.3013
. Fang, C., He, S., & Wang, L. (2021) Spatial characterization of urban vitality and the association with various street network metrics from the multi- scalar perspective. Frontiers in Public Health, vol:9, p:1- 13. Doi: 10.3389/fpubh.2021.677910
. Kaviani, E., Afzalian, K., Sahaf, M., & Seyedolhosseini, S. M. (2021) Evaluation of the Factors Affecting the liveliness of Mashhad’s Public Spaces Relying on Image Perception and Analysis. Geographical Research, 36(1), 63- 73
. Doi: 10.29252/geores.36.1.63
. Mehta, V. (2006) Lively streets: Exploring the relationship between built environment and social behavior. University of Maryland, College Park
. Zumelzu, A., & Barrientos- Trinanes, M. (2019) Analysis of the effects of urban form on neighborhood vitality: Five cases in Valdivia, Southern Chile. Journal of Housing and the Built Environment, 34(3), 897- 925. Doi: 10.1007/s10901- 019- 09694- 8
.
