تأثیر خودشناسی بر ایجاد کیفیت زیستی در معماری مکان‌های مذهبی (نمونه موردی: مسجد جامع دزفول)
محورهای موضوعی : معماری اسلامی
احمد صراف زاده
1
,
مینو قره‌بگلو
2
,
محمدعلی کی‌نژاد
3
1 - دانشجوی دکتری معماری اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز
2 - استاد معماری، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز
3 - استاد گروه مهندسی محیط زیست، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز
کلید واژه: یکی از جنبه¬های تعاملی انسان, ارتباط با خود است که دراین رابطه از یک طرف انسان به¬عنوان موجودی خودآگاه و در طرف¬ دیگر, خود واقعی انسان قرار می‌گیرد. به¬نحوی که حواس ¬مشترک, متأثر ازماهیت وجودی ¬وی بوده و بر کیفیت¬زیستی تأثیر می‌گذارد. کیفیت زیستی در سطوح مختلف ایجاد شده و در تعامل با انسان, محیط را شکل می¬دهد. همچنین هدف پژوهش ارزیابی جنبه¬های زیستی مؤثر بر روابط درونی خودشناسی میان انسان و کالبد معماری می¬باشد. ¬تحقیق حاضر تلفیقی از روش‌های کمی و کیفی است که در جنبه کیفی, با استفاده از توصیف, مشاهده و مطالعه کتابخانه‌ای و در جنبه کمی از داده‌های عددی و تحلیل به روش علمی کوداس استفاده می¬شود. یافته‌های تحقیق گویای شکل‌گیری رابطه¬ای درونی است که بر کیفیت محیط تأثیر گذاشته و متأثر از جنبه¬های خودشناسی انسان, سطوح کیفی مختلفی را ایجادمی¬کند. همچنین نتیجه‌این پژوهش نشان داد که طراحی هدفمند در جهت شکل¬دهی به کیفیت¬زیستی, به¬ترتیب متأثر از حواس¬مشترک ایمان, زمان, وحدت, حضور, مکان, ¬امان و آگاهی می¬باشد. به طوری که در رابطه¬ای مستقیم میان مؤلفه¬های مستقل (کالبدی فضایی, جمعی رفتاری, ادراکی روانی) و مؤلفه‌های وابسطه (حواس مشترک) شکل گرفته و بستری برای دستیابی به زیستی مطلوب است. بنابراین می¬توان این موضوع را ناشی از رابطه درونی میان سه جنبه آگاهی بر خود, حواس مشترک و معماری در نظر گرفت که باتوجه به رابطه میان مؤلفه¬های مستقل و وابسطه در معماری شکل می¬گیرد. ,
چکیده مقاله :
یکی از جنبه های تعاملی انسان، ارتباط با خود است که دراین رابطه از یک طرف انسان به عنوان موجودی خودآگاه و در طرف دیگر، خود واقعی انسان قرار می‌گیرد. به نحوی که حواس مشترک، متأثر ازماهیت وجودی وی بوده و بر کیفیت زیستی تأثیر می‌گذارد. کیفیت زیستی در سطوح مختلف ایجاد شده و در تعامل با انسان، محیط را شکل می دهد. همچنین هدف پژوهش ارزیابی جنبه های زیستی مؤثر بر روابط درونی خودشناسی میان انسان و کالبد معماری می باشد. تحقیق حاضر تلفیقی از روش‌های کمی و کیفی است که در جنبه کیفی، با استفاده از توصیف، مشاهده و مطالعه کتابخانه‌ای و در جنبه کمی از داده‌های عددی و تحلیل به روش علمی کوداس استفاده می شود. یافته‌های تحقیق گویای شکل‌گیری رابطه ای درونی است که بر کیفیت محیط تأثیر گذاشته و متأثر از جنبه های خودشناسی انسان؛ سطوح کیفی مختلفی را ایجادمی کند. همچنین نتیجه‌این پژوهش نشان داد که طراحی هدفمند در جهت شکل دهی به کیفیت زیستی، به ترتیب متأثر از حواس مشترک ایمان، زمان، وحدت، حضور، مکان، امان و آگاهی می باشد. به طوری که در رابطه ای مستقیم میان مؤلفه های مستقل (کالبدی فضایی، جمعی رفتاری، ادراکی روانی) و مؤلفه‌های وابسطه (حواس مشترک) شکل گرفته و بستری برای دستیابی به زیستی مطلوب است. بنابراین می توان این موضوع را ناشی از رابطه درونی میان سه جنبه آگاهی بر خود، حواس مشترک و معماری در نظر گرفت که باتوجه به رابطه میان مؤلفه های مستقل و وابسطه در معماری شکل می گیرد.
Human has always been in interaction, one of its aspects is the communication with himself. In this relationship, on one hand, human is placed as a self- aware being and on the other hand, as the real self. In such a way that common sense is affected by his existential nature and affects the quality of life. The goal of the research can be considered to evaluate the biological aspects affecting the internal relationships of self- knowledge between human and the architectural body. Biological quality is created at different levels and shapes the environment in interaction with humans. The method of this research is a combination of qualitative and quantitative factors. So that, in the qualitative review, the topic is addressed using descriptions, observations and library studies, and in its quantitative aspect, it benefits from numerical data and analysis using the scientific method of Codas. The findings of the research show the formation of an internal relationship that has affected the quality of life and architectural environment. so that in each of the senses affecting self- awareness, Different quality levels are created. In this regard, it can be concluded that the purposeful design of architecture in order to shape the quality of life is influenced by the common senses of faith and time with the greatest impact, the sense of unity, presence and place with an average impact, and the sense of safety and awareness with the least impact. So that it is formed in a direct relationship between independent components (spatial physical perception, collective behavior, psychological) and connected components (common senses) and is a platform for achieving a desirable life. Therefore, this issue can be considered as a result of the internal relationship between three aspects of self- awareness, common senses and architecture, which is formed according to the relationship between independent and dependent components in architecture.
آذر، عادل (1380) بسط و توسعه روش آنتروپی شانون برای پردازش داده‌ها در تحلیل محتوا، علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س) 11 (37و 38)، صص1- 18.
آل بویه، طاهره (1388) ارتباط انسان با خود، نامه جامعه، (59)، 45- 51.
آرین، سمیه؛ فرج پور، مریم و قمری، علی (1396) بررسی تأثیر خانه با الگوهای معماری ایرانی اسلامی بر ایجاد آرامش، کنفرانس ملی پژوهش‌های کاربردی در عمران، معماری و شهرسازی، تبریز.
اسحاقی نسب، اسماء و حسین زمانیها (1399) نسبت بین خودآگاهی و آگاهی به غیر در فلسفه ارسطو و ابن سینا، ذهن، (82)، صص109- 134.
استوار، نیما و مصطفی بهزادفر و بهادر زمانی و محمود قلعه نویی (1394) آمیخته پژوهی مؤلفه‌های مؤثر بر ادراک حس زمان در مکان شهری (مطالعه موردی: میدان نقش جهان اصفهان)، مطالعات شهری، (16)، صص 39- 54.
بهمنی، افشین و صفر قائد رحمتی (1395) ارزیابی مسکن مهر از نظر شاخص‌های کیفی مسکن مناسب، نمونه موردی: مسکن مهر 22 بهمن شهر زنجان، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، (26)، صص47- 65.
پرتو، شیده و ویدا نوروز برازجانی و شروین میرشاهزاده (1400) خوانش عوامل مؤثر بر شکل‌گیری اتمسفر فضایی مساجد معاصر با تکیه بر نظریه داده بنیاد، باغ نظر، 18 (95)، صص5- 18.
جعفریان، مرتضی و احد فرامرز قراملکی (1393) نظریه عدم امکان شناخت حقیقت اشیاء از دیدگاه ملاصدرا، حکمت صدرایی، 2 (2)، صص91- 105.
حاجی صادقی، عبدالله (1383) انسان کامل در اندیشه مطهری، قبسات.
حسن‌زاد، محمد رضا و محمد حسن ملکی و حسین جهانگیرنیا و رضا غلامی جمکرانی (1399) شناسایی و اولویت بندی عوامل مؤثر تاب آوری بازار سرمایه‌ایران، مدیریت صنعتی، 12 (1)، صص 205- 172.
حسن‌زاد، روح اله و سعید بهشتی (1393) رویکرد مبانی، اهداف، روشها و محتوای تربیت زیبایی شناختی از دیدگاه علامه جعفری (ره)، 22 (22)، صص27- 63.
حسین‌زاد، محمد (1397) اراده آزاد: تقریر امروزین نظریه اختیار، 5 (3)، صص185- 202.
دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، کمیسیون تدوین جامع سبک زندگی اسلامی- ایرانی (1398) پیش نویس کلیات سند برنامه جامع سبک زندگی اسلامی- ایرانی، تهران، شورای عالی انقلاب فرهنگی.
دهخدا، علی اکبر (1385) لغت نامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران.
روزبه، معصومه و علیرضا خضریان و ساره بیگلری (1394) حس وحدت در معماری معاصر ایران (با تاکید بر خانه دریا بندری و آذربا ایرج کلانتری)، همایش ملی فرهنگ، گردشگری و هویت شهری، موسسه مهراندیشان ارفع.
رضایی، علیرضا و سیدباقر حسینی (1394) شناخت انسان از رفتار محیطی با تاکید بر حفظ فضای شخصی، کنفرانس بین المللی پژوهش‌های نوین در عمران، معماری و شهرسازی، تهران.
زنگنه، مبینا و شیوا یعقوبی و علی عسگری (1400) ارزیابی حس مکان در معماری بازار تهران (محدوده مورد مطالعه: خیابان پانزده خرداد)، مجله گفتمان طراحی شهری، 2 (4)، صص1- 19.
سقا، فرشته و فتیحه فتاحی¬زاده و ابراهیم شفیعی¬سروستانی (1393) نقش اراده انسان درتحقق آینده موعود ازمنظر قرآن، انسان پژوهی دینی، 11 (32)، صص49- 68.
سوری، الهام و سینا رزاقی اصل و محسن فیضی (1392) مفهوم حس زمان و کاربرد آن در طراحی شهری، هویت شهر، 7 (13)، صص73- 82.
شاهرودی کلور، مرضیه و ملیحه تقی پور و فائزه گریست (1399) سنجش تطبیقی مؤلفه‌های حس مکان در عناصر کالبدی مساجد سنتی و معاصر شیراز (مورد پژوهی مسجد حاج علی، مسجد مشیر الملک، مسجد الرجا و مسجد دانشگاه)، اندیشه معماری، 4 (8)، صص40- 54.
شفیعی، میثم و سید غلامرضا اسلامی (1396) تبیین تأثیر شناخت شناسی در عرصه هنر و معماری، هویت شهر، 11 (32)، صص67- 78.
صارمی، حمیدرضا و تقی نژاد و سیما پیری (1395) سلامت روان در پرتو التزام عملی به آموزه‌های دینی، معرفت، 7 (26)، صص21- 29.
صارمی، حمیدرضا و بهاره بهرا (1400) مؤلفه‌های کیفیت مکان در شهر ایرانی اسلامی، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 11 (43)، صص5- 23.
صیاد، امیرحسین و افرا غریب‌پور و مهسا دلشاد سیاهکلی (1398) فضامندی و بدن آگاهی: بازخوانش مفهوم فضا در تجربه معماری نمونه موردی: موزه هنرهای معاصر تهران، نشریه علمی باغ نظر، 16 (75)، صص71- 82.
صالحی، گلچین (1392) کارکرد مفهوم حس روح زمان و مکان در معماری و شهرسازی، اولین کنفرانس ملی معماری و شهرسازی اسلامی و ترسیم سیمای شهری پایدار با گذر از معماری ایرانی–اسلامی و هویت گمشده آن، زاهدان.
علیپور، لیلا و محسن فیضی و اصغر محمد مرادی و غلامرضا اکرمی (1395) برداشت صحیح از نمونه‌ها در ایده پردازی معماری، هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 21 (3)، صص81- 90.
علیپور، لیلا و محسن فیضی و اصغر محمد مرادی و غلامرضا اکرمی (1398) آموزش برداشت آگاهانه از نمونه‌های معماری: رویکردها و راهکارها، نامه معماری و شهرسازی، (22)، صص91- 106.
غیاثی، نقی (1397) بازجست ساحت‌های وجودی انسان از منظر نهج البلاغه، فصلنامه پژوهش‌های نهج البلاغه، 6 (22)، صص1- 18.
غنی فر، محمد حسن و خدابخش خارایی (1398) اثر بخشی آموزش مهارت‌های زندگی (خود آگاهی و برقراری ارتباط مؤثر) بر ابراز وجود و کم رویی دانش آموزان دوره دوم ابتدایی، مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، (62)، صص 94- 101.
فرامپتون، کنت (1385) منطقه‌گرایی انتقادی، ترجمه‌ایمان رئیسی، تهران، معماری و فرهنگ.
فلاحت، محمدصادق و لیلا کمالی و صمد شهیدی (1396) نقش مفهوم حس مکان در ارتقای کیفیت حفاظت معماری، باغ نظر، 14 (46)، صص 15- 22.
فارسی نژاد، علی رضا و حامد دژآباد (1388) فلسفه آفرینش جهان و انسان از دیدگاه قرآن، اندیشه دینی دانشگاه شیراز، (30)، صص 103- 124.
کالن، گوردن (1390) گزیده منظر شهری، ترجمه منوچهر طبیبیان، تهران، دانشگاه تهران.
گنجینه، پروین و روح‌اله نمکی (1394) تأثیر ایمان انسان در معماری مسجد و مسیر طرح مسجد در آمریکای شمالی، چهارمین همایش ملی معماری، شهرسازی و پژوهش‌های نیاز محور با محوریت تحولات نوین و پژوهش‌های کاربردی، مشهد.
لطیفی، امین و حسن سجادزاده (1393) ارزیابی تأثیر مؤلفه‌های کیفیت محیطی بر الگوهای رفتاری در پارک‌های شهری (مطالعه موردی: پارک مردم همدان) مطالعات شهری، (11)، صص5- 20.
لینچ، کوین (1390) تئوری شکل شهر، ترجمه سید حسین بحرینی، تهران، دانشگاه تهران.
مروتی، سهراب و سید محمدرضا حسینی نیا و فاطمه سیفعلی ئی (1390) خودآگاهی و کارکردهای تربیتی آن در بهبود روابط اجتماعی انسان در قرآن و حدیث، نشریه آموزه‌های تربیتی در قرآن و حدیث، 4 (2)، صص1- 18.
مطهری، مرتضی (1387) مجموعه آثار استاد شهید مطهری (جلد 23)، تهران، صدرا.
موسوی، محمد حسین (1399) اثربخشی آموزش خودآگاهی از منظر آموزه‌های اسلام بر کتهش فشار روانی دانشجویان، نشریه مطالعات روانشناسی تربیتی، (37)، صص159- 174.
میرزایی، محمد (1396) پژوهشی در بایسته‌های راهبردی زندگی ایمانی، نشریه آموزه‌های حدیثی، 1 (2)، صص57- 78.
موسی پور، محمد یاسر (1397) بازخوانی مفهوم تزئین در مسکن روستایی ایران (مطالعه موردی: تزئینات مسکن در روستای اوان، استان قزوین)، نشریه مسکن و محیط روستا، (162)، صص2- 20.
معتمدی، عبدالله (1392) سبک زندگی مطلوب بر اساس دیدگاه ارتباطی (ارتباط انسان با خود، خداوند، دیگران و طبیعت).
ویژه نامه (سبک زندگی)، 4 (13)، 125- 142.
مهدی‌پور، محمد و محمدباقر بهادری (1390) خودشناسی و اهمیت آن در اشعار حسن‌زاد آملی، نشریه زبان و ادبیات فارسی، 64 (224)، صص87- 113.
مهدینژاد، جمال الدین و حمیدرضا عظمتی و علی صادقی حبیب آباد (1397) بررسی و بازخوانی مؤلفه‌های مؤثر بر ارتقا «حس معنویت» در معماری مساجد، معماری و شهرسازی پایدار، 6 (1)، صص61- 78.
مجیدی بیدگلی، کبری (1386) معنا و مفهوم ایمان از دیدگاه علامه طباطبایی (ره)، فصلنامه‌اندیشه دینی دانشگاه شیراز، (22)، صص77- 100.
نقی‌زاد، محمد (1391) حس حضور، مطلوب‌ترین برآیند ارتباط انسان با محیط، نشریه مطالعات معماری ایران، (2)، صص27- 46.
نگین تاجی، صمد و مجتبی انصاری و حسنعلی پورمند (1396) تبیین نسبت رابطه انسان و مکان در فرآیند طراحی معماری با رویکرد پدیدارشناسی، نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 22 (4)، صص 71- 80.
نوروزی، رضا علی و هاجر کوهی اصفهانی (1392) بررسی و تبیین مفهوم «انسان متعالی» از منظر قرآن کریم، نشریه پژوهش نامه معارف قرآنی، 4 (14)، صص 101- 129.
هاشم پور، پریسا و زیبا سامی (1398) کیفیت محیطی مؤثر در زیست پذیری مجتمع‌های مسکونی (مطالعه موردی: مجتمع مسکونی امام، چمران و آسمان شهر تبریز)، مطالعات شهری، (30)، صص55- 68.
یعقوبی سنقرچی، معصومه و سید غلامرضا اسلامی (1396) خودشناسی؛ رهاورد تجربه سکنی گزینی در کلاس طراحی معماری، هویت شهر، 11 (29)، صص67- 78.
Almusaed, A &Almssad, A. (2020) Quality assurance in a sustainable architecture creation process, Technology reports of kansai university, 7 (62) :3579- 3602.
Altman, I&Rogoff, B. (1987) World views in psychology: trait, interactional, organismic, and transactional perspectives. Handbook of environmental psychology, (1) :7- 40.
Gallup, G. (1979) Self- recognition in chimpanzees and man: a developmental and comparative perspective, New York: plenum press.
Keshavarz ghorabaee, m. kazimieraszavadskas, e. turskis, z. and antucheviciene, j. (2016) a new combinative distance- based assessment (codas) method for multi- criteria decision- making, economic computation and economic cybernetics studies and research, 3 (50) , 25- 44.
Low, SM & Altman, I. (1992) Place attachment, Place attachment, 1- 12.
Ohrnberger, J; Fichera, E & Sutton, M. (2017) The relationship between physical and mental health: a mediation analysi, Social science & medicine. (195) :42- 49.
Proshansky, H; Fabian, A &Kaminoff, R. (1983) Place identity: physical world socialization of the self, Journal of environmental psychology. 3 (1) :57- 83.
Poppel, E. (1978) Time perception, Berlin: perception, springerverlag.
Stokols, D & Shumaker, S. (1981) People in place: a transactional view of settings, New Jersey: Erlbaum.
