آمونیت های سازند کژدمی در کوه سیوند، برش شول، شمال شیراز در حوضه زاگرس، کاربرد دیرینه بوم شناسی
محورهای موضوعی : چینه شناسیناصر رئیس السادات 1 , مهناز پروانه نژاد شیرازی 2
1 - دانشگاه بیرجند
2 - دانشگاه پیام نور
کلید واژه: آمونیت, آلبین, سازند کژدمی, دیرینه بوم شناسی, حوضه زاگرس,
چکیده مقاله :
سازند کژدمی در حوضه زاگرس گسترش داشته و دارای دو رخساره کم عمق و عمیق می باشد. برش مورد مطالعه در
شمال شیراز در کوه سیوند در نزدیکی روستا شول قرار داد. برش مورد مطالعه با ضخامت 210 متر شامل سنگ آهک،
سنگ آهک مارنی و سنگ آهک های لایه نازک می باشد. چهار گونه Knemiceras persicum Collignon, 1981, Knemiceras aff. persicum Collignon, 1981, Knemiceras aff. iraniense Collignon, 1981, Knemiceras dubertreti Basse, 1940, مورد شناسایی قرار گرفتند و توصیف شدند.
بررسی آمونیت های سازند کژدمی نشان می دهد، گروههای شکلی متفاوت در این سازند پراکنده هستند.. به طوریکه در
غرب حوضه و فروافتادگی دزفول آمونیت های اسفروکونیک با تزئینات کم پراکندگی بیشتر دارد که نشانه دهنده عمق
بیشتر اس ت، در حالیکه در نواحی استان فارس و بوشهر آمونیت های با تزئینات بیشتر که نشانه دهنده عمق کمتر حوضه
است، گسترش دارند.در برش شول نیز مجموعه آمونیتی نیز عمق کم را پیشنهاد می کند که این امر با حضور فرامینیفرهای
بنتیک پشتیبانی می شود.
Kazhdami Formation is spread in Zagros basin and has two facies, shallow and deep. The studied section was located in the north of Shiraz near the village of Shul. The lithology of the measured section with 210 meters thickness including limestone, marly limestone and thin layer limestone. Four species Knemiceras persicum Collignon, 1981, Knemiceras aff. persicum Collignon, 1981, Knemiceras aff. iraniense Collignon, 1981, Knemiceras dubertreti Basse, 1940, were identified and described.
Different ammonite morphogroups are distributed in the Kazhdumi Formation. Spheroconic ammonites with smooth or low ornamentation, mostly ribs, usually live at sea level and away from the coast spread in the west of basin and Dezful depression. Plano-spiral ammonites with coarse ornaments were poor swimmers and indicate a shallow depth basin.
In the Shul section the ammonite assemblage with coarse ornamentation suggest a shallow environment that is supported with presence of benthic foraminifera assemblage.
منابع
اسدی، ا.، مجیدی فرد، م. ح.، وزیری، س. ح.، یوسفی راد، م. 1394. آمونیت های آلبین سازند کژدمی در برش نار، خاور بوشهر (پهنه زاگرس). فصلنامه علوم زمین، دوره 25، شماره 98، ص. 212-199.
پروانه نژاد شیرازي، م.، قهرمانی، ش. و خردمند، ع. 1388. بیواستراتیگرافی سازند کژدمی در کوه نقش رستم فصلنامه زمین شناسی کاربردی زاهدان ، شماره 1، ص. 19-12.
حمدانی، ح.، رئیس السادات، س. ن.، امیری بختیار، ح. 1394. چینه نگاری زیستی سازند کژدمی بر مبنای آمونیت ها در شمال غرب بهبهان، حوضه زاگرس. نوزدهمین همایش انجمن زمین شناسی ایران و نهمین همایش ملی زمین شناسی دانشگاه پیام نور، 26-27 آذر ماه، دانشگاه پیام نور، تهران.
مطیعی، ه. ،1372. زمین شناسی ایران، چینه شناسی زاگرس، طرح تـدوین کتاب زمین شناسی، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی، 536 ص.
ناظری تهرودی، ن.، قطبی راوندی م.، حسینی راویز، س. م. ر. و غفاری، م.، 1392. مطالعه خطوط درز آمونیت های سازند کژدمی در منطقه شمال خاوری شیراز )برش تاربور پایین). سی و دومین گردهمایی و نخستین کنگره بی نالمللی تخصصی علوم زمین، زمین شناسی بنیادی- مشهد، 7 ص.
یاوری آ. ، قویدل سیوکی م. ، مجیدی فرد م. ر. و وزیری س. ح. 1397. توصیف و زیست چینه نگاری آمونیتهای سازند کژدمی، برش چینه شناسی تنگ ماغر شمال باختر بهبهان)حوضه زاگرس(. فصلنامه علوم زمین، 27، 107، ص. 232-221.
یوسفی، ت. و کارگر، ش. 1377. نقشه زمین شناسی سیوند، مقیاس 100000/1، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
ALAVI, M., 2004, Regional stratigraphi of Zagros fold-and-thrust belt of Iran and its proforeland evolution. American Journal of Science, 304, 1-20.
ARTHUR, M.A., JENKYNS, H.C., BRUMSACK, H.J., SCHLANGER, S.O., 1990, Stratigraphy, geochemistry and paleoceanography of organic carbon-rich Cretaceous sequences. In: Ginsburg, R.N., Beaudoin, B. (Eds), Cretaceous Resources, Events, and Rhythms. Kluwer, Dordrecht, 75-119.
ALY, M.F. and Abdel-Gawad G.I. 2001, Early Cretaceous ammonites of Gebel Lagama, North Sinai, Egypt. Palaeontographica, A262, 25-52.
ALY M.F., SMADI A. and ABU-AZZAM A. 2008, LateCenomanian-Early Turonian ammonites of
Jordan. Revue de Paléobiologie, Genève, 27, 43-71.
ASADI, A., MAJIDI FARD, M.R., VAZIRII, S. H. and YOUSEFI RAD H. M., 2016, Albian ammonites of the Kazhdumi Formation in the Nar section, east of Bushehr (Zagros zone). Scientific quarterly Journal of Geoscience, 25,199-212.
BASSE, É., 1937-1940, Les Céphalopodes crétacés des massifs côtiers syriens. Part 1-2. Notes et Mémoires sur le Moyen-Orient, Paris, 2, 165-200; 3, 411-473.
BATT, R. J., 1989, Ammonite Shell Morphotype Distributions in the Western Interior Greenhorn Sea and SomePaleoecological ImplicationsAuthor(s). PALAIOS, 4, 32-42.
BATT, R. J., 1991, Sutural amplitude of ammonite shells as paleoenvironment a1 indicator, Sutural amplitude of ammonite shells as a paleoenvironmental indicator. Lethaia, 24, 219-225.
BATT, R. J., 1993, Ammonite morphotypes as indicators of oxygenation in a Cretaceous epicontinental sea. Lethaia, 26, 49-63.
BAUDIN, F., 2005, A late Hauterivian short-lived anoxic event in the Mediterranean Tethys: the “Faraoni event”. Comptes Rendus Geosciences, 337, 1532-1540.
BÖHM, J. 1898, Ueber Ammonites Pedernalis v. Buch.-Zeitschrift der Deutschen Geologischen Gesellschaft, Hannover, Band 50, 183-201.
BORDENAVE, M.L., and BURWOOD, R., 1995, The Albian Kazhdumi Formation of the Dezful Embayment, Iran, one of the most efficient petroleum generating systems. In: Katz, B. (Ed.) Petroleum Source Rocks Series, CaseBook in Earth Sciences. Springer, Berlin, 183–207.
BORDENAVE, M.L., and HEGRE, J.A., 2005, The influence of tectonics on the entrapment of oil in the Dezful embayment, Zagros fold belt, Iran. Journal of Petroleum Geology, 28, 339–368.
BORDENAVE, M., HEGRE, J. 2010, Current Distribution of Oil and Gas Fields in the Zagros Fold Belt of Iran and Contiguous Offshore as the Result of the Petroleum Systems. Geological Society, London, Special Publications 291-353.
BUCH, L. von 1850, ber Ceratiten. Physikalische Mathematische Abhandlungen der Koeniglichen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, v. 1 (1848), p. 1–33.
BUJTOR, L., 2010, Systematics, phylogeny and homeomorphy of the Engonoceratidae Hyatt, 1900 (Ammonoidea, Cretaceous) and revision of Engonoceras duboisi LATIL, 1989. Carnets de Géologie / Notebooks on Geology 2010/08 (CG2010_A08), 31p.
BULOT, L.G., 2010, Systematic palaeontology of Aptian and Albian ammonites from southwest Iran, Geo Arabia, Special Publication 4 , 167-194.
CASEY, R., 1961, The Cretaceous (Albian) ammonite genus Platiknemiceras Bataller.- The Annals and Magazine of Natural History, London, (Thirteenth Series), 4, 353-357.
Chamberlain, J. A., Jr., and Westermann, G. E. G., 1976, Hydrodynamic properties of cephalopod shell ornament, Paleobiology, 2, 316–331.
COLLIGNON, M., 1981, Albian-Cenomanian Fauna of the Kazhdumi Marl Formation, Fars-Khuzestan, Iran. Documents des Laboratoires de Géologie, Lyon, Hors Série, 6, 251–291.
FÖLLMI, K.B., GODET, A., BODin, S. and LINDER P., 2006, Interactions between environmental change and shallow water carbonate buildup along the northern Tethyan margin and their impact on Early Cretaceous carbon isotope record. Paleoceanography, 21, 4, 1-16, doi: 10.1029/2006PA001313.
GHAZBAN, F., 2007. Petroleum Geology of the Persian Gulf. Tehran University and National Iranian Oil Company, Tehran.
GEYER, O., 1995, Knemiceras uhligi (Choffat) dans la Chaîne Ibérique méridionale (Albien supérieur, Espagne). Batalleria, 5, 5–17.
HAUG, E., 1900, Céphalopodes.- Revue critique de Paléozoologie, Paris, 4ème année, 1, 19-24 & 78-87.
HYATT, A., 1875, The Jurassic and Cretaceous ammonites collected in South America by Prof. James Orton, with an appendix upon the Cretaceous ammonites of Prof. HART's collection.- Proceedings of the Boston Society of Natural History, 17, 365-378.
HYATT, A., 1900, In Zittel, K.A., (Editor), Textbook of Palaeontology, Cephalopoda, first English ed., trans. C.R. Eastman, p. 502–592.
HYATT, A., 1903, Pseudoceratites of the Cretaceous. Monograph of the United States Geological Survey, 44, 1-351.
HEYDARI, E., 2008, Tectonics versus eustatic control on supersequences of the Zagros Mountains of Iran. Tectonophysics, 451, 56–70.
Hewitt, R. A. 1993. Relation of shell strength to evolution. In: The Ammonoidea: Environment, Ecology and Evolutionary Changes (ed. House, M. R.), Systematics Association, Special Volume 47, 35-56, Clarendon Press, Oxford.
JAMES, G. A. and WYND, J. G., 1965, Stratigraphic nomenclature of the Iranian oil consortium agreement area. AAPG, 49, 2182-2245.
KAMYABI SHADAN, H., 2014, Biostratigraphy and lithostratigraphy of the Kazhdumi Formation in the Izeh zone. PhD thesis (Unpublished), Shahid Beheshti University, Tehran, Iran. 743p. [in Persian with English Abstract].
KAWABE, F., 2003, Relationship between mid-Cretaceous (upper Albian–Cenomanian) ammonoid facies and lithofacies in the Yezo forearc basin, Hokkaido, Japan. Cretaceous Research, 24, 6, 751-763.
KENNEDY, W.J., HANCOCK, J.M., COBBAN, W.A. and LANDMAN, N.H., 2004, A revision of the ammonite types described in F. ROEMER's Die Kreidebildungen von Texas und ihre organishen Einschlüsse. Acta Geologia Polonica, Warszawa, 54, 433-445.
KENNEDY, W.J., REYMENT, R.A., MAC LEOD, N. and KRIEGER, J., 2009, Species discrimination in the Lower Cretaceous (Albian) ammonite genus (Knemiceras von Buch 1848), Palaeontographica, Beiträgezurnaturgeschichte der vorzeit, Abteilung A: Paläozoologie- Stratigraphie , 290, 1-3: 1-63.
KENNEDY, W.J. and SIMMONS, M. D. 1991, Mid-Cretaceous ammonites and associated microfossils from the Central Oman Mountains. Newsletter on Stratigraphy, 25, 127-154.
KRAUSE, P.G.L.W., 1902, Die Fauna der Kreide von Temojoh in West-Borneo. Sammlungen des Geologisches Reichs-Museums in Leiden, (series I), 7, 1-28.
LATIL, J.-L., 2005, Preliminary data on the Lower Albian ammonite succession in the North West of Tunisia and adjacent areas of Algeria: the Hameina section. In A. Arnaud-Vanneau and I. Zghal, (Editors), Aptian-Turonian events in central Tunisia. Géologie Alpine, Série special “colloque et excursions”, 5, 60-63.
LATIL J.-L., 2008, A revision of Amaltheus Ebrayi de LORIOL, 1882, type species of the genus Parengonoceras SPATH, 1924.- Revuede Paléobiologie, Genève, 27, 249-267.
LATIL, J.-L., 2011 - Early Albian ammonites from Central Tunisia and adjacent areas of Algeria. Revue de Paléobiologie, Genève, 30 (1), 321-429.
LATIL, J.-L. and ALY, M.F. 2012, Knemiceras gracile Douvillé, 1916: a misunderstood Early Albian ammonite from north Sinai (Egypt), and considerations on the genus Platiknemiceras Bataller, 1954. Revue de Paléobiologie, Genève, 31 (1), 159-170
LATIL, J.-L. and JAILLARD, E., 2023,Taxonomy, phylogeny and biostratigraphy of the upper Aptian– lower Albian ammonites of the Chott area, southern Central Tunisia. Cretaceous Research, 154, 10.1016/j.cretres.2023.105731.
LECKIE, R.M., BRALOWER, T.J., and CASHAM, R., 2002, Oceanic anoxic events and plankton evolution: biotic response to tectonic forcing the mid-Cretaceous. Paleoceanography 17, 1-29.
LECKIE, R.M., BRALOWER, T.J. and CASHMAN, R., 2002, Oceanic anoxic events and plankton evolution: Biotic response to tectonic forcing during the mid-Cretaceous. Paleoceanography, 17, 3, 13-29.
MAHMOUD, G.I., 1955, Études paléontologiques sur la faune crétacique du massif du Moghara (Sinaï, Égypte).- Publications de l'Institut du Désert d'Égypte, Héliopolis, Le Caire, 8, 192 p.
MEISTER, C., and ABDALLAH, H., 2005, Précision surles successions d'ammonites du Cénomanien- Turonien dans la région de Gafsa, Tunisie du Centre-Sud.- Revue de Paléobiologie, Genève, 24, 111-199.
MORENO-BEDMAR, J.A., BULOT, L., LATIL, J-L., MARTINEZ, R., FERRER, O., BOVER-ARNAL, T. and SALAS, R. 2008, Precisiones sobre la edad de la b ase de la Fm. Escucha, mediante ammonoideos, en la subcuenca de la Salzedella, Cuenca del Maestrat (E Cordillera Ibérica). Precisions on the age of the basal Escucha Fm. in the Salzedella subbasin, Maestrat basin (E Iberian Chain) by means of ammonoids. Geo-Temas, 10, 1269-1272.
RAISOSSADAT, S. N., LATIL, J. L., HAMDANI, H., JAILLARD, E., AMIRIBAKHTIAR, H., 2021, Ammonite biostratigraphy of the Lower Aptian- Upper Albian deposits Kazhdumi Formation in Zagros Basin. Cretaceous Research, 127, 104920, 17 p.
RAUP, D., 1966, Geometric Analysis of shell coilling, general problems, Jurnal of paleontology , 40, 5, 1117-1190.
REZAIE KAVANRUDI, Z., RABBANI, A. R., and MASHHADI, Z., 2015, Source Rock Evaluation of the Cretaceous Kazhdumi Formation in the Persian Gulf, Energy Sources, Part A: Recovery, Utilization, and Environmental Effects, 37, 2293-2301, DOI:10.1080/15567036.2012.697094.
ROBERT, E., 2002, La transgression albienne dans le Bassin Andin (Pérou): Biostratigraphie, Paléontologie (ammonites) et Stratigraphie séquentielle. Strata, 38: 380 p.
ROBERT, E., and. Bulot, L.G., 2004, Origin, phylogeny, faunal composition, and stratigraphical significance of the Albian Engonoceratidae (pulchelliaceae, ammonitina) of Peru. Journal of South American Earth Sciences, 17, 11-23.
SCOTT, G. 1940: Paleoecological factors controlling the distribution and mode of life of Crctaceous ammonoids in the Texas area. Journal of Paleontology, 14. 299-323.
SEDGHI, B., BAHRAMI, A., YAZDI, M., and VEGA, F.J., 2023, Invertebrate fauna of the Albian– lower Cenomanian deposits in the Fars and Isfahan provinces (Firuzabad and Fasakhod sections), Zagros Basin, Central Iran: Boletín de la Sociedad Geológica Mexicana, 3, A220623. http://dx.doi.org/10.18268/ BSGM2023v75n3a220623, 16 p.
SHARIFI, J., VAHIDINIA, M., Ando, A., and Mahmudy-Gharaie, M.H., 2021, New biostratigraphic observations of planktonic foraminifera and ammonites on the Aptian–Albian intrashelf succession, Zagros Basin, SW Iran. Cretaceous Research, 128, 104996, 1–27.
SFIDARI, E., ZAMANZADEH S. M., DASHTI A., OPERA A., and TAVAKKOL M. H., 2016, Comprehensive source rock evaluation of the Kazhdumi Formation, in the Iranian Zagros Fold belt and adjacent offshore. Marine and Petroleum Geology, 71, 26-40.
SLINGER, F. and CRICHTON, J.C., 1959, The geology and development of Gachsaran field, southwest Iran: Proc. Fifth world petroleum cong. sec. 1, paper 18, 349–375.
SZIVES, O., CSONTOS, L., BUJTOR, L. and FOZY, I., 2007, Aptian-Campanian ammonites of Hungary.- Geologica Hungarica, (Series palaeontologica), 57, 1-187, Budapest.
VINCENT, B., VAN BUCHEM, F. S.P., BULOT, L. G., IMMENHAUSER, A., CARON, M., BAGHBANI, D. and HUC, A. Y., 2010, Carbon-isotope stratigraphy, biostratigraphy and organic matter distribution in the Aptian – Lower Albian successions of southwest Iran (Dariyan and Kazhdumi formations). Geo Arabia Special Publication 4, 139-197.
WESTERMANN, G. E. G., 1990, New development in ecology of Jurassic-Cretaceous ammonoids. In: Fossili Evolutione, Ambiente, Atti II Convention International Pergola 1987 (eds Pallini, G., Cecca, F., Cresta, S. & Santantonio M.), 459-478, Tecnostampa, Ostra Vetere, Italy.
WESTERMANN, G. E. G., 1996. Ammonoid Life and Habitat. In: Ammonoid palaeobiogeography, (eds Neil, H. L., Kazushige, T. & Richard, A. D.), Topics in Geobiology, 13, 607-707. Plenum Press, New York.
WRIGHT, C. W., CALLOMON, J. H., and HOWARTH, M. K., 1996, Treatise on Invertebrate Palaeontology (ed. Kaesler, R.) Part L, Mollusca 4, (Revised) Cretaceous Ammonoidea. 362 pp., The Geological Society of America and the University of Kansas, Boulder, Colorado, and Lawrence, Kansas.
YACOBUCCI, M.M., 2004, Neogastroplites meets Metengonoceras: morphological response of an endemic hoplitid ammonite to a new invader in the mid-Cretaceous Mowry Sea of North America. Cretaceous Research, London, 25, 927-944.
YACOBUCCI, M.M., 2008, controls on shell shape in Acanthoceratid Ammonites from the Cenomanian-Turonian western Interior seaway, Springer Scinence, p. 195-226.
ZIEGLER, M.A., 2001, Late Permian to Holocene Paleofacies Evolution of the Arabian Plate and Its Hydrocarbon Occurrences. GeoArabia, 6, 445-504.
نشریه علمی– پژوهشی زمین شناسی نفت ایران سال چهاردهم، شماره 27، بهار و تابستان 1403 ص90-108
Iranian Journal of Petroleum Geology No.27, Spring & Summer 2024, pp. 90-108
آمونیت های سازند کژدمی در کوه سیوند، برش شول، شمال شیراز در حوضه زاگرس، کاربرد دیرینه بوم شناسی
ناصر رئیس السادات1*، مهناز پروانه نژاد شیرازی2
1- گروه پژوهشی علوم زمین، معاونت پژوهشی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران
2- گروه زمين شناسي، دانشگاه پيام نور، تهران- ايران
* snraeisosadat@birjand.ac.ir
دريافت تیر 1403، پذيرش بهمن 1403
چکیده
سازند کژدمی در حوضه زاگرس گسترش داشته و دارای دو رخساره کم عمق و عمیق می باشد. برش مورد مطالعه در شمال شیراز در کوه سیوند در نزدیکی روستا شول قرار داد. برش مورد مطالعه با ضخامت 210 متر شامل سنگ آهک، سنگ آهک مارنی و سنگ آهک های لایه نازک می باشد. چهار گونه Knemiceras persicum Collignon, 1981, Knemiceras aff. persicum Collignon, 1981, Knemiceras aff. iraniense Collignon, 1981, Knemiceras dubertreti Basse, 1940, مورد شناسایی قرار گرفتند و توصیف شدند.
بررسی آمونیت های سازند کژدمی نشان می دهد، گروههای شکلی متفاوت در این سازند پراکنده هستند.. به طوریکه در غرب حوضه و فروافتادگی دزفول آمونیت های اسفروکونیک با تزئینات کم پراکندگی بیشتر دارد که نشانه دهنده عمق بیشتر است، در حالیکه در نواحی استان فارس و بوشهر آمونیت های با تزئینات بیشتر که نشانه دهنده عمق کمتر حوضه است، گسترش دارند.در برش شول نیز مجموعه آمونیتی نیز عمق کم را پیشنهاد می کند که این امر با حضور فرامینیفرهای بنتیک پشتیبانی می شود.
کلمات کلیدی: آمونیت، آلبین، سازند کژدمی، دیرینه بوم شناسی، حوضه زاگرس
1-مقدمه
نام آهک بنگستان اولین بار براي آهکهـاي کرتاسـهي میـانی یـا آهکهاي رودیست دار، آهکهاي هیپوریتدار و بالاخره آهک لشتگان بهکار رفت [6766] . سپس [40] این نـام را بـه گروه بنگستان ارتقـاء دادنـد کـه شـامل سـازندهاي کژدمـی، سـروك، سورگاه و ایلام است. برش نمونهي سازند کژدمی در تنگ گرگدا یا گرگدان واقع در یـال جنوب غربی کوه میش در 7 کیلومتري شـمال شـرقی دوگنبـدان قـراردارد. نام سازند از قلعهي کژدمی در ناحیه فروافتادگی دزفول انتخاب شده است. قبلاً این سازند قسمتی از شـیلهـاي آمونیـت دار محسـوب می شد و گاهی آن را سازند عباد نیز اطلاق می کردند [4]. ضخامت این سازند در برش نمونه 210 متـر اندازه گیری شـده اسـت. سنگ شناسی سـازند کژدمـی، شیلهاي خاکستري و سیاهرنگ بیتومینهدار میباشد. حد پایینی سـازندکژدمی با سازند داریان با وجود زونهاي قرمز رنگ حاوي اکسید آهن مشخص میشود. این افق نشانگر خروج از آب سازند داریان در زمـان آپتین-آلبین است. حد بالایی سازند کژدمی با سازند سروك بهصـورت همشیب و تدریجی اسـت. گـاهی سـازند سـروك بـر روي تنـاوبی ازشیل-آهک سازند کژدمی قرار دارد [4]. رسوبگذاري کرتاسهي میانی در فارس و فروافتادگی دزفول با یک پیشروي جدید آغاز می شود که حاصـل آن رسـوبات شـیلی و آهکـی)سازند کژدمی) در اشکوب آلبین است. کم عمق شدن دریا در اواخـر آلبین تا سنومانین باعث رسوب مقادیر زیادي از آهـکهـاي کـمعمـق سازند سـروك در پهنـهي وسـیعی از حوضـهي زاگـرس شـده اسـت [4]. در طول آپتين مياني شلف كربناته وسيعي شامل سنگ آهكهاي پلتي- بايوكلاستي، سازند داریان در تمامی نواحی حوضه زاگرس بجز لرستان برجای گذاشته شده است. در همین دوره، حوضه اينتراشلف با آبهاي عميق در دو سمت شمال و جنوب خليج فارس گسترش داشتند که در جهت جانبی به سمت ناحيه فروافتاده دزفول به شيلها و آهكهاي سازند كژدمي تبديل شده است [4]. در ديگر قسمتهاي زاگرس، پس از يك دوره هياتوس در نئوكومين پسين ، رسوبگذاري سنگ آهك در محيط كم عمق با نفوذ رسوبات رسي در بارمين و آپتين تعقيب ميشود. اين رديف آهكي و شيل به سمت حجاز و كويت به رسوبات ماسهاي تبديل ميشود كه معرف كمعمق شدن حوضه در آن راستاست. در طي آپتين تمامي فارس و قسمت اعظم خوزستان، خليج فارس، شمال حجاز و همچنين ربع الخالي به وسيله ورقه اي از نهشته هاي آهكي كم عمق پوشانيده ميشود. در پايان آپتين، تمامي مناطق به استثناي قسمت عميق حوضه در لرستان از آب خارج شده كه نتيجه آن وجود يك ناهمسازي فرسايش ناحيه اي است .بالا آمدن پلاتفرم فارس در اواخر آپتين موجب پيدايش لايهاي آغشته به تركيبات آهندار ماسهاي و گلوكونيتي در بالاي سازند داريان شده است و به سوي فروافتادگي دزفول به صورت جانبي به شيلها و آهكهاي سازند كژدمي تغيير مييابد. در نواحي مركزي فارس، خاور و شمالخاوري شيراز و در شمال فروافتادگي دزفول، رسوبگذاري كربناتها و تا حدودي شيلها در تمامي كرتاسه پيشين، بدون توقف ادامه مييابد. در كرتاسه مياني، اغلب نقاط زاگرس دچار پيشروي بزرگي ميشود كه شيلها و آهكهاي سازند كژدمي توسعه بيشتري مييابند [4].
در زمان آلبين بالايي، دريا در نواحي فارس و ناحيه فروافتاده دزفول پسروي را آغاز كرده است. اين پسروي تا زمان سنومانين ادامه يافته و باعث رسوب گذاري مقادير زيادي از سنگ آهكهاي كمعمق )سروك( در پهنه وسيعي از حوضه زاگرس شده است. در نواحي ساحلي فارس و خليج فارس در طي سنومانين، يك واحد شيلي توسعه يافته است كه درتداوم با شيل احمدي در حجاز است. در پايان سنومانين، منطقه دستخوش يك بالا آمدگي و خروج از آب گرديده و قطعات كوچكي (بلنديهاي قديمي ) از آب خارج و موجب فرسايش يا نابودي سنگ آهكهاي سنومانين شده است .در طی آپتین تا سنومانین دو رخساره کم عمق و عمیق در زاگرس حاکم بوده است. سازند کژدمـی در منطقـه فـارس بـهطـور عمـده از رخسارهي کم ژرفاي آهکی تشکیل شده اسـت [40] . پیشروي دریاي کژدمی در ناحیه فارس با تشکیل یک واحد آواري مشخص میشود. این واحد نشـانهي وجـود یـک ناپیوسـتگی هم شیب در مـرزسازندهاي داریان و کژدمی در آن ناحیه است. ایـن واحـد در ناحیـه ي فروافتاده دزفول که در وسط سازند کژدمی جاي دارد به خوبی با واحدهم ارز آن در ناحیهي فارس (قاعده سازند کژدمی) مطابقت دارد. ایـن واحد در چاههاي عراق و کویت رشـد بیشـتري داشـته، بهطـوريکـه تمامی سازند کژدمی با رخسارهي شیل به ماسهسنگ و سیلتستونهـاي سـازندهاي نهرعمـر و بورگـان در عـراق و کویـت تبـدیل مـیشـود [7574]. مطالعات مختلفی بر روی مجموعه های فسیلی و رخساره سازند کژدمی انجام شده است. از مطالعات انجام شده بر روی امونیت ها می توان به موارد زیر اشاره کرد. [27] فونای آمونیتی سازند کژدمی را به سن آلبین تا سنومانین در استان فارس و خوزستان مورد بررسی قرار داده است. [44] به مطالعه دقیق تر جنس Knemicers و گونه های آن به طور همزمان در مناطقی از سوریه، لبنان و جنوب باختر ایران پرداخته است. [5] خط درز آمونیت های کژدمی در شمال خاور شیراز را بررسی کرده اند. [23] دیرینه شناسی سیستماتیک آمونیتهای آپتین و آلبین جنوب غرب ایران را مورد مطالعه قرار داده است. [1] به بررسی آمونیت های آلبین سازند کژدمی در برش نار، خاور بوشهر (پهنه زاگرس) پرداختند. [3] چینه نگاری زیستی سازند کژدمی بر مبنای آمونیت ها در شمال غرب بهبهان را انجام دادند. [5857] آمونیت های سازند کژدمی را مورد مطالعه قرار دادند. [6564] مجموعه فرامینیفرا و آمونیت های آپتین-آلبین حوضه زاگرس را بررسی کردند. [6463] به معرفی آمونیت های سازند کژدمی ناحیه فیروزآباد استان فارس پرداختند. برش مورد مطالعه در موقعیت جغرافیـایی E 52° 53´و03´ N30° در ارتفاع 1850 متـري کـوه سیوند واقـع در 96 کیلومتري شمال شرق شیراز و سه کیلومتری شمال روستای شول قرار دارد (شکل 1). بایواستراتیگرافی میکروفسیل های برش مورد اندازه گیری قبلا توسط [2] مطالعه شده است (شکل 2).
شکل 1- موقعیت جغرافیای برش مورد مطالعه (اخذ شده از نقشه توپوگرافی 50000/1 سیوند، سازمان جغرافیایی ارتش جمهوری اسلامی ایران).
2-روش مطالعه
با استفاده از تصاویر ماهواره ای و نقشه های زمین شناسی و با توجه به دسترسی مناسب به منطقه، ابتدا برش مناسب انتخاب و سپس نمونه برداری انجام شد. نمونه ها در آزمایشگاه تمیز شد، سپس با پودر نوار منیزیم سفید شده و عکس برداری شده است. با استفاده از منابع مختلف که در متن به آن اشاره شده است به شناسایی و توصیف نمونه ها پرداختیم. در ترسیم شکلها و پلیت ها از نرم افزارهای فتوشاپ و کورل دراو استفاده شده است.
3-توصیف چینهشناسی
مطالعات انجام شده نشان میدهد که منطقهي مـورد مطالعـه از نظـرچینـه شناسـی در منطقـه فـارس داخلـی قـرار مـیگیـرد. در برش مورد مطالعه سازندهای داریان، کژدمی و سروک به طور همشیب بر روی هم قرار دارند (شکل 2). در ایـن ناحیه سازند کژدمی که هدف اصلی این مطالعـه مـیباشـد، شامل 210 متر تنـاوبی سنگ آهک و سنگ آهکهاي مارنی خاکستري رنگ اکثرا لایه متوسط می باشد. در برش مورد مطالعه سازند کژدمی با مرز ناپیوستگی فرسایشی بر روی سنگ آهکهای ضخیم لایه سازند داریان قرار گرفته است. مرز بالایی سازند کژدمی با سازند سروک پیوسته بوده و با تغییر سنگ شناسی از سنگ آهکهای مارنی زرد رنگ به سنگ آهک خاکستری نسبتا تیره مشخص می شود. همچنین مجموعه فرامینیفرهای گزارش شده در انتهای سازند کژدمی نشان دهنده پائین ترین قسمت آشکوب سنومانین است (شکل 3).
شکل 2- بخشی از نقشه زمین شناسی سیوند با مقیاس 100000/1 [7] که برش مورد مطالعه در آن قرار گرفته است. موقعیت برش با ستاره نشان داده شده است.
شکل 3- گسترش مجموعه فرامینیفر برش مورد مطالعه ( با تغییرات، اخذ شده از [2])
4-سیستماتیک دیرینه شناسی
Phylum Mollusca Cuvier, 1795 [28]
Class Cephalopoda Cuvier, 1795 [28]
Sub Class Ammonidea Zittel, 1884 [7675]
Order Ammonitida Hyatt, 1889 [7675]
Suborder Ammonitina, Hyatt, 1889 [35]
Superfamily Hoplitaceae Douvillé, 1890 [29]
Family Engonoceratidae Hyatt, 1900 [36]
=Family Knemiceratidae Hyatt, 1903 emend. [37]
اینولوت، قسمت کناری تقریباً صاف، تزئینات دنده ای درشت با توبرکل های جانب- شکمی. خط درزها با سدل های ساده و لوب های پیچیده، دهانه در تمام مراحل چهارگوش.
[7271] این خانواده را در Hoplitoidea با هشت جنس شامل Engonoceras، Hypengonoceras، Knemiceras، Metengonoceras، Neolobites، Parengonoceras، Platiknemiceras و Protengonoceras قرار دادند. موقعیت سیستماتیک Hypengonoceras توسط [6261] مورد بحث قرار گرفته است. [6160] از جنس [34] Glottoceras Hyatt 1875 استفاده کرد. [23] جنس Glottoceras را به عنوان یک جنس جدا معرفی کرد.
با این حال، بحث این موضوع باز است و نیاز به مطالعه بیشتر دارد. [6261] خانواده Engonoceratidae از نظر سیستماتیک در زیرمجموعه Pulchelliatoidea قرار می دهند، در حالیکه [43] ، [7372] ، [5655] ، [6867]) و [11] کماکان این گروه را در Hoplitoidea قرار می دهند، البته [48] آن را به Pulchelliatoidea ارجاع می دهد. [24] رتبه این خانواده را به روخانواده [36] 1900 Superfamily Engonoceratoidea Hyatt ارتقاء می دهد. [50] از سوپرخانواده [36]Engonoceratoidea Hyatt, 1900 شامل خانواده [36] Engonoceratoidea Hyatt, 1900 و خانواده [37] Knemiceratidae Hyatt1903 استفاده کردند.
بحث: شباهت در خصوصیات و مورفولوژی مراحل اولیه رشد در Parengonoceras Spath، Knemiceras Böhm، و Glottoceras Hyatt که به شدت تکامل این سه جنس را از یک اجداد مشترک پس از جدایش جغرافیایی در آلبین پایین نشان می دهد [6261].
به نظر می رسد که در انتهای بایوزون L. tardefucata یا در ابتدای بایوزون D. mamillatum،Platiknemiceras در خاورمیانه (ایران، مصر، لبنان) و Parengonoceras در شمال آفریقا (تونس، الجزایر) ظهور پیدا کرده است. گام جدیدی در تکامل با گسترش Parengonoceras به سمت آمریکای جنوبی (ونزوئلا، کلمبیا، پرو) و فردی شدن Glottoceras در طول منطقه D. mamillatum مشخص شد.
سن: کرتاسه پیشین (؟ آپتین پسین- آلبین پیشین)، کرتاسه پسین (سنومانین پسین).
Genus Knemiceras Böhm, 1898 [18]
Type species: Ammonites syriacus v. Buch, 1850, p. 20, pl. 6, figs 8-10, by original designation. [22]
توصیف: اینولوت، ریب ها در مراحل اول رشد غیربرآمده است سپس متوسط تا قوي، معمولاً منفرد، گاهي به صورت جفت، از حاشيه ناف با یک توبرکل شروع ميشود و قسمت شکمی نیز دارای تکمه های شکمی-جانبی است. خط درز با لوب های سینوسی و سدل های ساده، طرفين فشرده شده تا تقريباً محدب، قسمت شکمی صاف یا کمی مقعر.
[7271] این جنس اینگونه توصیف کرده اند. فشرده تا کمی باد کرده، قسمت شکمی صاف تا کمی مقعر، ریب ها نسبتا تا بسیار مشخص، با فاصله از همدیگر، گرد شده یا پهن، معمولا به صورت جفت از ناحیه نافی از یک توبرکل شروع می شوند و به تکمه ای شکمی-جانبی ختم می شوند یا از قسمت شکمی عبور می کنند. خط درز با لب های چین دار و سدل های ساده که معمولا نامنظم هستند.
[23] و [7271] معتقدند [33] Cnemidoceras Haug, 1900، [33] Cnemioceras Haug, 1900، [46] Knemoceras Krause, 1902، [5554] Omaimaiceras Mahmoud, 1955 و [27] Iranoknemiceras Collignon, 1981 همه سیانیم این جنس هستند.
ملاحظات: معرفی جنس Glottoceras توسط [6160] عدم قطعیت های سیستماتیک پیرامون Knemiceras را حل نکرد. او این جنس را یک تنوع جغرافیایی در نظر گرفت و مشکل موقعیت سیستماتیک گونه‌های Knemiceras باقی‌مانده را باز گذاشت
جنس Knemiceras یک گروه مهم برای چینه شناسی صفحه عربستان است زیرا اغلب تنها آمونیتی است که در محیط های آب کم عمق یافت می شود که مشخصه بیشتر این منطقه در زمان آلبین است. آنها در گذشته در مورد محتوای جنس و سن گونه های مختلف اختلاف زیادی داشته اند و در بسیاری از موارد این مشکل حل نشده باقی مانده است [25]، [6261]، [32].
این سردرگمی به موارد زیر مرتبط است: (1) انبوه گونه‌های بدون توجه به تنوع درون گونه‌ای و چندشکلی (2) فقدان داده های دقیق چینه شناسی. علاوه بر این، حتی زمانی که پراکنش چینه شناسی گونه مشخص باشد، عدم وجود سایر فسیل ها همراه یک نقص است [24] . به نظر وی جمع آوری گونه های Knemicerasبه همراه سایر فوناهای شاخص می تواند در شناسایی مفید باشد.
گسترش: این جنس از مصر [50]، [10] ، تونس [47]، [49]، [51] ، الجزایر [23] ، ایران و عمان [24]، [23]، [27] ؛ لبنان [44]) اسپانیا [5756] ، فرانسه [23] ، کلمبیا و پرو [23] گزارش شده است.
سن: مرز آپتین- آلبین تا سنومانین پیشین حداکثر تا آلبین پسین.
در این بخش به منظور ارائه سیتماتیک آمونیت های شناسایی شده از رده بندی [7271] استفاده شده است. تمام اندازه گیری های بیومتری برحسب میلیمتر بوده و فاکتورهای اندازه گیری شده عبارتند از: D: قطر نمونه (Diameter)، WH: ارتفاع آخرین پیچش (Whorl thickness)، WT: ضخامت آخرین پیچش (Whorl breadth)، U: قطر بخش نافی (Umbilical)، WH/D: نسبت ارتفاع آخرین پیچش به قطر، WT/D: نسبت ضخامت آخرین پیچش به قطر نمونه، U/D: نسبت قطر ناف به قطر نمونه، WT/WH: نسبت ضخامت آخرین پیچش به ارتفاع آخرین پیچش
Species Knemiceras persicum Collignon, 1981 [27]
Type Species: holotype by original designation of Collingnon (1981, p. 259) [27]
Plate 1, Fig. A-C
1981 Knemiceras syriacum von Buch- Collignon, p. 254, pl. 1, fig. 3, pl. 2, fig. 2; pl. 6, figs. 4. [22]
1981 Knemiceras kazhdumiense Collignon, p. 255, pl. 3,fig. 1. [27]
1981 Knemiceras cf. attenuatum Hyatt, Collignon, p. 256, pl. 6, Fig. 2. [27]
1981 Knemiceras aegypticum Mahmoud, Collignon, p. 257, pl. 4, fig. 2. [27]
1981 Knemiceras collegnoni Mahmoud, Collignon, p. 258, pl. 4, fig. 3. [27]
1981 Knemiceras (Iranoknemiceras) persicum Collignon, p. 259, pl. 5, fig.1. [27]
1981 Parengonoceras zagrosiense Collignon, p. 261, pl. 7, fig. 1. [27]
2009 Knemiceras persicum Collignon, Kennedy et al., p. 14-19, pl. 5, fig. 5; pl. 7, fig.6; pl. 10- 13; ll. 14, fig. 2; pl. 15-18, text-figs.9, 10. [44]
2010 Knemiceras persicum Collignon, Bulot, p. 173, pl, 1-2 to 1-5. [24]
2014 Knemiceras persicum Collignon, Kamyabi Shadan, pl. 8, figs. 1, 2. [41]
2016 Knemiceras persicum Collignon, Asadi et al., p. 200, pl. 1, fig. 5; pl. 3, figs. 1-6; pl. 4, fig. 2; pl. 5, figs. 1-6; pl. 6, figs. 1-3.) [12]
2023 Knemiceras persicum Collignon, Sedghi et al., fig. 6- 13-16. [64]
نمونه های مورد مطالعه: K-16-1; K-16-2-K-23
مشخصات مورفومتریک
Sample No. | D | WH | WH/D | WT | WT/D | U | U/D | WT/WH |
K-16-1 | 80 | 45 | 0.56 | 40 | 0.50 | 22 | 027 | 0.63 |
توصیف: پیچش اینولوت و فشرده، قسمت های جانبی محدب، که در خط الراس باریک میشود. قسمت شکمی محدب، مقطع حجرات فشرده و تقریبا چهارگوش، ریب های اصلی کشیده و کاملاً برجسته است که در میان آنها ریب های فرعی دیده می شود. ریب ها در حاشیه نافی حالت محدب دارند و به صورت مستقیم از حاشیه داخلی به حاشیه خارجی ادامه دارند بخش پشتی تقریباً فشرده و کمی فرو رفته است و در دو طرف کلاوی های کشیده، قرینه، با تیزی رو به بالا دیده می شود.
بحث: مقطع حجرات در Knemiceras persicum در مرحله بلوغ حالت چهارگوش تا ذوزنقه ای دارد. همچنین توبرکل های جانبی نیز در قسمت دهانی دیده می شود. البته در بیشتر موارد قسمت دهانه فشرده وبدون تزئینات مشخص است. همچنین خط درز مشخص است. با این مشخصات ازK. syriacum و K. dubertrei جدا می شود. معمولا دو جنس اخیر از نظر اندازه کوچکتر از Knemiceras persicum هستند. همانطور که در قسمت سینانیم اشاره شد [44] معتقدند که تعدادی از گونه هایی که [27] معرفی کرده است سینانیم این گونه هستند. این مسئله البته نیاز به بررسی بیشتر دارد. همچنین نمونه K-23 تصاویر D-F از پلیت یک Knemiceras aff. persicum شناسایی شده اند. نمونه مورد مطالعه کامل نبوده و همه خصوصیات گونه را به خوبی نشان نمی دهد. به عنوان مثال توبرکل های حاشیه نافی به خوبی دیده نمی شوند. اما از نظر وضعیت حاشیه شکمی و طرح ریب ها شباهت خوبی به Knemiceras persicum نشان می دهند.
به نظر می رسد این گونه بیشتر از قسمت ایرانی حوضه زاگرس در نواحی خوزستان و فارس گزارش شده است [27]، [44]، [12]، [24]. البته [24] بیان داشته این گونه در سازند نهر عمر عمان یافت شده است و مقاله آن در حال انتشار است. اما با جستجو در نت به چنین مقاله ای دست نیافتم.
گسترش زمانی: [44] گونه Knemiceras persicum را همراه Tegoceras camatteanum گزارش کرده اند و بر این اساس سن بالاترین قسمت آلبین پیشین را پیشنهاد می کنند. [24] Bulot (2010) گسترش این گونه را از قسمت بالای آلبین پیشین D. mammillatum Zone تا پائین ترین آلبین میانی (H. dentatus Zone, L. lyelli Subzone) مشخص کرده است.
Knemiceras aff. iraniense Collignon, 1981 [27]
Plate 1, Fig. G-I
1981 Knemiceras iraniense sp. nov., Collignon, p. 254-255, pl. 1, fig. 1, pl. 2, fig. 1 [27]
aff. 2010 Knemiceras aff. iraniense Collignon, Bulot, p. 8, pl. 3 figs. 1-4. [24]
نمونه مورد مطالعه K-36
مشخصات مورفومتریک
Sample No. | D | WH | WH/D | WT | WT/D | U | U/D | WT/WH |
K-36 | 64 | 36 | 056 | 23 | 035 | 16 | 0.25 | 0.63 |
توصیف: نمونه مورد مطالعه کامل نیست و کمی فرسایش یافته است. پیچش پلانیس پایرال است، از مشخصات این گونه وجود توبرکل های مشخص است. در اطراف ناف کوچکتر و به صورت تکمه هستند. اما در ناحیه شکمی بزرگتر و مشخص تر که در انتهای ریب های اصلی قرار گرفته اند. ناف نسبتا عمیق با دیواره های مورب و دکمه هایی که در اطراف آن است. مقطع عرضی چهار گوش تا کمی ذوزنقه. خط درز ها در نمونه مورد مطالعه خیلی واضح نیست. اما لوب ها دندانه دار و متعدد و سدل ها بدون بریدگی واضح هستند.
بحث: Knemiceras laraense Renz مانند Knemiceras iraniense دارای توبرکل های مشخص است. اما اندازه آنها کوچکتر و نوک تیزتر هستند. در گونه مورد مطالعه توبرکل های جانبی خیلی واضح نیستند و در واقع ضخیم شدن ریب ها هستند. همچنین ناف عمیق تر از Knemiceras laraense است.
مجموعه جمع آوری شده در عسلویه تنوع درون گونه ای مهمی را نشان می دهند. فرم های فشرده با نمونه کوچکتری که توسط [27] Collignon (1981, Pl. 2, Fig. 1) نشان داده شده ، مطابقت دارند و حجره بدنی کوچکتری را نیز نشان می دهند [24] و [44] گونه Knemiceras iraniense که توسط [27] معرف شده را سینانیم Knemiceras persicum می داند.
گونه Knemiceras iraniense یک گونه اندمیک (محلی) حوضه زاگرس بوده و فعلا فقط از قسمت ایرانی زاگرس گزارش شده است [27]، [24] .
گسترش زمانی: با توجه به همراهی این گونه با Venezoliceras سن انتهای آلبین میانی تا آلبین پسین پیشنهاد می شود [24].
Knemiceras dubertreti Basse, 1940 [13]
Plate 1, Fig. J-M
1940 Knemiceras dubertreti Basse, p. 427, pl. 1, figs. 3, 4; pl. 2, figs. 1, 2; text-figs. 2a, b. [13]
1981 Knemiceras kazhdumiense Collignon, p. 255, pl. 3, fig. 1. [27]
1991 Knemiceras dubertreti Basse, Kennedy & Simmons, p. 132, pl. l d. [45]
2009 Knemiceras dubertreti Basse, Kennedy et al., p. 12-14, pl. 6, figs. 1-5; pl. 7, figs 2-5; pl. 8, figs. 1, 2; pl. 9, fig. 1; Text-figs. 7, 8. [44]
2016 Knemiceras dubertreti Basse, Asadi et al., p. 200, pl. 1, figs. 1-4, pl. 4, figs. 104. [12]
نمونه مورد مطالعه: K-41
مشخصات مورفومتریک
Sample No. | D | WH | WH/D | WT | WT/D | U | U/D | WT/WH |
K-41 | 67 | 31 | 046 | 16 | 0.23 |
|
| 0.51 |
توصیف: پیچش پلانیس پایرال، ناف کم عمق، شانه نافی باریک و گرد، پهلوها نسبتا مسطح، و به صورت همگرا به یک قسمت شکمی می رسند. در اطراف ناف تکمه های مخروطی مشخص دیده می شود که از آنها ریب های اصلی سرچشمه می گیرند. ریب های فرعی بین آنها قرار دارد. در قسمت شکمی نیز ریب های اصلی با تکمه های مشخص پایان می یابد. ریب ها مستقیم هستند، اما به نظر می رسد در نزدیکی حاشیه شکمی کمی انحناء می یابند. اثراتی از ریب در حاشیه شکمی دیده می شود. قسمت شکمی معمولا صاف یا دارای انحناء کمی است.
بحث: Knemiceras dubertrei به راحتی از K. syriacum با اندازه بزرگتر در نمونه های بالغ و نوع خط درز قابل تشخیص است. این گونه با گونه Knemiceras compressum نیز متفاوت است. Knemiceras compressum دارای ریب های درشت تر و و فشرده تر از گونه مورد مطالعه است. Knemiceras dubertrei دارای سدل های کمکی تزئین شده است. گونه مورد مطالعه همچنین مانند K. persicum سدل های جانبی خارجی حاشیه ای ندارد. [24] Knemiceras aff. kazhdumiense را گزارش کرده اما معتقد است گونه مورد مطالعه او شباهت هایی را با K. dubertreti نشان می دهد.
این گونه علاوه بر ایران از لبنان، سوریه، شبه جزیره سینا و عمان گزارش شده است [44]، [45]، [27]، [5453].
گسترش زمانی: Knemiceras dubertrei به همراه Lyelliceras lyelli یافت شده و بنابراین سن قاعده آلبین میانی دارد. این گونه از لبنان، سوریه و عمان گزارش شده است [44] (Kennedy et al., 2009) .
Plate 1, Fig. A-C, Knemiceras persicum Collignon, 1981 sample number no. K-16, Fig. D-F, Knemiceras aff. persicum Collignon, 1981, sample number no. K-23, Fig. G-I, Knemiceras aff. iraniense Collignon, 1981 [27], sample number no. K-36, Fig. J-M, Knemiceras dubertreti Basse, 1940 [13], sample number no. K-41,
5-بوم شناسی دیرینه
آمونیت ها از بیمهرگانی هستند که می توانند در تفسیر بوم شناسی دیرینه مورد استفاده قرار گیرند. در این خصوص [5958] اظهار داشت با مطالعه و بررسی پارامترهای هندسی و تزئینات آمونیت ها می توان به ارائه مدل های زندگی و محیطی آمونیتها پرداخت.بر اساس مطالعات [6362] بین مورفوتایپ آمونیت ها و رخساره های رسوبی ارتباط برقرار است. آمونیت ها معمولا در آبهای با عمق کمتر از 200 متر زندگی می کنند. او ارتباط میان مورفولوژیهای متفاوت پوسته آمونیتها بر اساس رخسارههای رسوبی را مورد بررسی قرار داد. او پیشنهاد کرد، که بیشتر مورفوتایپهای آمونیتها به طور ویژه محدود به آبهای کم عمق در حدود 100متر میباشند. او بیان کرد که آمونیتها با تزئینات زیاد شناگران ضعیفی هستند و قادر به شنا در محدودههای وسیع دریایی نمیباشند، و غالبا حرکت آنها به صورت در کف بستر است.
به طور کلی، مرز اپی‌پلاژیک-مزوپلاژیک برای آمونیتها در عمق حدود 240 متری در نظر گرفته میشود. این محدودیت به دلیل فیزیولوژی فراگموکون آمونیت ها است. فشارهای هیدرواستاتیکی و اسمزی به نحوی است که آمونیت ها از عمق 240 متر پائین تر نمی‌توانند زندگی کنند و در زیر این عمق باقی بمانند [39]، [7069]، [7170].
[15]، [16] با مطالعه مورفولوژی آمونیتها به ارائه تفسیر عمق نسبی حوضه Western Interior Greenhorn پرداخت. بر این اساس آمونیتهای پلانیاسپیرال شامل اشکال بنتیک، نکتوبنتیک و پلاژیک با تزئینات زیاد، احتمالا شناگران ضعیفی بودهاند که بیشتر اوقات را روی کف بستر میگذرانند. آمونیتهای با پوسته اسفریکونیک و سطح صاف یا تزئیناتی به طور عمده ریبها نکتوبنتیک بودند. فعالترین شناگران احتمالا فرم های با پوسته اکسی کون و سرپنتیکن هستند. آمونیتهای هترومورف با پوسته مارپیچی با سرعتی آرام و نزدیک کف زندگی میکنند. آمونیتهای هترومورف با پوسته مارپیچی با سرعتی آرام و نزدیک کف زندگی میکنند. فرمهای با حجره زندگی U در این نوع از آمونیتها نشان دهنده سازگاری از یک نوع زندگی با تحرک محدود به یک وضعیت پلاژیک میباشد. هترومورفهای پیچیده دارای دو نوع الگوی حرکتی بودهاند، حالتی که دهانه به سوی بستر دریا قرار داشته و حالتی که دهانه رو به بالا قرار میگیرد. اما در هترومرفهای با دهانه مستقیم این الگو به صورت حرکت عمودی و با دهانه رو به پایین بوده است.
همچنین [14] معتقد است آمونیتهای زمان کرتاسه که تزئینات کمتری دارند محدوده آبهای عمیق تا نیمه عمیق را نشان میدهند و در رخسارههای دور از ساحل یافت میشوند، در حالی که آمونیتهایی که تزئینات بیشتری دارند نشان دهنده آبهای کم عمق بوده و در رخسارههای نزدیک ساحل یافت میشوند. در زمینه ارتباط بین موفوتایپ آمونیتها و رخساره و بررسی نسبی عمق افرادی همچون [26]، [42]، [7473] ، اظهار نظرهای مشابهی انجام داده اند.
در کنار ارتباط مورفوتایپ های آمونیت ها با محیط های رسوبی، اطلاعات رخساره ای نیز در مورد سازند کژدمی به تفسیر بهتر بوم دیرینه شناسی کمک می کند که در مقدمه مواردی ذکر شد. هر دو سازند گرو با سن نئوکومین و کژدمی با سن آپتین-آلبین به عنوان سنگ منشاء و مخزن شناخته شده هستند [20]، [21] که نهشته های شیل سیاه که در محیط های عمیق دریایی نهشته شده اند [40]، [31]، [38] . رخساره های شیل سیاه در آن زمان در نواحی اقیانوسی تتیس و اقیانوس اطلس-آرام گسترده بوده است [9]، [52]، [17]. سازند کژدمی منبع اصلی هیدروکربن های مخازن آسماری و سروک است [19] .
شرایط بدون اکسیژن در بعضی قسمت های سازند کژدمی حاکم بوده و تا 300 متر مارن قیری در قسمت مرکزی فرورفتگی رسوب کردند [19] . نهشته های کربناته بالا رود (به سمت شمال) و سکوی قاره ای گسترده فارس/ قطر (به سمت جنوب) حوضه بی اکسیژن کژدمی (یعنی فرورفتگی دزفول) را محدود می کند [19].
وضعیت بدون اکسیژن در فروافتادگی دزفول منجر به متناوب مارن های خاکستری تیره و سنگ آهک غنی از رس شد، در حالی که رخساره های کم عمق اکسیک (عمدتا کربنات ها) در سکوی فارس رسوب کردند. ماسه‌سنگ‌های دلتایی گیاهدار بورگان، شواهدی برای وضعیت دلتای دلتای صفانیه-بورگان است. این رخساره معادل ماسه سنگ دلتایی و شیل سازند نهر عمر در عراق است [8]. ضخامت سازند کژدمی از 350 متر در شمال غربی زاگرس تا 40 متر 50 در میدان پارس جنوبی بسیار متغیر است [6665].
همچنین مطالعات [6059] نشان میدهد سازند کژدمی به عنوان یک سنگ منشاء شناخته می شود که در یک محیط دریایی نهشته شده و مواد آلی آن عمدتاً از کروژن II و II/III تشکیل شده است. تفسیر تجزیه و تحلیل Rock-Eval نشان داد که بیش از 50٪ از نمونه های کژدمی دارای مقادیر TOC کمتر از 1٪ هستند که نشان دهنده کیفیت سنگ منبع ضعیف است و در قسمت های مرکزی و شرقی حوضه گسترش دارد.
در یک مطالعه دیگر توسط [6665] انجام شده نشان می دهد مقادیر TOC سازند از صفر تا یازده درصد وزنی با یک مقدار متوسط در حدود 5 درصد وزنی در قسمت مرکزی فروافتادگی دزفول متفاوت است و متوسط مقادیر کمتر از 0.5 درصد وزنی در ارتفاعات قدیمه قطر-گاوبندی است.
در حوضه زاگرس حداکثر پیشروی در D. deshayesi zone اتفاق افتاد و سپس در زون E. subnodosocostatus سطح تراز دریا افت کرد. این عملکرد همراه با گسترش اربیتولیندا در آبهای کم عمق فارس ساحلی و زاگرس مرتفع شد، اما گسترشی از رخسارهای رسوبی میکروبی در ایران مشاهده نشده است، مانند آنچه که در عمان گسترش دارد و به عنوان OAE 1a تفسیر می شود. در حوضه سکوی قاره ای بنگستان در زون آمونیتی D. deshayesi میزان TOC به 3.5٪ می رسد که در مقایسه با افق های بالاتر قابل توجه نیست. افزایش تدریجی ماده آلی TOC در زون آمونیتی H. Jacobi به بالاترین حد خود یعنی 9٪ می رسد که می تواند معادل OAE1b تفسیر می شود. این افزایش دردیگر نقاط دنیا نیز گزارش شده است [52] ، [30]. در زون آمونیتی D. mammilatum میزان TOC بین 6٪ و 10٪ در تغییر است. البته میزان TOC در زون D. cristatum تا 15٪ هم گزارش شده است. این اطلاعات می تواند دلیلی بر یک پیشروی کامل دریا و حتی باقی ماندن این بالا بودن سطح تراز دریا برای یک دوره مشخص باشد [6968].
از سازند کژدمی گروههای فسیلی متفاوتی گزارش شده است. در مورد آمونیت ها نیز مطالعاتی انجام شده است. [24] آمونیت های زیر را گزارش کرده است: Beudanticeras, Platiknemiceras, Parengonoceras, Knemiceras, Prolyelliceras, Oxytropidoceras, Mirapeliamm, Venezoliceras, Mojsisoviczia, Lyelliceras, Pseudobrancoceras, Tonohamites, Cheloniceras, Epicheloniceras, Douvilleiceras, Dufrenoyia, Nolaniceras, Hypacanthoplites, Parahoplites, .
آمونیت های زیرCheloniceras, Douvilleiceras, Dufrenoyia, Epicheloniceras, Hypacanthoplites, Hysteroceras, Lyelliceras, Oxytropidoceras(Mirapelia), Parahoplites, Oxytropidoceras توسط [5857] از برش تنگ ماغر گزارش شده است.
[6] نیز آمونیت های زیر در تنگ ماغر مورد مطالعه قرار داده اند. Tonohamites, Hemiptychoceras, Scaphites, Epicheloniceras, Acanthohoplites, Parahoplites, Nolaniceras, Hypacanthoplites, Hysteroceras, Douvilleiceras, Dufrenoyia, Venezoliceras, Mirapelia, Oxytropidoceras, Mortoniceras. البته شناسایی بعضی جنس ها در این تحقیق مورد سوال است.
همچنین [1] جنس های Knemiceras, Tegoceras, Lyelliceras, و گونه های وابسته به آن را از برش نار در شرق بوشهر گزارش کرده اند.
[6564] نیز آمونیت های زیرDufrenoyia sp., Colombiceras sp., Epicheloniceras sp., Paracheloniceras sp., Hypacanthoplites sp., Douvilleiceras mammillatum را از سازند کژدمی گزارش کرده اند بر اساس مطالعات [14]، [16] و مقایسه جنس های آمونیتی سازندهای کژدمی به صورت خلاصه می‌توان چنین گفت: جنس Douvilleiceras را می توان معادل گروه شکلی 1، جنس های Cheloniceras, Epicheloniceras Hypacanthoplites, Acanthohoplites, Colombiceras معادل گروه شکلی 2، جنس های Paracheloniceras, Tegoceras, Knemiceras, Prolyelliceras معادل گروه شکلی 4، جنس Hysteroceras معادل گروه شکلی 5، جنس های Oxytropidoceras, Mirapeliamm, Venezoliceras معادل گروه شکلی 6، جنس هایParengonoceras, Mojsisoviczia, Lyelliceras, Pseudobrancoceras, Dufrenoyia, Nolaniceras, Parahoplites معادل گروه شکلی 8، جنس های Beudanticeras, Platiknemiceras معادل گروه شکلی 10 و جنس های Tonohamites, Hemiptychoceras معادل گروه شکلی 14 تقسیم بندی [14] در نظر گرفت (شکل 4).
با مقایسه جنس های گزارش شده در سازند کژدمی با مدل ارائه شده توسط [16] جنس Douvilleiceras در عق کم و نزدیک به ساحل زندگی می کرده است. این جنس بیشتر در نهشه های مارنی و آهکی یافت می شود. جنس هایی مانند Cheloniceras, Epicheloniceras Hypacanthoplites, Acanthohoplites, Colombiceras, Paracheloniceras, Tegoceras, Knemiceras, Prolyelliceras زندگی نکتوبنتونیک داشته که نزدیک به کف زندگی می کرده اند. این جنس های بیشتر در نهشته ی آهکی و مارنی یافت شده اند. جنس های Oxytropidoceras, Mirapeliamm, Beudanticeras, Platiknemicera, Venezoliceras Hysteroceras, با تزئینات ضعیف در نزدیکی سطح آب زندگی میکرده اند. این جنس ها بیشتر در نهشته های شیلی یافت شده اند. انواع هترومورف مانند Tonohamites, Hemiptychoceras نیز در سطح آب زندگی می کرده اند وشناگران ضعیفی بوده اند در سازند کژدمی خیلی کم یافت شده اند.
جنس هایParengonoceras, Mojsisoviczia, Lyelliceras, Pseudobrancoceras با تزئینات متوسط شناگران بهتری بوده اند و در سطح تا عمق کم زندگی میکرده اند و در نهشته ای آهکی و مارنی یافت شده اند (شکل 5). در برش مورد مطالعه وجود گونه مختلف جنس Knemiceras و عدم تنوع آمونیتی می تواند به علت شرایط نامناسب محیطی برای تنوع آمونیت ها باشد. بررسی مشخصات شکلی و نوع تزئینات جنس Knemiceras و مقایسه این جنس با جنس های مشابه در کارهای انجام شده قبلی نشانگر یک محیط کم عمق در برش مورد مطالعه بوده است. غلبه مجموعه فرامینیفر بنتیک در برش مورد مطالعه نیر این امر را پشتیبانی میکند. لذا احتمالا شرایط برای گسترش تنوع آمونیت ها فراهم نبوده است. وجود گروه های شکلی آمونیت ها در عمق های مختلف و درلایه های مختلف می تواند نشانه دهنده وجود اکسیژن باشد، لذا با استفاده از دیگر اطلاعات رخساره ای در آینده بتوان به یک تفسیر بهتر از ارتباط عمق سازند، نوع رسوبات نهشته شده و مجموعه آمونیتی سخن گفت.