بررسی و نقد تأثیر آراء فلسفی ابنسینا و سهروردی دربارۀ عقل فعال بر فهم آنان از آیات قرآن
محورهای موضوعی : مطالعات حوزه فلسفه و حکمت اسلامی
علی ارشد ریاحی
1
,
سجاد رحیمی
2
1 - استاد گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
2 - دانش‌آموخته کارشناسی ارشد فلسفه و حکمت اسلامی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
کلید واژه: ابنسینا, سهروردی, عقل فعال, تفسیر فلسفی, تأویل فلسفی,
چکیده مقاله :
در فلسفۀ ابنسینا و سهروردی، عقل فعال آخرین موجود مجرد از سلسلۀ طولی عقول است که وظیفۀ او تدبیر عالم مادون، ایجاد نفوس انسانی، اعطاء معقولات به انسان، و تعلیم و ابلاغ دستورات الهی به پیامبران است. ابنسینا و سهروردی در مقام فیلسوفان برجستۀ دو مکتب مشاء و اشراق، در آثار مختلف خود از این موجود و صفات آن، بر اساس آراء فلسفی خود، یاد کردهاند. آراء این‌دو حکیم دربارۀ عقل فعال، بر فهم آنان از آیات قرآن نیز بسیار تأثیر داشته و سبب شده است تفسیری فلسفی و در برخی موارد، تطبیق یا تأویلی فلسفی ارائه دهند. در این مقاله تأثیر آراء فلسفی ابنسینا و سهروردی در مورد عقل فعال بر فهم آنان از آیات قرآن بررسی و نقد شده است. به این منظور، همۀ آثار ابنسینا و سهروردی مورد مداقه قرار گرفت، برداشتهای قرآنی آنان که متأثر از آراء آنها در مورد این موضوع بوده، استخراج، و نحوۀ استشهاداتشان تبیین گردید. سپس، برداشتهای مذکور با استفاده از معنای لغوی، علم تفسیر، آراء فلسفی و علوم نقلی مرتبط، بصورت روش جامع، مورد بررسی و نقد قرار گرفته و این نتیجه حاصل شد که اکثر برداشتهای مذکور، غیر قابل قبول است.
In the philosophies of Ibn Sīnā and Suhrawardī the Active Intellect is the last immaterial existent in the vertical chain of the intellects. The duty of this Intellect is to administer the lower world, create human souls, grant intelligibles to human beings, and, teach and issue the divine orders to the prophets. Ibn Sīnā and Suhrawardī, as two distinguished philosophers of the Peripatetic and Illuminationist Schools, respectively, have discussed this Being and His Attributes in their various works based on their own philosophical ideas. The views of these two philosophers regarding the Active Intellect have greatly influenced their understanding of Qur’anic verses and resulted in their presentation of philosophical or, in some cases, esoteric interpretations. This paper provides a critical analysis of the impact of the philosophical views of Ibn Sīnā and Suhrawardī of the Active Intellect on their understanding of the verses of the Qur’an. To accomplish this task, after examining all of their works, the authors have extracted the Qur’anic perceptions of these two philosophers, which have been influenced by their views of the Active Intellect, and explained the quality of their proofs. Next, they have critically examined the mentioned extractions based on their lexical meanings, science of interpretation, and the related philosophical views and traditional sciences comprehensively and concluded that most of their impressions are unacceptable.
ابن‌بایویه، محمدبن علی(1361) معانی الاخبار، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابنسینا (1352) معراج‌نامه، به‌اهتمام بهمن کریمی، رشت: مطبعه عروة الوثقی.
ابنسینا (۱۳۶۳) المبدأ و المعاد، تصحیح عبدالله نورانی، تهران: مؤسسة مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل.
ابن‌شهرآشوب (بی‌تا) المناقب، تصحیح محمدحسین آشتیانی و هاشم رسولی، قم.
ابن‌عر‌بی (1422ق) تفسیر ابن عربی (تأویلات عبد الرزاق)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ازهری، محمدبن احمد (1421ق) تهذیب اللغة، تصحیح فاطمه اصلان، محمد اصلان، فاطمه محمد عمر سلامی و عبد الکریم حامد، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
بهمنیار، ابن مرزبان (۱۳۷۵) التحصیل، تهران: دانشگاه تهران.
جوادی آملی، عبدالله (1394) تفسیر تسنیم، قم: اسرا.
راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد (1374) مفردات الفاظ قرآن، ترجمة غلامرضا خسروی حسینی، تهران: مرتضوی.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (1372) مجموعه مصنفات شیخ¬اشراق، تصحیح سید حسین نصر، هانری کربن و نجفقلی حبیی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
سیوطی، جلال‌الدین (1394ق) الإتقان فی علوم القرآن، تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره: الهیئة المصریة العامة للكتاب.
طباطبائی، سیدمحمدحسین (1352ق) المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
طوسى، محمدبن حسن (بی تا) التبیان فی تفسیر القرآن، تصحیح احمد حبیب عاملى، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
طیب، عبدالحسین (1369) أطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران.
مجلسی، محمدباقر (1403ق) بحار الأنوار لِدُرَرِ أخبارِ الأئمةِ الأطهار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۷۴) تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
