بررسی کاربرد و اعتبار تمثیل منطقی «قیاس غائب بر شاهد» در استنباط مسائل کلامی نزد متکلمان اسلامی

چکیده مقاله :

تمثیل همواره یکی از شیوه‌های مهم در تبیین و استنباط مسائل عقلی و کلامی در سنت اندیشه اسلامی بوده است. در این میان، «قیاس الغائب علی الشاهد» به‌عنوان روشی عقلی در تحلیل و اثبات مفاهیم کلامی، نزد متکلمان اسلامی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. این مقاله با رویکرد توصیفی-تحلیلی، کاربرد این نوع استدلال را در مکاتب کلامی مختلف، از جمله معتزله، اشاعره و امامیه بررسی کرده و به تحلیل اعتبار آن در استنباط مسائل کلامی می‌پردازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که قیاس غائب بر شاهد، به‌ویژه در مباحث صفات و افعال الهی، در کلام معتزله و اشاعره نقش محوری داشته است. متکلمان امامیه، با وجود استفاده اولیه از این قیاس، از دوران علامه حلی به بعد آن را مورد نقد قرار داده و در نتیجه، قاعده «نفی قیاس» را به‌عنوان یکی از اصول مهم نظام کلامی خود پذیرفتند. با این حال، این قیاس در مواردی که علت جامع نقش علت تامه را ایفا کند، می‌تواند معتبر شمرده شده و به‌عنوان قیاس برهانی تلقی شود

چکیده انگلیسی :

"Analogy has always been one of the important methods in explaining and inferring intellectual and theological issues in the tradition of Islamic thought. Among these, 'qiyas al-ghaib ala al-shahid' (analogical reasoning from the known to the unknown) has held particular significance for Islamic theologians as a rational method in analyzing and proving theological concepts. This article, using a descriptive-analytical approach, examines the application of this type of reasoning in various theological schools, including the Mu'tazilites, Ash'arites, and Imamiyyah, and analyzes its validity in inferring theological issues. The findings of the study indicate that analogical reasoning from the known to the unknown, especially in discussions regarding divine attributes and actions, played a central role in the theology of the Mu'tazilites and Ash'arites. Although early Imamiyyah theologians utilized this analogy, from the time of Allama Hilli onward, it was critiqued, leading to the adoption of the 'rejection of analogy' as one of the key principles of their theological system. Nevertheless, in cases where the common cause acts as a complete cause, this analogy can be considered valid and treated as demonstrative analogy."