نقش شورای امنیت سازمان ملل متحد در صدور قطعنامه‌ها علیه داعش
محورهای موضوعی : اقدامات و سیاست‌های سازمان‌ها
احسان جعفری فر
1
,
رضا نصیری حامد
2
1 - دانشگاه ازاد تهران مرکز
2 - دانشگاه تبریز
کلید واژه: سازمان ملل متحدداعش قطعنامه تروریسم شورای امنیت,
چکیده مقاله :
امروز تروريسم از مهمترین موضوعات مورد توجه ملت‌ها و دولتها در سرتاسر جهان است و با آنکه این مسئله مناطق خاصی را بیشتر درگیر کرده، اما شیوع آن تقریباً به دغدغه امنیتی اغلب جوامع معاصر تبدیل شده است. سازمان ملل متحد برای مقابله با رشد و اقدامات گروههای تروریستی تلاش‌هایی را انجام داده است؛ به‌ویژه اینکه با ظهور داعش و اقدامات فراملی آن بحران تروریسم به‌عنوان تهدیدی علیه امنیت جهانی موردتوجه بیشتری قرار گرفت. این مقاله با روش تحلیلی و توصیفی و استفاده از منابع کتابخانه‌ای و سایت به دنبال پاسخ به این پرسش بوده است که «سازمان ملل چه قطعنامه‌هایی علیه گروه تروریستی داعش تصویب کرده است؟» این پژوهش در یک نوآوری برخلاف پژوهش‌های پیشین که به مسئله بحران عراق و سوریه و نقش سازمان ملل در خلال آن پرداخته‌اند قصد داشته است به‌صورت منسجم تنها به موضوع قطعنامه‌های سازمان ملل در قبال داعش بپردازد. بر اساس یافته‌های پژوهش، بین سال‌های 2014-2021 قطعنامه‌های 2169، 2170، 2178، 2199،2347،2249 و 2462 مهمترین قطعنامه‌های سازمان ملل متحد علیه داعش بوده که در موضوعات زیر تصویب شده است: قطعنامه 2169 شورای امنیت نسبت به شناسایی داعش به‌عنوان گروه تروریستی؛ قطعنامه 2170 برای انحـلال داعش؛ قطعنامه 2178 نسبت به جذب جنگجویان خارجی به داعش؛ قطعنامه 2199 دربارة منع خرید و معامله نفت و گاز، اشیای عتیقه و تاریخی با تروریست‌ها؛ قطعنامه 2347 دربارة حمایت از میراث مشترک بشریت و میراث فرهنگی؛ قطعنامه 2249 برای نابودسازی پناهگاه‌های داعش در عراق و سوریه و قطعنامه 2462 در مورد مبارزه با تروریسم و مقابله با تأمین بودجه تروریسم.
Today, terrorism is one of the most important issues for nations and governments in the world. Although certain parts of the world are more affected by this phenomenon than the others, its prevalence has almost become a security concern in most contemporary societies. We are witnessing efforts by the United Nations to counter the growth and activities of terrorist groups, especially as the crisis of terrorism became more of a threat to global security with the rise of ISIS and its transnational actions. This article through analytical and descriptive methods and by using library and website resources seeks to answer the question of what resolutions the United Nations has adopted against the terrorist group ISIL. The novelty of this study is that, unlike previous studies that have dealt with the Iraq-Syria crisis and the role of the United Nations during it, it intends to address only the issue of UN resolutions on ISIL in a coherent manner. The research findings show that since 2014 up until 2021, resolutions 2169, 2170, 2178, 2199, 2347, 2249 and 2462 are the most important UN resolutions adopted against ISIL. Resolution 2169 on the identification of ISIL as a terrorist group, Resolution 2170 on the dissolution of ISIL, Resolution 2178 on the recruitment of foreign fighters to ISIL, Resolution 2199 on the prohibition of buying and trading in oil and gas, antiques and historical objects with terrorists, Resolution 2347 on the Security Council Regarding the protection of the common heritage of humanity and cultural heritage, Resolution 2249 to destroy ISIL sanctuaries in Iraq and Syria, and finally Resolution 2462 on the fight against terrorism and the financing of terrorism; all were adopted to contain the activities of this terrorist organization
تقي زاده انصاري، مصطفی (1386). بررسي قطعنامه 28 سپتامبر 2001 شوراي امنيت سازمان ملل متحد در رابطه با مقابله با تروريسم. فصلنامه راهبرد، شماره 43، صص 180-163.
جوان پور هروی، عزیز و محقق، حمید (1399). عوامل مؤثر بر پیدایش و گرایش به بنیادگرایی. فصلنامه دانش تفسیر سیاسی، دوره دوم، شماره 3، صص 198-169.
خبیری، کابک و دربندی، مارال (1390). حقوق بینالمللی و مسئله تروریسم. فصلنامه علوم سیاسی و روابط بینالملل، دوره چهارم، شماره 16، صص 172-151.
زرنشان، شهرام (1386). شورای امنیت و تعهدات دولتها برای مقابله با تروریسم. مجله حقوقی بینالمللی، دوره بیست و چهارم، شماره 36، صص 57-94.
سازمان ملل در جمهوری اسلامی ایران (1 آذر 1394). استقبال نماینده ویژه دبیر کل سازمان ملل متحد در عراق از قطعنامه شورای امنیت علیه داعش. http://www.unic-ir.org/index.php?option=com_content&view=article&id=161
ساعدی، بهمن؛ فرزامی نسب، عبدالرضا و آرش پور، علیرضا (1399). مخاصمه مسلحانه عراق:تحلیل اقدامات ارتکابی داعش از منظر حقوق بینالملل بشردوستانه و حقوق بینالملل کیفری. مطالعات حقوق عمومی، شماره ۵۰، صص 809-836.
شریعتی فیض‌آبادی، مهدی و ناظمی، مازیار (1396). طراحی مفاهیم فرهنگ صلح ساز ورزش در توسـعه روابـط بینالملل (مطالعه موردي طرح ویو «جهان عاري از خشونت و افراطی‌گری» ریاست‌جمهور ایران). فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگی، دوره ششم، شماره 24، صص 188-163.
صالحی، سید جواد و مرادی نیاز، فاتح (1395). بنیادگرایی اسلامی داعش - القاعده: تمایزهای ساختاری و ایدئولوژیکی. دو فصلنامه علمی- پژوهشی جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام، شماره 4، صص 111 - 85.
ضیایی، سید یاسر و یدائی امناب، محسن (1395). مداخلة نظامی خارجی در مخاصمات مسلحانه غیر بینالمللی از منظر حقوق بینالملل: بررسی وضعیت عراق، سوریه، یمن و بحرین. فصلنامه آفاق امنیت، شماره 32، صص 151-123.
طباطبایی لطفی، سید احمد و سادات شارق، زهرا (1395). بررسی مشروعیت عملکرد ائتلاف ضد داعش (دولت اسلامی عراق و شام) از منظر حقوق بینالملل در سوریه، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، شماره 46، صص 179-201.
غمامی، سید محمدمهدی (1395). چالش‌های حقوق بشری و شهروندی در مبارزه با تروریسم مطالعه موردی نظام حقوقی ایالات‌متحده آمریکا و جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه آفاق امنیت، دوره نهم، شماره 33، صص 103-83.
فاطمه رضایی (1395). تروریسم و قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل. تهران: سازمان چاپ و انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
فرشاسعید، پرویز و شبانکاره، یدالله (1395).کاربرد زور علیه داعش از منظر حقوق بینالملل. سومین کنفرانس بینالمللی پژوهش در علوم و تکنولوژی، برلین، آلمان.
گوهری مقدم، ابوذر (1388). تروریسم جدید: چارچوبی براي تحلیل. دانشنامه حقوق و سیاست، شماره 12، صص 34-11.
گلستانی، فاطمه (1395). امکان‌سنجی محاکمه اعضای گروه داعش از منظر حقوق بینالملل کیفری. پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق بینالملل ، دانشگاه قم.
لسانی، سید حسام‌الدین و نقی‌زاده، یلدا (1398). بررسی قواعد حاکم بر تخریب میراث فرهنگی در مخاصمات مسلحانۀ غیر بینالمللی با تأکید بر عملکرد داعش. فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دوره سوم، شماره 32 صص 1002-981.
Boeglin, N. (2015, 12 09). Retrieved from Arguments based on UN resolution 2249 in Prime Minister´s report on airstrikes in Syria: some clarifications needed, https://www.dipublico.org/103234/arguments-based-on-un-resolution-2249-in-prime-ministers-report-on-airstrikes-in-syria-some-clarifications-needed/.
Deeks, A. (2015, nov 23). Retrieved from Threading the Needle in Security Council Resolution 2249, https://www.lawfareblog.com/threading-needle-security-council-resolution-2249.
Hilpold, P. (2016, jun 20). Retrieved from The fight against terrorism and SC Resolution 2249 (2015). towards a more Hobbesian or a more Kantian International Society?, https://link.springer.com/article/10.1007/s40901-016-0028-1#Sec2
Klug, brian (2012). Islamophobia: a concept comes of age, Ethnicities, Oxford, vol. 12, no. 5 p.665-681 https://doi.org/10.1177/1468796812450363.
Nichols, M , & Irish, J. (2015, dec 18). Retrieved from U.N. Security Council puts sanctions focus on Islamic State: https://www.reuters.com/article/ us-mideast-crisis-islamic-state-un-idUSKBN0U030P20151217.
Sanderson, Thomas M ; Michael Barber & Joshua Russakis (2015). Key Elements of the Counterterrorism Challenge. In: Religious Radicalism after the Arab Uprisings, Editor: Jon B. Alterman, Washington, Rowman & Littlefield, pp 37-92.
securitycouncilreport. (2021). Retrieved from UN Documents for Terrorism: Security Council Resolutions: https://www.securitycouncilreport. org/ un_ documents _type/ security- council- resolutions/ page/ 1? ctype= Terrorism & cbtype=terrorism#038;cbtype=terrorism.
un.org. (2020, sep 10). Retrieved from Security Council ISIL (Da’esh) and Al-Qaida Sanctions Committee Amends Eleven Entries on Its Sanctions List: https://www.un.org/press/en/2020/sc14299.doc.htm
un.org. (2020, oct 2020). Retrieved from Sanctions List Materials ISIL (Da'esh) & Al-Qaida Sanctions List: https://www.un.org/securitycouncil/ sanctions/ 1267/aq_sanctions_list
veerman, frans. (2014). The Rise of Political Islam in Europe. world watch monitor https:// www. worldwatchmonitor. org/ 2014/07/ article_ 3215384. html.
The Role of the UN Security Council in Adopting Resolutions Against ISIS
Ehsan Jafari Far
Corresponding Author, PhD Student in International Relations, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran. Ehsan_Jafari_Far@yahoo.com
Reza Nasiri Hamed
Assistant Professor of Political Science of Institute of Iranian History and Culture, University of Tabriz, Tabriz, Iran. r.nasirihamed@tabrizu.ac.ir
Abstract
Today, terrorism is one of the most important issues for nations and governments in the world. Although certain parts of the world are more affected by this phenomenon than the others, its prevalence has almost become a security concern in most contemporary societies. We are witnessing efforts by the United Nations to counter the growth and activities of terrorist groups, especially as the crisis of terrorism became more of a threat to global security with the rise of ISIS and its transnational actions. This article through analytical and descriptive methods and by using library and website resources seeks to answer the question of what resolutions the United Nations has adopted against the terrorist group ISIL. The novelty of this study is that, unlike previous studies that have dealt with the Iraq-Syria crisis and the role of the United Nations during it, it intends to address only the issue of UN resolutions on ISIL in a coherent manner. The research findings show that since 2014 up until 2021, resolutions 2169, 2170, 2178, 2199, 2347, 2249 and 2462 are the most important UN resolutions adopted against ISIL. Resolution 2169 on the identification of ISIL as a terrorist group, Resolution 2170 on the dissolution of ISIL, Resolution 2178 on the recruitment of foreign fighters to ISIL, Resolution 2199 on the prohibition of buying and trading in oil and gas, antiques and historical objects with terrorists, Resolution 2347 on the Security Council Regarding the protection of the common heritage of humanity and cultural heritage, Resolution 2249 to destroy ISIL sanctuaries in Iraq and Syria, and finally Resolution 2462 on the fight against terrorism and the financing of terrorism; all were adopted to contain the activites of this terrorist organization.
Keywords: UN, ISIL, Resolution,Tterrorism, Security Council
نقش شورای امنیت سازمان ملل متحد در صدور قطعنامه‌ها علیه داعش1
احسان جعفری فر
نویسنده مسئول، دانشجوی دکتری روابط بینالملل دانشگاه آزاد تهران مرکزی. تهران. ایران Ehsan_Jafari_Far@yahoo.com
رضا نصیری حامد
استادیار موسسه تاریخ و فرهنگ ایران، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران r.nasirihamed@tabrizu.ac.ir
چکیده
امروز تروريسم از مهمترین موضوعات مورد توجه ملت‌ها و دولتها در سرتاسر جهان است و با آنکه این مسئله مناطق خاصی را بیشتر درگیر کرده، اما شیوع آن تقریباً به دغدغه امنیتی اغلب جوامع معاصر تبدیل شده است. سازمان ملل متحد برای مقابله با رشد و اقدامات گروههای تروریستی تلاش‌هایی را انجام داده است؛ به‌ویژه اینکه با ظهور داعش و اقدامات فراملی آن بحران تروریسم به‌عنوان تهدیدی علیه امنیت جهانی موردتوجه بیشتری قرار گرفت. این مقاله با روش تحلیلی و توصیفی و استفاده از منابع کتابخانه‌ای و سایت به دنبال پاسخ به این پرسش بوده است که «سازمان ملل چه قطعنامه‌هایی علیه گروه تروریستی داعش تصویب کرده است؟» این پژوهش در یک نوآوری برخلاف پژوهش‌های پیشین که به مسئله بحران عراق و سوریه و نقش سازمان ملل در خلال آن پرداخته‌اند قصد داشته است به‌صورت منسجم تنها به موضوع قطعنامه‌های سازمان ملل در قبال داعش بپردازد. بر اساس یافته‌های پژوهش، بین سال‌های 2014-2021 قطعنامه‌های 2169، 2170، 2178، 2199،2347،2249 و 2462 مهمترین قطعنامه‌های سازمان ملل متحد علیه داعش بوده که در موضوعات زیر تصویب شده است: قطعنامه 2169 شورای امنیت نسبت به شناسایی داعش به‌عنوان گروه تروریستی؛ قطعنامه 2170 برای انحـلال داعش؛ قطعنامه 2178 نسبت به جذب جنگجویان خارجی به داعش؛ قطعنامه 2199 دربارة منع خرید و معامله نفت و گاز، اشیای عتیقه و تاریخی با تروریست‌ها؛ قطعنامه 2347 دربارة حمایت از میراث مشترک بشریت و میراث فرهنگی؛ قطعنامه 2249 برای نابودسازی پناهگاه‌های داعش در عراق و سوریه و قطعنامه 2462 در مورد مبارزه با تروریسم و مقابله با تأمین بودجه تروریسم.
واژه‌های کلیدی: سازمان ملل متحد، داعش، قطعنامه، تروریسم، شورای امنیت
تاریخ دریافت: 15/11/1400 تاریخ بازبینی: 18/12/1400 تاریخ پذیرش: 20/01/1401
فصلنامه سازمانهای بینالمللی، سال 5، شماره 1، پیاپی 14، بهار 1401، صص 31-60
[1] . این یک مقاله دسترسی آزاد تحت مجوز CC BY-NC-ND (http://creativecommons.org/ licenses/by-nc-nd/4.0/) است.
مقدمه
گروه «دولت اسلامی عراق و شام» با نام اختصاری «داعش» یک سازمان تروریستی است که با هدف ایجاد حکومت در منطقه، در کشورهای سوریه و عراق و سایر کشورها دست به عملیات تروریستی و جنایات بینالمللی زد. این گروه با قرائت خاصی از دین، برای پیشبرد مقاصد خود از سیاست تهدید و خشونت استفاده کرد و باعث کشتار مردم و تخریب و ویرانی بسیاری در عراق و سوریه شد؛ شورای امنیت سازمان ملل با در نظر گرفتن این اقدامات داعش را گروه تروریستی خواند و وجود آن را نه‌تنها برای دو کشور عراق و سوریه و منطقه خاورمیانه بلکه برای کل جهان مخرب و خطرناک برشمرد. در ادامه، تهدید داعش از جهاتی مانند جذب نیروهای انسانی از سراسر جهان، فجایع انسانی و نابودسازی زیرساخت‌ها، هدف قرار دادن مردم بی‌گناه و آواره کردن بسیاری از آن‌ها، نابودی و تجارت آثار باستانی و انفجارهای متعدد در اقصی نقاط کشور نگرانی‌هایی را دربارة تقویت پایگاه‌های این گروه ایجاد و به‌تدریج تشدید کرد و سازمان ملل با تصویب قطعنامه‌های خود از کشورهای جهان خواست از هرگونه اقدامی که موجب تقویت این گروه تروریستی شود اجتناب کنند و برای ریشه‌کن کردن آن بکوشند. از این‌رو، این مقاله با روش تحلیلی و توصیفی و استفاده از منابع کتابخانه‌ای و جست‌وجوی اینترنتی به دنبال پاسخ به این پرسش است که سازمان ملل تاکنون چه قطعنامه‌هایی علیه گروه تروریستی داعش تصویب کرده است؟ نوآوری پژوهش پیش رو در این است که برخلاف پژوهش‌های پیشین که به مسئله بحران عراق و سوریه و نقش سازمان ملل در خلال آن پرداخته‌اند، به‌صورت منسجم تنها به موضوع قطعنامه‌های سازمان ملل در قبال داعش می‌پردازد. با این هدف، ابتدا مفهوم تروریسم و تروریسم دینی را مطرح میکند و سپس جایگاه موضوع تروریسم در سازمان ملل و نقش شورای امنیت را بررسی و در پایان به موضوع داعش و قطعنامه‌های صادره از سوی سازمان ملل علیه آن توجه خواهد کرد.
بین سال‌های 2014-2021 تصویب و صدور قطعنامه‌های سازمان ملل علیه داعش (2169، 2170، 2178، 2199،2347،2249 و 2462) شامل مفادی از شناسایی داعش به‌عنوان گروه تروریستی درخواست انحـلال داعش، مقابله با جذب جنگجویان خارجی به داعش، مقابله با تأمین مالی داعش و منع خرید و معامله نفت و گاز، اشیای عتیقه و تاریخی با تروریست‌ها و تلاش برای حمایت از میراث مشترک بشریت و میراث فرهنگی در کنار درخواست از دولتها برای نابودسازی پناهگاه‌های داعش در عراق و سوریه و مبارزه با تروریسم، همگی گام‌های سازمان ملل متحد علیه داعش بوده است.
1. پیشینه و روش پژوهش
مقالات و منابع منتشره در این موضوع، در دودسته قرار داده شده است: دستة نخست بررسی نقض سازمان ملل متحد و قطعنامه‌های آن و دستة دوم مقالات مرتبط با اقدامات داعش و نقض حقوق بینالمللی. برای طولانی نشدن این بخش به یک مورد از آثاری که اخیراً منتشرشده‌اند اشاره میشود:
• مقاله «بررسی قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد»؛ سید محمدکاظم سجادپور و سعید باغبان کندری در شماره دوم فصلنامه سیاست خارجی (1397)، ضمن پرداختن به بحران سوریه (2011 تا 2017) نتیجه گرفته است، شورا تلاش کرد با ابزارهایی که در اختیار دارد و به‌طور خاص صدور قطعنامه، از فراگیر شدن این بحران جلوگیری کند؛ هرچند تا پایان سال 2017 نسخه‌ای کارآمد برای رفع موانع یا پایان دادن به بحران نیافت. این پژوهش به‌صورت مجزا به مسئله قطعنامه‌های داعش نپرداخته، ولی در طول متن به‌صورت پراکنده به آن‌ها توجه کرده است.
• مقاله «مخاصمه مسلحانه عراق؛ تحلیل اقدامات ارتکابی داعش از منظر حقوق بینالملل بشردوستانه و حقوق بینالملل کیفری»؛ بهمن ساعدی، علیرضا آرش‌پور و عبدالرضا فرزامی‌نسب در فصلنامه مطالعات حقوق عمومی (1398)، باهدف امکان‌سنجی و تبیین قابلیت اعمال مقررات و قوانین بشردوستانه و کیفری بر اقدامات ارتکابی داعش، به تحلیل و ارزیابی اقدامات داعش در جنگ عراق پرداخته‌اند. یافته‌های این مقاله نشان داده که اقدامات ارتکابی داعش نقض اصول بنیادین قوانین بینالملل بشردوستانه بوده است و الزام برای تعقیب تحت جنایات بینالمللی نسل‌زدایی، جنایت علیه بشریت و جنایت جنگی را محقق می‌سازد.
2. چارچوب مفهومی: بحران تروریسم و تروریسم مذهبی
از «تروريسم» تلقی‌‌های مختلف و تعاریف گوناگونی، به‌ویژه در هزاره جدید ارائه شده است. از مشکلات موجود در این خصوص، بیان مبهم و در عین حال گزینشی از آن در سطح مباحث سیاسی و حتی آکادمیک است که طرح روشن و شفاف این مفهوم را دچار خدشه کرده است. چنین ابهاماتی در معنا و گستره مفهومی آن بالطبع امکان تطبیق آن بر مصادیق عینی را با دشواری مواجه نموده است؛ از این‌رو زمانی که از سطح مفهومی فراتر رفته، وارد موارد عینی مرتبط با تروریسم شویم، مشکل مضاعف می‌‌گردد؛ به‌ویژه وقتی بین این مفهوم با تعابیر دیگری از قبیل دفاع از خود یا مقابله‌به‌مثل و ... تداخل دلالتی و معنایی صورت می‌‌گیرد و این امر با منافع سیاسی و جهت‌‌گیری‌‌های مختلف کشورها یا گروههای مختلف سیاسی درآمیخته میشود، ابعاد پیچیده‌‌تری می‌‌یابد. با این حال در برخی از پژوهش‌‌ها، تأکید بر مؤلفه‌هایی همچون خشونت و ایجاد رُعب و وحشت و عملی که منجر به قرباني شدن افراد عادی، به‌ویژه غيرنظاميان می‌‌گردد، جزو موارد مورد تأکید و پربسامد بوده است (Klug, 2012, p.148).
در میان نظریات مربوط به تروریسم، «نظریه موجی تروریسم»1 که از سوی «دیوید راپاپورت»2 ارائه شده، نقش مهمی در سیر تطور نظریات این مفهوم داشته است. وی بر آن است که تروریسم مدرن از 1870 پدیدار شده و نقش مهمی در تحولات نظام بینالملل ایفا نموده است. راپاپورت از آنجایی که به روندی چرخه‌‌ای در ظهور تروریسم باور دارد، برای هر یک از موج‌‌های چهارگانه در نظام بینالملل ویژگیهای خاصی قائل است. از نظر وی، نخستین موج تروریسم جدید در سده نوزدهم و از سوی بازیگران غیردولتی به وقوع پیوست؛ یعنی زمانی که جهان شاهد شکل‌گیری امواج انقلابی ضد سلطنت‌طلبانه، اقدامات آنارشیستی به‌ویژه در روسیه تزاري بود. دومین موج تروریسم نیز به دنبال اقدامات ضد استعماري و ضد امپریالیستی در کل جهان و با هدف تلاش براي تعیین حق سرنوشت در کشورهاي مختلف پدیدار شد. در واقع با اتمام جنگ جهانی اول و انعقاد «معاهده ورساي»3، جنبش‌های مختلفی در نقاط گوناگون جهان اعم از اروپا، هند، پاکستان، غنا، نیجریه و ... به وقوع پیوست که در راستای اعلام حق تعیین سرنوشت بود و از این‌رو اغلب به‌مثابه مبارزاتی مشروع قلمداد می‌شد و به‌ویژه مورد توجه و حمایت افکار عمومی در سطح جهان قرار داشت. موج سوم تروریسم در دهه‌های 1960 و 1970 در دوران جنگ سرد بین دو ابرقدرت شرق و غرب ظاهر شد و برای نمونه جنگ ویتنام تأثیر بسزایی در ایجاد و گسترش آن داشت. از ویژگیهای مهم دوره مذکور، رشد فزاینده آگاهی در میان توده‌‌های مردم به‌ویژه جوانان در غرب نسبت به وضعیت کشورها و مردم در جهان سوم بود که سبب انتقاداتی از سوی ایشان، به‌ویژه از جانب گرایش‌های متعلّق به چپ نو در خصوص رویکردهاي غرب نسبت به مسائل جهانی شد که بخشی از این روند نیز با حرکات تروریستی همراه بود. در نهایت موج چهارم تروریسم که تروریسم پست‌مدرن یا جدید نیز نامیده شده، از حدود 1979 آغاز گشته و تاکنون نیز تداوم دارد و حتی گاه در معرض تشدید قرار داشته است. راپاپورت موج اخیر را «موج مذهبی» نامیده که شکل انتحاري در آن بارزتر بوده است.
بنابراین در ریشه‌‌یابی تروریسم، علل و زمینه‌‌های مختلف داخلی و خارجی را میتوان برشمرد؛ به‌طوری‌که برای مثال عواملی از قبیل مسائل ديني، نژادي، قومي و حتي ملي سبب بروز تروریسم شود و آنگاه نحوه ظهور هر یک از این‌ها نیز ممکن است در شکل خاصی نمودار گردد چنانچه گاهی مناقشات ریشه‌‌دار فرقهای و نژادی یا حتی جغرافیایی و اقتصادی در زبان و شکلی از تروریسم مذهبی بروز پیدا میکند. بخشی از حرکات تروریستی در جهان اسلام درون‌‌تمدنی و بخشی معطوف به خارج از تمدن و کشورهای اسلامی است که برای همین برخی تلاش کردهاند آن را با استفاده از نظریه برخورد تمدن‌های ساموئل هانتينگتون تجزیه‌وتحلیل نمایند (گوهری مقدم، 1388، ص. 14).
رسیدن به اجماع در تعریف تروریسم در سازمان ملل نیز محل اشکال و اختلاف دولتها بود که این مسئله بعد از یازده سپتامبر 2001 تا حد بسیاری رفع شد و به این ترتیب سازمان ملل که به دنبال برقراری صلح و امنیت جهانی است، وارد بحث تروریسم و صدور قطعنامه‌هایی علیه آن شد و با ظهور گروه تروریستی بسیاری از این قطعنامه‌ها صادر گشت که شامل مفادی از خلل سلاح، عدم کمک‌رسانی و نابودسازی آن می‌شد.
3. بررسی جایگاه تروریسم در سازمان ملل متحد
با توجه به خطری که از ناحیه تروریسم متوجه کلیت امنیت جهانی شده است، همه دولتها، نهادها و سازمانهای بینالمللی ضرورت مقابله با آن و بسیج امکانات را برای کنترل آن احساس کرده و به انحاء مختلف این نیاز را از جمله در تصمیم‌‌گیری‌‌های مختلف حقوقی ابراز نموده‌‌اند. البته پیشینه این مواجهه به دوران قبل از تأسیس سازمان ملل متحد بازمیگردد؛ چنانچه نخستین حرکت‌ها در این زمینه در جوامع جهانی از جامعه ملل آغاز شد. جامعه ملل با صدور قطعنامه‌ای خواهان تدوین کنوانسیونی برای مقابله با تروریسم شد و به همین دلیل کنوانسیونی با عنوان «پیشگیری و سرکوب تروریسم» در سال 1937 شکل گرفت و به تصویب رسید؛ اما در عمل به اجرا منتهی نشد و از وصول به نتیجه بازماند. با این حال و به‌‌رغم ناکامی جامعه ملل در تحقق این هدف، جامعه جهانی از جمله در دوران بعد از تأسیس سازمان ملل متحد از ضرورت تدوین چنین اقداماتی برای مقابله و توقف تروریسم غافل نشد (زرنشان،1386، ص. 58).
در این زمینه، به‌ویژه با اوج‌گیری فعالیتهای تروریستی از دهه 1960، توجه جامعه جهانی برای اِعمال تمهیداتی جهت مقابله با تروریسم افزایش یافت و به تدوین و تصویب 19 کنوانسیون بینالمللی (شامل 12 کنوانسیون جهانی و 7 کنوانسیون منطقهای) انجامید که خود نشانی از اقدامات متعدد جهانی برای مبارزه با تروریسم و به عبارتی جدیت سازمان ملل متحد و سازمانهای بینالمللی در این موضوع بوده است(1) (زرنشان،1386، ص. 59). قبل از یازده سپتامبر 2001، موضوع تروریسم در دفعات محدود و خاصی از جمله در زمان اشغال کویت در 1990 در شورای امنیت مطرح شد و شورا صرفاً به صدور قطعنامه‌های خاصی اکتفا کرد. از آن جمله میتوان قطعنامه 1044 سال 1998 پس از حادثه تروریستی علیه حُسنی مبارک در مصر و قطعنامه 1189 سال 1998 درباره اقدامات تروریستی علیه سفارتخانه‌های آمریکا در کنیا و تانزانیا و قطعنامه 1267 سال 1999 به دنبال اقدامات تروریستی علیه دیپلمات‌های ایرانی در مزار شریف را نام برد (درویشی و حاتم‌‌زاده، 1391، ص. 67) با همه این‌ها، معضل تعریف تروریسم همچنان تا آخر سده بیستم به قوت خود باقی بود و تا پیش از حوادث یازده سپتامبر 2001 و وقوع حملات تروریستی وسیع در آمریکا اقدام چندان مؤثری در این باب صورت نگرفته بود و حتی به‌‌رغم تقاضاهای متعدد سازمان ملل متحد و شخص دبیر کل سازمان، بسیاری از دولتها از پیوستن به کنوانسیون‌های ضد تروریسم خودداری می‌‌کردند (زرنشان، 1386، ص. 58).(2)
پیش از وارد شدن شورای امنیت به بحث تروریسم، این مسئله را بیشتر مجمع عمومی و به‌طور ویژه کمیته ششم مجمع عمومی (کمیته حقوقی) رسیدگی میکرد. سهم مجمع تهیه و تصویب سیزده معاهده بود که به جنبه‌های مختلف اقدامات تروریستی می‌پرداخت، اما سابقه تصویب قطعنامه شورای امنیت در خصوص تروریسم به سال 1999 و قطعنامه شماره 1269 بازمیگردد که با اشاره به قطعنامه 49/60 دسامبر 1994 مجمع عمومی، تعریف تروریسم در این قطعنامه را می‌پذیرد. تلاش برای پیشگیری و منع اقدامات تروریستی با همکاری و اجرای کامل کنوانسیون‌های بینالمللی ضد تروریستی در قطعنامه 1299 به تاریخ 16 اکتبر 1999 نیز آمده است. چنانچه مشخص است تشدید اقدامات شورای امنیت در حوزه مبارزه با تروریسم متأثر از افراط‌گرایی در جهان است که باعث طرح موضوع تروریسم، هنجارسازی درباره آن و قرار گرفتن آن به‌عنوان مسئله مربوط به تهدید صلح و امنیت بینالمللی است. شورای امنیت در همه قطعنامه‌هایی که درباره تروریسم و علیه عراق، سودان، لیبی و طالبان صادر کرده، به فصل هفتم منشور استناد نموده است (رضایی، 1395). پس از یازده سپتامبر دو قطعنامه 1368 و 1373 صادر شد. قطعنامه 1373 برخلاف قطعنامه‌های پیشین یک کمیته نظارت بر اجرای قطعنامه داشت که متشکل از تمامی اعضای شورا بود و تعهدات یکدستی را برای 191 دولت عضو ایجاد میکرد که در مقایسه با سیزده معاهده در مورد تروریسم الزاماتی را تحمیل میکرد. شورای امنیت در قطعنامه 1368 (2001) مفاد مهم زیر را مطرح کرد:
• مطالبه از دولتهای عضو در خصوص ممانعت از تأمين و حمایت مالي از عملیات تروريـستي؛
• شناسایی هر نوع تأمين مالي عملیات تروريستي در سرزمین خود به‌عنوان جرم؛
• مسدود کردن منابع مالی يا پس‌‌اندازهای افراد متهم و مرتکب به اعمـال تروريـستي يا افرادی كه در راستای انجام اقدامات تروريستي فعالیت و مشارکت داشته یا انجام آن‌ها را تسریع می‌‌نمایند؛
• مطالبه از دولتهای عضو برای مساعدت در انجام تحقيقـات جنـايي و قضايي مربوط به تأمين مالي فعالیتهای تروريستی؛
• درخواست از دولتهای عضو دربارة اجتناب از حمايت از اشخاص يا گروه‌‌هایی كه به نحوی در اعمال تروريستي دست دارند؛ اعم از اینکه این موارد فعالانه باشد یا به صورتی انفعالي صورت گیرد؛
• درخواست از دولتها برای مراقبت در مورد اعطاي پناهندگي به پناه‌‌جويان در اینکه به کسانی مساعدت نمایند که در ارتكاب اعمال تروريـستي دخالـت نداشته باشند و پس از اعطـاي پناهندگي هم دقت کنند افراد پناهنده از وضعيت پناهندگي براي سازمان‌دهی، طراحـي و تمهیداتی برای عملیات تروريستي سوءاستفاده نکنند؛
• مطالبه از دولتهای عضو برای هماهنگی جهت تلاش در تقابل با تروريسم، به‌ویژه با عنایت به ارتبـاط میان تروريـسم بینالمللی بـا جنايـات سازمان‌یافته جهانی از قبیل قاچاق مواد مخدر، پول‌شویی، قاچاق غيرقانوني سـلاح و حمل‌ونقل غیرقانونی مواد اتمي، شيميايي، بيولوژيك و ساير موادی که بالقوه میتوانند خطرناك قلمداد شوند؛
• تأسيس کمیته‌ای به‌منظور نظارت بر اجـراي مناسب قطعنامـه مذکور از سوی شـورا و انجام هر اقدام ضروري براي تضمين اجراي كامـل قطعنامـه مطابق با منشور سازمان ملل متحد (خبیری و دربندی، 1390، صص. 164-163).
كميته ضد تروريسم به مسئله تـسهيل كمـك‌‌های فنی به دولتهای عـضو بر اساس مواردی همچون ارائه فرایندهای مناسب و حمایت‌‌های مالی و قانونی لازم و کمکهای مختلف محلی، منطقهای و بینالمللی و قرار گرفتن در مقام میانجی ارسال چنین مساعدت‌‌های جهانی اهتمام ورزیده است (تقي‌‌زاده انصاري، 1386، ص ۱۷۶). افزون بر این، کميته ضد تروريسم با مشاركت نهادهای مختلف بینالمللی از جمله سازمان جهـاني تجارت، اتحاديه اروپا، دفتـر مبـارزه بـا مـواد مخدر و جنايت سـازمان ملـل، سـازمان بینالمللی هواپیمایی كـشوري، سـازمان جهـاني و گروه اقدام مـالي ١٦ پليس جنائي (اينترپل) به موضوعات گوناگونی همانند ارتباط پول‌شویی و تروریسم همت گمارده است (تقي‌‌زاده انصاري، 1386، ص. 178).
4. تروریسم و وظایف شورای امنیت
طبق منشور سازمان ملل متحد، شورای امنیت وظیفة تأمین صلح و امنیت بینالمللی را بر عهده دارد4 و با هر چه که موجب به خطر افتادن صلح و امنیت بینالمللی شود، مقابله میکند. سازمان ملل در 28 سپتامبر 20015 تروریسم بینالمللی را فارغ از شدت و آثار آن تهدیدی برای صلح و امنیت بینالمللی قلمداد و اعلام کرد که باید دولتها با تدوین قواعدی عام، کلی و بدون محدودیت زمانی و مکانی در مقابله با تروریسم موظف شوند که از هیچ عملی در زمینة جلوگیری و مقابله با عملیات تروریستی دریغ نکنند. همچنین بر تشکیل «کمیته ضد تروریسم»6 از 15 عضو شورای امنیت، برای نظارت بر اجرای قطعنامه 1373 از سوی همه دولتها تأکید شد. این قطعنامه‌ها حتی به جریان مهم و تأثیرگذاری در مورد بازنگری در هنجارهای بنیادین حقوق بینالملل در دوران معاصر منجر گشته که کمابیش تداوم یافته است. در واقع با توجه به اقدامات مذکور ضمن تلاش برای تغییر برخی از موارد لازم در قواعد و نیز هنجارهای موجود، از اینکه صرفاً بر حقوق موجود تأکید شود، خودداری و تمهیدات لازم در باب تغییرات لازم در آن‌ها فراهم میشود (زمانی 1390، ص. 189). شورای امنیت نیز در مقام محافظ اصول مذکور، بر مقابله با تروریسم به انحاء مختلف طبق منشور سازمان ملل متحد تأکید دارد7 (طباطبایی لطفی و سادات شارق، 1395، ص. ۱۹۴).
در ادامه، سازمان ملل و شورای امنیت با تصویب قطعنامه 635 بیش از قبل بر مسئله مقابله با تروریسم تمرکز کردند و این قطعنامه به‌طور خاص از تروریسم به‌مثابه تهدیدی علیه صلح و امنیت بینالمللی یاد کرد و با نشان دادن دغدغه‌‌مندی در این مورد، زمینه را برای فعالیت آتی این نهاد راجع به تروریسم مهیا نمود (بزرگمهری، 139، ص. ۳۸). درباره مبارزه با تروریسم، قطعنامه‌های متعددی از سوی مجمع عمومی سازمان ملل متحد (قطعنامه 1/56 مورخ 18 سپتامبر 2001) و شورای امنیت سازمان ملل متحد (1269،1368،1373،1377 و 1390) به تصویب رسیده که همه آن‌ها در کنار محکوم نمودن این پدیده مخالف با حقوق بشر، خواستار همکاری مشترک همه کشورهای عضو در رویارویی با تروریسم شدهاند (غمامی، ۱۳۹۵، ص. 88).
داعش یا همان «دولت اسلامی عراق و شام» در سال 2014 با حضور جمعی از اسلام‌گرایان وهابی به رهبری ابوبکر البغدادی که خود را خليفه مسلمانان جهان اعلام کرده است، به وجود آمد. محل اولیه تشکیل اين گروه در سوريه بود که پس از مدتی به عراق کشیده شد. این گروه مدعی حکومت بر کل منطقه عراق و شام (شامل اردن، فلسطين اشغالی، لبنان، قبرس و بخشی از جنوب ترکیه) است که در طی سال‌های گذشته در مقاطعی توانست بخش‌هایی از عراق و سوريه را به کنترل خود درآورد. برآورد دقیقی از نیروهای داعش در منطقه وجود ندارد و احتمال داده میشود حامیان فکری آن حتی بیش از نیروهای فعال آن باشند؛ ضمن آنکه طبق برخی تخمین‌‌ها از جمله برآورد وزارت امور خارجه آمریکا، حدود ١2 هزار خارجی دست‌کم از 50 کشور جهان برای جنگ در کنار داعش به سوریه سفر کردهاند.
از مهمترین مبانی فکری داعش، اجرای شریعت به‌مثابه راه‌‌حل همه مسائل مبتلابه جوامع اسلامی است. این گروه یک ساختار سازمانی دارد که متشکل از امرای مناطق و مجالس «شورای مجاهدین» و فرماندهان عملیاتی است؛ اما امور این سازمان تشکیلاتی کاملاً محرمانه است و برخی پژوهشگران امور سیاسی اشاره میکنند که فرماندهان داعش در سوریه از امرای شبکه القاعده در عراق دنباله‌روی میکنند. داعش برای انجام فعالیت تبلیغی و ترویجی، نهادی با عنوان «شورای رسانه‌ای» دارد که با استفاده از فعالیت آن در رسانه‌های اجتماعی، نیروهای وفادار به خویش را جذب میکند و به نظر میرسد حتی با افول قدرت نظامی و سیاسی آن در منطقه، این بخش از فعالیت آن، همچنان تداوم داشته باشد. داعش ظاهراً نقطه شروع فعالیت خود را از عراق و شام قرار داده، ولی دامنه فعالیت تعریف‌شده خود را در سطح جهانی تعریف نموده است و بر همین اساس میتوان شاهد اهداف میان‌‌مدت و بلندمدت این گروه در برنامه ترسیمی‌اش بود. بخش مهمی از اقدامات بلندمدت داعش را باید در قلمرو بینالمللی ملاحظه نمود که فعالیت خود را به رد کردن مرزهای ملت- دولتها و بازتعریف حوزه‌‌هایی بر اساس مباحث اعتقادی و ایدئولوژیک پی می‌‌گیرد. مهمترین اهداف داعش عبارت‌اند از:
1) از بین بردن مرزهای سیاسی تثبیت‌شده در عراق، سوریه و حتی سرتاسر منطقه که برای نیل به آن، تضعیف دول مرکزی و راه‌‌اندازی جنگ‌های فرقهای در منطقه در دستور کار قرار گرفت؛
2) تأسیس خلافت اسلامی با تصاحب مناطقی در عراق و سوریه و اقدام به تشکیل حکومت در این مناطق و ایفای نقش دولت در آن‌ها و مقابله با تهدیدهای خارجی؛
3) فراخوان افراد و نخبگان هم‌‌نظر و هم‌‌عقیده برای الحاق آن‌ها به قلمرو خلافت اسلامی؛
4) گسترش قلمرو خلافت اسلامی به خارج از مرزهای عراق و سوریه با هدف ایجاد جامعه اسلامی فراگیر یا اُمت واحد؛ بالطبع اهداف سیاسی و ایدئولوژیک کلان داعش نیازمند قوای نظامی بوده است و در کنار آن داعش برای ایجاد انسجام داخلی اقدام به اجرای شریعت کرد (صالحی و مرادی نیاز، 1395، ص. 107).
5-۱. جنایات داعش
در 13 مارس 2015 دفتر کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل گزارشی منتشر کرد که نشان‌دهنده تجاوزات اعضای داعش بود؛ جرائمی شامل اقدام علیه انسانیت و جمعیت غیرنظامی و ژنوسید (جنایت نسل‌کشی). سازمان عفو بینالملل نیز گزارش داد که دولت اسلامی در مقیاسی عظیم مرتکب پاک‌سازی قومی و مذهبی شده و به‌طور هدفمند غیر اعراب و مسلمانان غیر سنی را هدف گرفته و اقدام به کشتن و ربودن و جابه‌جایی شمار زیادی از آن‌ها کرده است (گلستانی، 1395، ص. 63).
جدول ۱. اقدامات مجرمانة داعش | |
نقض حقوق بشر | داعش، اعضا و نیروهای نظامی دولت عراق، افسران پلیس، روزنامه‌نگاران و حتی همجنسگراها را بدون برگزاری محاکمه و به‌طور وحشیانه‌ای، از جمله آتش زدن، زیر گرفتن با خودرو و زير ديوار قرار دادن و شلیک به آن‌ها اعدام کرده است. گزارش‌ها همچنین از تعداد زیاد آدم‌ربایی‌ها، به‌ویژه کودک‌ربایی و استخدام آن‌ها به‌عنوان سرباز حکايت دارد. بر اساس این گزارش 9111 نفر از شهروندان عراقی به‌عنوان برده در مناطق تحت کنترل داعش گرفتار شدهاند (سلیمی ترکمانی، 1398، ص. 289). در سال 2014 داعش به شهر سنجار، شهر ایزدی‌ها حمله کرد و دست به اعدام‌های دسته‌جمعی و خشونت جنسی زد. داعش ایزدی‌ها را تکفیر و آن‌ها را به تغییر دين به اسلام مجبور يا اعدام کرد. در مواردی نیز زنان و دختران آن‌ها را به بردگی گرفت يا مورد تجاوز و خشونت جنسی شديد قرار داد. به گزارش يونامی، فقط 2200 نفر از 5800 ایزدی ربوده شده و از دست داعش رهايی يافته‌اند؛ ولی جسد حدود 120 ايزدی در نوامبر 2015 خارج از منطقه سنجار کشف شد. در سال 2016 کارشناسان سازمان ملل اعلام کردند که داعش مرتکب ژنوسید در عراق شده است (سلیمی ترکمانی، 1398، ص.290) |
نقض قواعد حقوق بشردوستانه | استفاده از انسان‌ها به‌عنوان سپر دفاعی علیه ایزدی‌ها، سربازگیری کودکان، تخريب اموال غیرنظامیان، عدم تفکیک بین نظامیان و غیرنظامیان، ناپديدسازی گسترده افراد انسانی، ارعاب، کشتار دسته‌جمعی، آوارگی اجباری جمعیت غیرنظامی، استفاده از مواد شیمیايی، 11 حمله به پرسنل پزشکی از موارد نقض حقوق بشردوستانه توسط داعش در عراق است. برای مثال در نوامبر 2016 داعش بدون تفکیک غیرنظامیان از نظامیان حملات سنگینی در شرق موصل انجام داد. در غرب موصل از سلاح‌های انفجاری ممنوعه و در عملیات بازپس‌گیری موصل از سپر انسانی گسترده برای جلوگیری از ورود نیروهای ارتش عراق بین نیروهای خود ارتش عراق استفاده کرد (سلیمی ترکمانی، 1398، ص. 292-291). |
بر طبق آمار (جدول ۲)، مجموع عملیات‌هایی كه از سوی داعش به‌صورت دقيق در سال 2012 در عراق تحقق یافته است، به 4500 مورد میرسد که در آن‌ها 4574 نفر جان خود را از دست داده‌اند.
جدول ۲. مجموع عملیات‌های داعش و تلفات ناشی از آن‌ها | ||
سال | عملیات | تلفات |
2012 | 4500 | 4574 |
2013 | 7681 | 9475 |
2014 | 1295 | - |
6. بررسی قطعنامه‌های سازمان ملل در قبال گروه تروریستی داعش
به دنبال موفقیت‌‌های نظامی داعش در انجام عملیات در مناطقی از عراق از سال 2013، دولت این کشور خواهان حمایت جامعه بینالمللی از این کشور و مداخله برای مقابله با این گروه برای احترام به تمامیت ارضی عراق و حفظ جان مردم این کشور شد. پس از آن و بر اثر مطالبه دولت عراق، نخستین حمله هوایی ایالات متحده در اوت 2014 علیه داعش انجام گشت. ایالات متحده بعد از این حملات، ائتلافی را برای مقابله با داعش متشکل از شصت کشور، طی سه نشست (جده، پاریس و شورای امنیت) تشکیل داد (طباطبایی لطفی و سادات شارق، 1395، ص. ۱۸۰). افزون بر آن، قطعنامه‌هایی به شرح زیر علیه داعش در سازمان ملل به تصویب رسید:
6-۱. قطعنامه 2169 و 2170 مصوب 30 ژوئیه 2014
مناطق تحت کنترل داعش با اعدام، جنایات علیه زنان، از جمله آدم‌ربایی و تجاوز جنسی، قطع عضو و شلاق در ملأعام مشخص شده و اقلیت‌های قومی و مذهبی از طریق آزار و شکنجه وحشیانه مورد هدف قرار گرفته‌اند و داعش با هدف پاک‌سازی قومی و مذهبی در مناطق تحت کنترل خود اقدامات بی‌رحمانه‌ای انجام داده است. به همین دلیل شورای امنیت در 30 ژوئیه 2014 (8 مرداد 1393) با قطعنامه 21698 داعش را گروه تروریستی تلقی کرد و درباره تجاوزات وسیع این گروه و گروههای تروریستی وابسته به آن که موجب آسیب‌‌ها و تلفات انسانی گسترده‌ای شده بود، ابراز نگرانی نمود (فرشاسعید و شبانکاره، 1395، ص. 3). در 24 مرداد 1393 شوراي امنیت در نشست شماره 7242 خـود قطعنامـه شماره 2170 را به اتفاق آراء به تصویب رسانید. این قطعنامه ذیل فصل هفتم منشـور سـازمان، بـا یـک مقدمـه و 24 بند و 6 پیوست، خواسـتار انحـلال داعش به‌عنوان گروه تروریستی شـده است و ضمن اشاره به قطعنامه‌های قبلی درباره تروریسم، خواسته که کشورهاي عضـو سـازمان ملـل با اتخاذ تصمیم‌های مناسب، زمینه لازم را برای تحریم داعش در بخش‌های مختلف اقتصـادي فراهم آورند. قطعنامه مذکور تأکید میکند که دولتهای عضو متعهد شوند بر اساس قطعنامـه شـماره 1452 مصـوب 2002 سـازمان ملـل متحد ضمن مقابله با گروههای مذکور، آن‌ها را در لیست سیاه مراودات خویش قرار دهند (شریعتی فیض‌آبادی و ناظمی، 1396، صص.171-170).
6-۲. قطعنامه 2178 مصوب 24 سپتامبر 2014
منازعه سوریه علاوه بر تأثیر در فراخوان جنگجویان تروریست خارجی موجب الهام گرفتن گروهها و سازمانهای مختلفی در دیگر مناطق جغرافیایی شد. در عرصة میدانی، سوریه عملاً میزبان گروهها و سازمانهای تروریستی مختلف، گاه با توان تهدید جهانی همچون داعش بود (طباطبایی لطفی و سادات شارق، ۱۳۹۵، ص. ۱۸). بر اساس برآوردهای آن مقطع، تعداد جنگجویان داعش بیش از 20 هزار نفر از حدود 90 کشور دنیا بود که موجب واکنش شورای امنیت شد و این شورا به صدور قطعنامه 2178 در 24 سپتامبر 2014 مبادرت کرد و خواهان آن شد که کشورهای مختلف همکاری و مساعدت لازم در زمینه مقابله با تهدید جنگجویان تروریستی خارجی9 را با ارکان مختلف سازمان ملل متحد به عمل بیاورند (طباطبایی لطفی و سادات شارق، ۱۳۹۵، ص. 187). از جمله مسائل مورد تأکید، تلاش برای خنثی کردن سیر حضور مبارزان خارجی بر اساس قطعنامه 2178 در 24 سپتامبر 2014 بود که دولتهای عضو را ملزم میکرد نسبت به جذب، سازمان‌دهی، انتقال و تجهیز افرادی که قصد همکاری با جنبش‌های جهادی و فعالیتهای تروریستی در سایر کشورها را دارند، حساس باشند و با آن‌ها مقابله نمایند. این قطعنامه به‌ویژه برای مبارزانی که خواهان حضور در منطقه و پیوستن به داعش و دیگر گروههای تروریستی مشتاق انجام اعمال جهادی در عراق و سوریه بودند، راهکارهایی ارائه میکرد (Sanderson, etal,2015, PP. 72-73). نکتة جالب این است که به سبب حذف بند اجازه اقدامات نظامی علیه داعش در عراق و سوریه دولت روسیه به آن رأی مثبت نداد (فرشاسعید و شبانکاره، 1395، ص. ۳).
6-۳. قطعنامه 2199 و 2347 مصوب سال 2015 و 2017
در فوریه 2015، شورای امنیت قطعنامه 2199 پیشنهادی روسیه را بر اساس فصل هفتم منشور و به‌اتفاق آرا تصویب کرد که به‌ویژه با مخاطب قرار دادن داعش، به تخریب اموال فرهنگی در سوریه اشاره میکند. این قطعنامه، تخریب میراث فرهنگی در عراق و سوریه را به دست داعش محکوم و همه اعضای سازمان ملل متحد را ملزم میکند که اقدامات مناسبی برای جلوگیری از تجارت اموال فرهنگی در این دو کشور و دیگر اقلام باستانی، تاریخی اتخاذ کنند. گام‌ها به ممنوعیت تجارت دوجانبه در خصوص اقلام مربوط بوده و یونسکو، اینترپل و دیگر سازمان‌ها باید در جهت اجرای چنین گام‌هایی، مساعدت لازم را ایفا کنند. قطعنامه 2199 در واقع مکمل قطعنامه‌های قبلی 2170 و 2178 صادرشده توسط شورای امنیت دربارة مبارزه با تروریسم است که دولتهای عضو حامی تروریسم در کشورهای عراق و سوریه را از خریدوفروش نفت و گاز، اشیای عتیقه و تاریخی با تروریست‌ها منع و از همه دولتها درخواست کردهاند که مانع دستیابی داعش به درآمدهای نامشروع شوند (لسانی و تقی‌‌زاده، 1398، ص. 994).
به گفته آمریکا در جلسه شورای امنیت، داعش حدود 500 میلیون دلار از فروش نفت در بازار سیاه و «بیشتر از میلیون‌ها دلار وحشیانه از مردم اخاذی میکند» برداشت کرده است. «چورکین»10 نماینده روسیه گفته است که داعش همچنین سالانه 250 میلیون دلار از فروش فسفات، 200 میلیون دلار از جو و چاودار و 100 میلیون دلار از سیمان درآمد کسب میکند و رهبران دولت اسلامی ماهانه 30 میلیون دلار برای خرید تسلیحات و مهمات با استفاده از شرکت‌های خمپاره در شرق اروپا اختصاص می‌دهند. پذیرش قطعنامه سازمان ملل نتیجه بررسی 18 ماهه رژیم تحریم‌های القاعده بود (Nichols & Irish, 2015).
در 24 مارس 2017، شورای امنیت قطعنامه 2347 را در خصوص حمایت از میراث مشترک بشریت و میراث فرهنگی با رأی موافق 15 عضو آن به تصویب رساند و دربند 4 با محکوم کردن تخریب میراث فرهنگی، اماکن مذهبی و باستانی و همچنین غارت و قاچاق آن‌ها در زمان جنگ و درگیری توسط گروههای تروریستی از القاعده وداعش برای نخستین بار در تاریخ سازمان ملل متحد تهاجم عمدی به میراث فرهنگی کشورها را به‌مثابه جنایات جنگی دانست. یادآور میشود که سه قطعنامه 2347،2199 و 2139 ذیل فصل هفتم اعضا را موظف میکند به بحران اموال فرهنگی در سوریه و عراق توجه کنند. در متن قطعنامه 281 مجمع عمومی مصوب 28 می 2015 نیز عنوان به کار رفته «نجات فرهنگی عراق» بوده است (لسانی و تقی‌‌زاده، 1398، صص. 995 و 994).
6-۴. قطعنامه 2249 مصوب 19 نوامبر 2015
دامنة تهدیدات ناشی از اقدامات تروریستی گروههای اسلام‌‌گرا، از جمله درگیری و ورود برخی از اروپا‌‌یی‌‌ها در امور جهادی در خاورمیانه، «تونی بلر»11، نخست‌وزیر پیشین بریتانیا را واداشت که در آوریل 2014، از رهبران غربی بخواهد با کنار گذاشتن اختلافاتشان با چین و روسیه، بر تهدید رو به افزایش رادیکالیسم دینی متمرکز شوند. بلر تصریح داشت: «رویارویی با دیدگاه رادیکال از اسلام باید در دستور کار بینالمللی قرار گیرد» (veerman, 2014). در طول زمان، حوادث تروریستی مختلفی از جانب داعش در کشورهای تونس، ترکیه، روسیه و لبنان رخ داد و اقداماتی نیز در 26 ژوئن در سوسه تونس، 10 سپتامبر در آنکارای ترکیه، 31 اکتبر در شبه‌جزیره سینا، 12 نوامبر در بیروت رخ داد (فرشاسعید، 1395، ص. 4). يك هفته پس از حملات تروريستي 13 نوامبر 2015 در پاريس كه ۱۳۰ نفر كشته و ۳۵۰ نفر ديگر زخمي شدند، داعش مسئوليت این حملات را بر عهده گرفت (ضیایی و یدائی امناب، 1395، ص. 140). در واکنش، فرانسه پیش‌نویس قطعنامه‌ای را به شورای امنیت ارائه کرد که به تصویب قطعنامه 224912 به اتفاق آرا منجر شد. در این قطعنامه داعش، خطری برای صلح و امنیت بینالمللی تلقی شده است و ضمن ابراز همدردی با منسوبان قربانیان عملیات تروریستی در مناطق مختلف جهان، از دولت‌هایی که دارای توان لازم هستند، دعوت شده تا همه امکانات خود را طبق قوانین لازم در چارچوب حقوق بینالملل و به‌ویژه منشور سازمان ملل متحد، همچنین حقوق بشر، قوانین مربوط به پناهندگی و نیز حقوق بشردوستانه در مناطق تحت اشغال داعش به کار گیرند و تلاش کنند از ادامه فعالیتهای تروریستی این گروه و موارد مشابه از سوی جبهه النصره، القاعده و دیگران مانع شوند (طباطبایی لطفی و سادات شارق، 1395، ص. 195). این قطعنامه همچنین از دولتهای عضو خواسته است تلاش‌های خود را برای قطع جریان اعزام پیکارجویان تروریست به عراق و سوریه و پیشگیری و مقابله با تأمین مالی تروریسم تشدید و هماهنگ کنند و به اجرای قطعنامه‌های پیشین سازمان ملل در این زمینه ادامه دهند (unic-ir, 1394). قطعنامه به حق دولتها برای توسل به‌زور اشاره میکند، بدون آنکه خودش صریحاً چنین توسل به زوری را اجازه داده باشد (طباطبایی لطفی و سات، 1395، ص. 197)؛ با این حال برخی معتقدند که تحت این قطعنامه ایالات‌متحده امریکا همراه با متحدانش، در ائتلاف ضد داعش، بدون مجوز دولت مرکزی بشار اسد، به مداخله نظامی و بمباران مواضع داعش اقدام کردهاند. مداخله آمریکا و ترکیه به‌طورقطع، ناقض قواعد آمره بینالمللی، ازجمله اصل منع توسل به‌زور علیه حاکمیت سرزمینی کشورها و اصل منع مداخله در امور داخلی دولتها است. برخی استدلال میکنند که این اختیار را ایالات متحده بر اساس قطعنامه 2249 شورای امنیت برای مداخله نظامی یافته، چراکه قطعنامه، مجوز هرگونه اقدام لازم را برای نابودی داعش تجویز کرده است. البته این استدلال صحیح به نظر نمی‌رسد، زیرا بلافاصله پس از عبارت هرگونه اقدامات لازم، رعایت حقوق بینالملل و منشور بیان شده است و بی‌معناست که مجوز توسل به‌زور داده شود و از طرف دیگر، به رعایت منشور اشاره کند؛ چراکه خود منشور توسل به‌زور را منع کرده است. حقوق بینالملل هم اجازه نمی‌دهد برای دفع یک بازیگر غیردولتی وارد خاک کشور دیگری شد. همچنین، در صدر قطعنامه، یعنی مقدمه‌اش، به حاکمیت، تمامیت ارضی، استقلال و یکپارچگی سرزمین سوریه و عراق اشاره شده است؛ از این‌رو، حمله به داعش، بدون نقض حاکمیت عراق و سوریه، ممکن نیست (ضیایی و یدائی امناب، 1395، ص. 142). یادآور میشود که شورای امنیت بر حفظ حاکمیت، تمامیت سرزمینی و استقلال سیاسی تمام دولتها مطابق منشور تصریح میکند13؛ بنابراین افزون بر اشاره در خصوص مقابله با داعش، بر لزوم حفظ تمامیت ارضی عراق و سوریه هم تأکید دارد14 (طباطبایی لطفی و سادات شق، 1395، ص. 194).
تحت نظارت سازمان ملل، قطعنامه 2249 شورای امنیت سازمان ملل متحد برای مبارزه مؤثرتر با تروریسم بینالمللی و اطمینان از اینکه این امر به‌صورت یک‌جانبه اتفاق نمی‌افتد، در نظر گرفته شد؛ زیرا ثابت شده است که اقدام یک‌جانبه نه مؤثر است و نه به نظم بینالمللی باثبات‌تر منجر میشود (Hilpold, 2016). قطعنامه 2249 شورای امنیت سازمان ملل متحد داعش را به‌وضوح چالش اصلی معرفی میکند. داعش یک تهدید «جهانی و بی‌سابقه» برای صلح و امنیت بینالمللی است که نیاز به توجه اولیه دارد (پیشین). یکی از دلایلی که باعث تصویب این قطعنامه شد مخالفت پارلمان برخی کشورها با ائتلاف نظامی علیه داعش بود و این قطعنامه ممکن است به کشورهایی مانند بریتانیا و آلمان قدرت دهد تا در فعالیتهای نظامی علیه داعش شرکت کنند. به‌عنوان مثال، مصوبه شورای امنیت سازمان ملل ممکن است نمایندگان پارلمان بریتانیا را که قبلاً در مورد رأی دادن به حمایت از کمپین نظامی بریتانیا تصمیم نگرفته‌اند تحت تأثیر قرار دهد (Deeks, 2015). علاوه بر این، قطعنامه 2249 در 20 نوامبر، درست یک هفته پس از حملات 13 نوامبر پاریس توسط داعش، به تصویب رسیده است (Boeglin, 2015).
از سوی دیگر این قطعنامه متوجه اقدامات داعش نیز بوده است. داعش مکان‌های مذهبی بسیاری در قلمرو تحت کنترلش در عراق و آثار، نشانه‌ها و مجسمه‌هایی ازجمله مجسمه‌های مسیحی مریم مقدس، تابلوهای تاریخی و کلیساهای مسیحیان را در مناطق تحت تصرف خود تخریب و حتی آرامگاه حضرت یونس نبی را در شهر موصل به‌طور کامل منفجر و ویران کرد. این گروه با تصرف مناطق مختلف عراق، مساجد و زیارتگاه‌های شیعیان ازجمله دو حسینیه «جواد» در تلعفر و حسینیه «القبه»15 در مرکز موصل تخریب نمود. مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال 2015 در قطعنامه خود دربارة حفاظت از میراث فرهنگی عراق، تخریب و غارتگری میراث فرهنگی‌ها و کلیساها زیارتگاه‌ها توسط داعش را محکوم و تأکید کرده است که چنین اعمال وحشیانه‌ای به‌سرعت باید متوقف شوند (ساعدی و همکاران، 1399، ص 830). قطعنامه 2249 نقض شدید و سیستماتیک حقوق بشر، تخریب و غارت میراث فرهنگی را محکوم میکند (فرشاسعید، 1395، ص. 4).
جدول ۳. مهمترین اسناد سازمان ملل علیه تروریسم داعش (قطعنامه‌های شورای امنیت) | ||
تاریخ | شماره قطعنامه | توضیحات |
15 اوت 2014 | S / RES / 2170 | جذب داعش و النصره از جنگجویان خارجی را محکوم و شش نفر از افراد وابسته به این گروهها را تحت رژیم تحریم‌های القاعده 1267/1989 ذکر کرد(3) |
12 فوریه 2015 | S / RES / 2199 | در قبال درآمد غیرقانونی داعش و النصره از طریق صادرات نفت، آثار باستانی، پرداخت دیه و کمکهای خارجی صادر شد.(4) |
12 دسامبر 2016 | S / RES / 2322 | در مورد همکاری قضایی بینالمللی در مقابله با تروریسم صادر شد. |
20 جولای 2017 | S / RES / 2368 | دربارة تجدید و به‌روزرسانی رژیم تحریم‌های داعش و القاعده 1267/1989/2253 بود که در آن، هشت نفر یا سازمان به فهرست تحریم‌ها اضافه شدند.(5) |
17 دسامبر 2015 | S / RES / 2253 | برای تقویت رژیم تحریم القاعده و تمرکز بر دولت اسلامی (داعش) بود. رژیم تحریم‌ها به «فهرست تحریم‌های داعش (داعش) و القاعده» (1267/1989/2253) تغییر یافت تا این تمرکز را منعکس کند.(6) |
20 نوامبر 2015 | S / RES / 2249 | از کشورهای عضو خواسته شد تا تمام اقدامات لازم را در سرزمین تحت کنترل داعش در دفع اقدامات تروریستی آن و سایر وابستگان القاعده انجام دهند(7) |
21 دسامبر 2017 | S / RES / 2396 | این قطعنامه تهدیدات جنگجویان تروریست خارجی را موردتوجه قرار می‌داد.(8) |
28 مارس 2019 | S / RES / 2462 | در مورد مبارزه با بودجه تروریسم تصویب شد. |
منبع: (securitycouncilreport, 2021)
در کنار قطعنامه‌های پیش‌گفته، برخی قطعنامه‌ها نیز تصویب‌شده‌اند که میتوانند در راستای مبارزه با تروریسم نیز مفید واقع شوند ازجمله: سازمان ملل 9 دسامبر 201516 این قطعنامه‌ای در مورد جوانان، صلح و امنیت بود و از افزایش رادیکالیزاسیون به خشونت و افراط‌گرایی خشن در میان جوانان هشدار می‌دهد، 12 دسامبر 2016 این قطعنامه 232217 در مورد همکاری قضایی بینالمللی در مقابله با تروریسم و در 24 مارس 2017 قطعنامه 234718 دربارة حفاظت از میراث فرهنگی در درگیری‌های مسلحانه صادر گشت. 13 فوریه 2017 قطعنامه 234119 در زمیتة حفاظت از زیرساخت‌های مهم در برابر تهدیدهای تروریستی و قطعنامة 2 اوت 2017 قطعنامه 237020 در مورد جلوگیری از دستیابی سلاح به تروریست‌ها و در 28 مارس 2019 قطعنامه 246221 دربارة مبارزه با بودجه تروریسم تصویب شد (securitycouncilreport, 2021).
سازمان ملل لیست تحریم‌های خود را در 10 سپتامبر 2020 اصلاح کرد، کمیته شورای امنیت طبق قطعنامه‌های 1267 (1999)، 1989 (2011) و 2253 (2015) در مورد داعش (داعش)، القاعده و افراد وابسته، گروهها، مؤسسات و نهادها، اصلاحات مشخص را تصویب کرد. فهرست و تحریم‌های القاعده از افراد و نهادهای مشمول ضبط دارایی‌ها، ممنوعیت سفر و تحریم تسلیحاتی در بند 1 قطعنامه 2368 (2017) شورای امنیت تحت فصل هفتم منشور ملل متحد تصویب شده که لیست تحریم‌ها شامل نام 22 فرد و 9 نهاد بوده است (un.org, 2020)
جمع‌بندی
تعریف تروریسم تا پیش از حادثه یازده سپتامبر 2001 محلی برای اختلافات و عدم اجماع بود. امروزه نیز مسئله تروریسم و تعریف آن یکی از مسائل اختلاف‌برانگیز است؛ برای مثال در حالی حزب‌الله به‌عنوان گروه تروریستی تعریف میشود که برخی کشورها، از جمله ایران آن را نمی‌پذیرند. پیش از وارد شدن شورای امنیت به بحث تروریسم این مسئله بیشتر از سوی مجمع عمومی و به‌طور ویژه توسط کمیته ششم مجمع عمومی (کمیته حقوقی) رسیدگی می‌شد؛ اما حادثه یازده سپتامبر و ظهور داعش در خاورمیانه را میتوان دو اتفاقی دانست که موجب اتفاق‌نظر اعضای مجمع و شورای امنیت درباره تروریسم شد. از سپتامبر 2001 به بعد، برای مقابله با تروريسم تدابيري در دستور کار سازمان ملل قرار گرفت تا در درجه اول، اين نهاد از اصل حمايت از حقوق بشر برخوردار باشد؛ اصلی که با اقدامات متعددی چون کشتار، شكنجه و تجاوز مورد نقض جدي قرارگرفته بود. از سوی دیگر مقابله با تروريسم و تهدید جهانی و مبارزه با تقویت آن به‌عنوان شیوه مقابله با تروريسم در دستور كار قرار گرفت. گروه تروریستی داعش فراتر از سرزمین‌های عراق و سوریه جهان را تهدید میکرد و با اقدامات متعدد ایجاد ناامنی و رعب و وحشت در جهان در صدر عامل ناامنی كشورهای جهان قرار می‌گرفت. این مسئله به‌منظور ترغیب جوامع بینالمللی برای مقابله با این گروه اهرمی فراهم ساخت و سازمان ملل متحد تلاش کرد با صدور قطعنامه‌های مختلف به آن واکنش نشان دهد تا هم بتواند جلوی اقدامات آن را بگیرد و به نابودسازی داعش برسد و هم عواملی را که موجب حمایت و تقویت این گروه از سوی مراجع یا کشورهای حامی تروریسم میشود محدود کند.
قطعنامه 2169، داعش را یک گروه تروریستی شناخت و از تهاجم وسیع این گروه و در نتیجه بروز فجایع انسانی ابراز نگرانی کرد. قطعنامه 2170 تحت فصل هفتم منشـور سـازمان خواسـتار انحـلال گروه تروریستی داعش شـد. قطعنامه 2178 نسبت به جنگجویان خارجی و جذب اعضای خارجی داعش جهت مقابله با جذب، سازمان‌دهی، انتقال و تجهیز افرادی صادر شد که قصد همکاری و فعالیتهای تروریستی با این گروه را از طریق پیوستن به آن در عراق و سوریه یا انجام اقدامات در سایر کشورها دارند. قطعنامه 2199 مکمل قطعنامه‌های 2170 و 2178 صادرشده توسط شورای امنیت در خصوص مبارزه با خرید و منع معامله نفت و گاز، اشیای عتیقه و تاریخی با تروریست‌ها بوده و قطعنامه 2347 شورای امنیت در خصوص حمایت از میراث مشترک بشریت و میراث فرهنگی صادر شده است. قطعنامه 2249 شورای امنیت از دولتهای عضو می‌خواهد تا در صورت توانایی با رعایت حقوق بینالملل و ایجاد هماهنگی برای پیشگیری به مقابله با اقدامات تروریستی در سرزمین‌های تحت کنترل داعش در سوریه و عراق بپردازند و پناهگاه‌های آن‌ها را در این دو کشور نابود سازند. در 28 مارس 2019 هم قطعنامه 2462 در مورد مبارزه با تروریسم و مقابله با تأمین بودجه تروریسم تصویب شد.
به‌طورکلی میتوان گفت، از آنجا که مصوبات سازمان ملل جنبه حقوقی دارد و کشورها را ملزم به رعایت آن میکند، می‌تواند در جهت کاهش مخاطرات تروریسم تأثیرگذار باشد؛ با این حال همچنان که سازمان ملل نشان داده، هرگز نتوانسته است به‌صورت واقعی به برقراری صلح منجر شود؛ چراکه تحت تأثیر عمده رقابت‌های سیاسی قدرت‌های بزرگ بوده و جنبة حقوقی با جنبة سیاسی آن آمیخته شده است. ازاین‌رو، مشاهده میشود که از یک‌سو جنبه الزام‌آور بودن اجرای قطعنامه‌ها و از سوی دیگر بندهایی که اجازه اقدامات علیه تروریسم را بدهد دارای نقصان است و از بعد دیگر برخی کشورها چون ایالات‌متحده و ترکیه نیز از پوشش قطعنامه‌ها برای اقدامات خودسرانه در انجام عملیات نظامی استفاده کردهاند که نشان می‌دهد، نه‌تنها تعریف تروریسم، بلکه مقابله با تروریسم نیز نیازمند بازتعریف است.
پی‌نوشت‌ها
[1] . Wave theory of terrorism
[2] . David rapoport
[3] . Treaty of versailles
[4] . SC/RES/2199 (12, FEB, 2015)
[5] . SC/RES/1373 (28, SEP,2001)
[6] . Counter-Terrorism Committee (CTC)
[7] . SC/RES/2178 (24, SEP, 2014)
[8] . SC/RES/2169(30, JUN, 2014)
[9] . Foreign Terrorist Fighters
[10] . Vitaly Churkin
[11] . TONY BLAIR
[12] . RES/SC/2249(20 November 2015)
[13] . SC/RES/2170 (15,AUG, 2014)
[14] . SC/RES/2199 (12, FEB, 2015)
[15] . Al-Qubba
[16] . SC/RES/2250 (9,DEC, 2015)
[17] . SC/RES/2322 (12,DEC, 2016)
[18] . SC/RES/2347 (24,MARCH, 2017)
[19] . SC/RES/2341 (13,FEB, 2017)
[20] . SC/RES/2370 (2,AUG, 2017)
[21] . SC/RES/2462 (28,MAR, 2019)
منابع
تقي زاده انصاري، مصطفی (1386). بررسي قطعنامه 28 سپتامبر 2001 شوراي امنيت سازمان ملل متحد در رابطه با مقابله با تروريسم. فصلنامه راهبرد، شماره 43، صص 180-163.
جوان پور هروی، عزیز و محقق، حمید (1399). عوامل مؤثر بر پیدایش و گرایش به بنیادگرایی. فصلنامه دانش تفسیر سیاسی، دوره دوم، شماره 3، صص 198-169.
خبیری، کابک و دربندی، مارال (1390). حقوق بینالمللی و مسئله تروریسم. فصلنامه علوم سیاسی و روابط بینالملل، دوره چهارم، شماره 16، صص 172-151.
زرنشان، شهرام (1386). شورای امنیت و تعهدات دولتها برای مقابله با تروریسم. مجله حقوقی بینالمللی، دوره بیست و چهارم، شماره 36، صص 57-94.
سازمان ملل در جمهوری اسلامی ایران (1 آذر 1394). استقبال نماینده ویژه دبیر کل سازمان ملل متحد در عراق از قطعنامه شورای امنیت علیه داعش. http://www.unic-ir.org/index.php?option=com_content&view=article&id=161
ساعدی، بهمن؛ فرزامی نسب، عبدالرضا و آرش پور، علیرضا (1399). مخاصمه مسلحانه عراق:تحلیل اقدامات ارتکابی داعش از منظر حقوق بینالملل بشردوستانه و حقوق بینالملل کیفری. مطالعات حقوق عمومی، شماره ۵۰، صص 809-836.
شریعتی فیض‌آبادی، مهدی و ناظمی، مازیار (1396). طراحی مفاهیم فرهنگ صلح ساز ورزش در توسـعه روابـط بینالملل (مطالعه موردي طرح ویو «جهان عاري از خشونت و افراطی‌گری» ریاست‌جمهور ایران). فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگی، دوره ششم، شماره 24، صص 188-163.
صالحی، سید جواد و مرادی نیاز، فاتح (1395). بنیادگرایی اسلامی داعش - القاعده: تمایزهای ساختاری و ایدئولوژیکی. دو فصلنامه علمی- پژوهشی جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام، شماره 4، صص 111 - 85.
ضیایی، سید یاسر و یدائی امناب، محسن (1395). مداخلة نظامی خارجی در مخاصمات مسلحانه غیر بینالمللی از منظر حقوق بینالملل: بررسی وضعیت عراق، سوریه، یمن و بحرین. فصلنامه آفاق امنیت، شماره 32، صص 151-123.
طباطبایی لطفی، سید احمد و سادات شارق، زهرا (1395). بررسی مشروعیت عملکرد ائتلاف ضد داعش (دولت اسلامی عراق و شام) از منظر حقوق بینالملل در سوریه، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، شماره 46، صص 179-201.
غمامی، سید محمدمهدی (1395). چالش‌های حقوق بشری و شهروندی در مبارزه با تروریسم مطالعه موردی نظام حقوقی ایالات‌متحده آمریکا و جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه آفاق امنیت، دوره نهم، شماره 33، صص 103-83.
فاطمه رضایی (1395). تروریسم و قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل. تهران: سازمان چاپ و انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
فرشاسعید، پرویز و شبانکاره، یدالله (1395).کاربرد زور علیه داعش از منظر حقوق بینالملل. سومین کنفرانس بینالمللی پژوهش در علوم و تکنولوژی، برلین، آلمان.
گوهری مقدم، ابوذر (1388). تروریسم جدید: چارچوبی براي تحلیل. دانشنامه حقوق و سیاست، شماره 12، صص 34-11.
گلستانی، فاطمه (1395). امکان‌سنجی محاکمه اعضای گروه داعش از منظر حقوق بینالملل کیفری. پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق بینالملل ، دانشگاه قم.
لسانی، سید حسام‌الدین و نقی‌زاده، یلدا (1398). بررسی قواعد حاکم بر تخریب میراث فرهنگی در مخاصمات مسلحانۀ غیر بینالمللی با تأکید بر عملکرد داعش. فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دوره سوم، شماره 32 صص 1002-981.
Boeglin, N. (2015, 12 09). Retrieved from Arguments based on UN resolution 2249 in Prime Minister´s report on airstrikes in Syria: some clarifications needed, https://www.dipublico.org/103234/arguments-based-on-un-resolution-2249-in-prime-ministers-report-on-airstrikes-in-syria-some-clarifications-needed/.
Deeks, A. (2015, nov 23). Retrieved from Threading the Needle in Security Council Resolution 2249, https://www.lawfareblog.com/threading-needle-security-council-resolution-2249.
Hilpold, P. (2016, jun 20). Retrieved from The fight against terrorism and SC Resolution 2249 (2015). towards a more Hobbesian or a more Kantian International Society?, https://link.springer.com/article/10.1007/s40901-016-0028-1#Sec2
Klug, brian (2012). Islamophobia: a concept comes of age, Ethnicities, Oxford, vol. 12, no. 5 p.665-681 https://doi.org/10.1177/1468796812450363.
Nichols, M , & Irish, J. (2015, dec 18). Retrieved from U.N. Security Council puts sanctions focus on Islamic State: https://www.reuters.com/article/ us-mideast-crisis-islamic-state-un-idUSKBN0U030P20151217.
Sanderson, Thomas M ; Michael Barber & Joshua Russakis (2015). Key Elements of the Counterterrorism Challenge. In: Religious Radicalism after the Arab Uprisings, Editor: Jon B. Alterman, Washington, Rowman & Littlefield, pp 37-92.
securitycouncilreport. (2021). Retrieved from UN Documents for Terrorism: Security Council Resolutions: https://www.securitycouncilreport. org/ un_ documents _type/ security- council- resolutions/ page/ 1? ctype= Terrorism & cbtype=terrorism#038;cbtype=terrorism.
un.org. (2020, sep 10). Retrieved from Security Council ISIL (Da’esh) and Al-Qaida Sanctions Committee Amends Eleven Entries on Its Sanctions List: https://www.un.org/press/en/2020/sc14299.doc.htm
un.org. (2020, oct 2020). Retrieved from Sanctions List Materials ISIL (Da'esh) & Al-Qaida Sanctions List: https://www.un.org/securitycouncil/ sanctions/ 1267/aq_sanctions_list
veerman, frans. (2014). The Rise of Political Islam in Europe. world watch monitor https:// www. worldwatchmonitor. org/ 2014/07/ article_ 3215384. html.
[1] . حوزه‌های مربوط به امنیت هوایی (کنوانسیون مقابله با جرائم توکیو 1963، کنوانسیون مقابله با تصرف غیرقانونی هواپیما مصوب لاهه 1970، کنوانسیون مقابله با اقدامات غیرقانونی علیه ایمنی هواپیمایی مصوب مونترال 1971) و هوانوردی، امنیت دریایی و دریانوردی (کنوانسیون مقابله با حمله به سکوهای ثابت در فلات قاره مصوب رم 1988)، امنیت شخصی (کنوانسیون مقابله با گروگان‌گیری مصوب نیویورک 1979)، امنیت دیپلماتیک (کنوانسیون حمایت بینالمللی از مأمورین دیپلمات مصوب نیویورک 1973)، بمب‌گذاری و تأمین مالی تروریسم (کنوانسیون مقابله با بمب‌گذاری تروریستی مصوب نیویورک 1997 و کنوانسیون مقابله تأمین مالی تروریسم مصوب نیویورک 1999) بوده که تنها هوایی و هوانوردی با استقبال و پذیرش خوبی از سوی دولتها مواجه شده است.
[2] . برخلاف کنوانسیون‌های بینالمللی، کنوانسیون‌های منطقهای در تعریف تروریسم موفق‌تر بوده‌اند و بیشتر آن‌ها اقدام به تعریف تروریسم کردهاند. کنوانسیون سازمان کشورهای آمریکایی در خصوص منع و مجازات اعمال تروریستی (1971)، کنوانسیون اروپایی سرکوب تروریسم (1977)، کنوانسیون منطقهای سارک برای همکاری جهت سرکوب تروریسم (1987) کنوانسیون عربی سرکوب تروریسم (1999)، معاهده همکاری میان دولتهای عضو کشورهای مستقل مشترک‌المنافع برای سرکوب تروریسم (1999)، کنوانسیون سازمان همکاری‌های اسلامی برای مبارزه با تروریسم بینالمللی (1999) و کنوانسیون اتحادیه آفریقا در منع و مبارزه با تروریسم (1999) ازجمله این کنوانسیون‌های منطقهای هستند (غمامی،88:1395).
[3] . نک به http://www.securitycouncilreport.org/atf/cf/%7B65BFCF9B-6D27-4E9C-8CD3-CF6E4FF96FF9%7D/s_res_2170.pdf
[4] . نک به: http://www.securitycouncilreport.org/atf/cf/%7B65BFCF9B-6D27-4E9C-8CD3-CF6E4FF96FF9%7D/s_res_2199.pdf
[5] . نک به: http://www.securitycouncilreport.org/atf/cf/%7B65BFCF9B-6D27-4E9C-8CD3-CF6E4FF96FF9%7D/s_res_2368.pdf
[6] . نک به: http://www.securitycouncilreport.org/atf/cf/%7B65BFCF9B-6D27-4E9C-8CD3-CF6E4FF96FF9%7D/s_res_2253.pdf
[7] . نک به: http://www.securitycouncilreport.org/atf/cf/%7B65BFCF9B-6D27-4E9C-8CD3-CF6E4FF96FF9%7D/s_res_2249.pdf
[8] . نک به: http://www.securitycouncilreport.org/atf/cf/%7B65BFCF9B-6D27-4E9C-8CD3-CF6E4FF96FF9%7D/s_res_2396.pdf
