گونه‌شناسی تبیین‌های علمی از قرآن کریم
محورهای موضوعی :
شادی نفیسی
1
(دانشگاه تهران)
کلید واژه: تفسیر علمی گونه‌های تفسیر علمی رابطه علم و قرآن علم و آیات معاد,
چکیده مقاله :
تفسیر علمی یکی از روش‌های تفسیری است که در دوره معاصر با آثار متعدد به شکوفایی رسیده است. در این روش تفسیری از یافته‌های علم تجربی جهت تبیین بهتر آیات قرآن استفاده می‌شود. شناسایی این نقش تبیینی در فهم بهتر رابطه علم با قرآن تأثیرگذار است. در این تحقیق با استفاده از روش تحلیلی ـ توصیفی، این نقش در سه سطح تبیین مفهوم مفردات آیات، تبیین مفهوم گزاره‌های قرآنی و ارائه مصادیق جدیدتر بررسی شده است. در عین آن‌که نقش تبیینی علم فراتر از این موارد، می‌تواند صرفاً نزدیک ساختن برخی حقایق دینی به ذهن بشر باشد، تفسیرهای علمی ارائه شده در سطح تبیین مفهوم مفردات آیه بعضاً به توسعۀ معنای کلمه یا تضییق معنای آن می‌انجامد یا در ترجیح یک معنا از میان معانی چندگانه محتمل برای آیه، یکی را قوت می‌بخشد. نقش اطلاعات علمی در تبیین مفهوم گزاره‌ها در قالب هفت دسته قابل طبقه بندی است: تبیین مفهوم عبارت، تبیین وجه شبه، تبیین وجه تقسیم، تبیین چگونگی، تبیین علت اختصاص به ذکر، تبیین نسبت و نهایت ترجیح یک احتمال این طبقه بندی را شامل می‌شود. از طرف دیگر برخی تفسیرهای علمی با ظاهر آیه سازگارتر است و تفسیرهای تکلف‌آمیز گذشتگان را ناموجه می‌سازد، هم‌چنانکه برخی دیگر از تفسیرهای علمی با طرح یک تفسیر احتمالی در کنار احتمال‌های پیشین گستره معنایی آیه را وسعت می‌بخشد.
Scientific interpretation is one of the methods for interpreting the Holy Quran that has flourished in the contemporary era with numerous works. In this method, the findings of empirical sciences are used to better elucidate the verses of the Quran. Identifying this explanatory role of science can lead to a better understanding of the relation of science and the Quran. This article by employing the analytical-descriptive method, this explanatory role is investigated at three levels: Explaining the concepts of the words of ayahs, explaining the concepts of the sentences of the Quran, and the representing the new referents. While the explanatory role of science can further help human beings have a clearer understanding of religious facts, the scientific interpretations at the level of explaining the words of ayahs, lead to widening or narrowing the meaning, or strengthens one, in the process of preferring one meaning out of multiple meanings possible for one ayah .The elucidating role of scientific data in the study of sentences of the Quran can be classified into seven groups: clarifying the meaning, the basis of resemblance, the basis of division, the process, the reason for specification of the mention, relation and ultimate preference of a possibility. Meanwhile, some of the scientific interpretations seem to be more consistent with the literal meaning of the verse, making the complicated interpretations of the past seem unjustifiable. Moreover, some of the other scientific interpretations widen the scope of the meaning by suggesting a new possible interpretation beside those of the past.
ابن عطیه اندلسی، عبدالحق بن غالب (1422ق). المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز. بیروت: دار الکتب العلمیه#
ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم (بی تا). غریب القرآن. بیروت:دار و مکتبه الهلال.#
ابن منظور، محمد بن مکرم ( بی تا). لسان العرب. بیروت: صادر.#
ابوالفتوح، حسين‌بنعلي (1408ق). روض‌الجنان و روح‌الجنان. مشهد:آستان قدس رضوی.#
ابوحجر، احمد عُمَر (2000 ). التفسيرالعلمي للقرآن فيالميزان. بيروت: دار المدار الاسلامی.#
خلیل ابراهیم (1420ق - 1999). ظاهره التفسیر العلمی للقرآن الکریم. عمان: دار عمار.#
اخوان الصفا ( 1376ق/1957). رسائل اخوان الصفا و خلان الوفا (جلد 2 الجسمانیات الطبیعیات). ،بیروت: دار بیروت / دار صاد.#
الاغر ، کریم نجیب. (1425ق/2005). اعجاز القرآن فی ما تخفیه الارحام. بیروت: دارالمعرفه.#
آلوسی، سید محمود (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. بیروت: دار الکتب العلمیه.#
بابایی ، علی اکبر (1381). مکاتب تفسیری. قم: بوستان کتاب.#
بابایی، علی اکبر (1389-1391). ؛ مکاتب تفسیری (جلد 3). قم: بوستان کتاب .#
بازرگان، مهدي (1353). باد و باران در قرآن. تهران : شركت سهامي انتشار.#
بوکای موریس ( بی تا). عهدین قران و علم. (حسن حبیبی، مترجم) بی جا: انتشارات سلمان.#
بهبودی، محمدباقر (1380). معارف قرآنی. تهران: نشر اسراء.#
بیضاوی ، عبدالله بن عمر (1418 ق). انوار التنزیل و اسرار التاویل. بیروت: دار احیاء التراث العربی.#
پاکتچی، احمد (1387) تفسیر. دائره المعارف بزرگ اسلامی، تهران، 15، 680-738.#
ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمد بن ابراهیم (1422ق). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن. بیروت: داراحیاء التراث العربی.#
الجمیلی السید (2000). الاعجاز العلمی فی القرآن. بیروت: دار و مکتبه الهلال / دار الوسام.#
الحاج احمد، یوسف (1424ق/2003). موسوعة الإعجاز العلمي في القرآن و السنة،ط2، : ، 1424 / 2003. دمشق: مكتبة ابن حجر.#
حطیط، حسن (2005). الاعجاز العلمی فی القرآن الکریم. بیروت: دار و مکتبه الهلال.#
خليل، عمادالدين (1405ق). مدخل الي موقف القرآنالكريم من العلم. شركه معمل و مطبعه الزهراءالحديثه المحدوده.#
خولی، امين (1961). مناهج تجديد فيالنحو و البلاغه و التفسيرو الادب،. بی جا: دارالمعرفه#.
الذهبي، محمدحسين (396 ق). التفسير و المفسرون (جلد 2). بی جا: دارالكتب الحديثه.#
رازي، فخرالدين عمر (1420ق). مفاتيحالغيب. بيروت: داراحياءالتراثالعربي.#
الراغب ، حسین بن محمد (1412ق). المفردات فی غریب القرآن. دمشق/بیروت: دارالعلم/ الدار الشامیه.#
رشيدرضا، محمد ( بی تا). تفسيرالمنار: التفسير للقرآنالحكيم،. بيروت: دارالمعرفه.#
رضایی اصفهانی، محمد علی (1381). پژوهشی در اعجاز علمی قرآن. رشت: کتاب مبین.#
الرومي، فهد بن عبدالرحمن (1407ق). اتجاهات التفسير في القرآن الرابع عشر (جلد 3). مؤلف: السطوريه.#
رهسپار، احمد (بی تا). بازنگرشی اساسی به اسلام دفتر اول: دین ارکان طبیعت. تهران: کانون انتشارات شریف.#
زحیلی، وهبه بن مصطفي (1418ق). التفسیر المنیر فی العقیده و الشریعه و المنهج. بیروت / دمشق: دار الفکر المعاصر.#
زمخشری، محمود بن عمر (1407ق). الکشاف غن حقائق غوامض التنزیل. بیروت: دار الکتب العربی.#
سلیمی، لطفعلي (1381). ؛ کهکشهان ها در قرآن. قم: انصاری.#
الشدی، عادل بن علي (2010 / 1389). التفسیر العلمی التجربی للقرآن الکریم : جذوره و تطبیقاته و الموقف منه. الریاض: مدار الوطن للنشر.#
الشریف، عدنان (2000 ). من علوم الارض القرآنیة. بیروت: دار العلم للملایین.#
الشریف، عدنان (2001 ). من علم الطب القرآنی الثوابت العلمیه فی القرآن الکریم. بیروت: دار العلم للملایین.#
شهرستانی ، سید هبه الدین (1389ق). اسلام و هیات. تهران: موسسه انتشارات بعثت.#
صادقی تهرانی، محمد (1365). الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنه. قم: انتشارات فرهنگ اسلامی.#
صادقي، محمد (1380). ستارگان از نظر قرآن. تهران: نشر امید فردا.#
طباطبایی، محمد حسین (بی تا). الميزان في تفسير القرآن. قمالمقدسه،: جامعهالمدرسين في الحوزه العلميه.#
الطبرسي، فضل بن حسن (1406ق). مجمعالبيان في تفسيرالقرآن. بيروت: دارالمعرفه.#
الطبری، ابوجعفر محمد بن جرير (1412ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار المعرفه.
الطحان، منیب (1420ق/1999). الاعجاز فی القران طریق الی الایمان. دمشق: دار سعدالدین.
الطوسي، محمد بن حسن (بی تا). التبيان في تفسير القرآن. بيروت: داراحياء التراث‌‌العربي.
عبدالحميد، محسن ( 1394ق.). الرازي مفسراً. بغداد: دارالحريه للطباعه.#
العبیدی ، خالد فائق (2005). الماده و الطاقه. بیروت: دارالکتب العلمیه.#
العك، خالد عبدالرحمن (1406ق). اصول التفسير و قواعد. بيروت: دارالتفائل.#
فراء، ابو زکريا يحيي بن زياد ( بی تا). معانی القرآن. مصر : دار المصریه للتالیف و الترجمه.#
فراهیدی، خليل بن احمد (1410ق). العین. قم: انتشارات هجرت.#
فضل الله ، سيد محمد حسين (1419ق). تفسیر من وحی القرآن. بیروت: دار الملاک للطباعه و النشر.#
الفیومی ، سعيد صلاح (1425ق/2004). الاعجاز العلمی فی القران الکریم مع الله فی السماء. القاهره: مکتبه القدسی.#
الفیومی، سعيد صلاح (1426ق/2005 ). الاعجاز الطبی فی القرآن الکریم. القاهره: مکتبه القدسی.#
قرضاوي، يوسف (1421ق). كيف نتعامل مع القرآنالعظيم. قاهره: دارالشروق.#
قندیل، محمد حسن (بی تا). اعجاز القران العلمی و البلاغی و الحسابی. اسکندریه: دار ابن خلدون.#
گلشني، مهدي (1384). قرآن و علوم طبيعت (نسخه ویراست جدید). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.#
المجدوب، عبدالعزير (1400ق). الامامالحكيم فخرالدينالرازي من خلال تفسيره. تونس: الدارالعربيه للكتاب.#
مجلسی، محمد باقر ( 1403ق). بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار. بیروت: دار احیاء التراث العربی .#
المحتسب ، عبدالمجيد عبدالسلام (1393ق). اتجاهات التفسیر فی العصر الحدیث. بیروت:دار الفکر.#
محدث خراسانی، علی (1372). خورشید تابان در علم قرآن. مشهد: آستان قدس.#
محمد مختار عرفات (1424ق/2003). اعجاز القرآن فی العلوم الجغرافیه. دمشق: دار اقراء.#
مدحت حافظ ابراهیم (1373ق/1993). الاشارات العلمیه فی القرآن الکریم. قاهره: مکتبه غریب.#
مراغی، احمد بن مصطفی (1985). تفسیر المراغی. بیروت: داراحیاء التراث العربی.#
مروان وحید شعبان (1427ق/2006). الاعجاز القرانی فی ضوء الاکتشاف العلمی الحدیث. بیروت: دار المعرفه.#
مصطفی مسلم (1426ق/2005). مباحث فی اعجاز القران. دمشق: دار القلم.#
معرفت، محمد هادی (1380). تفسير و مفسران (جلد 2). قم: التمهيد.#
معرفت، محمد هادی (1386/1428ق). التمهید فی علوم القرآن (جلد 6). قم: موسسه النشر الاسلامی.#
مغنیه، محمد جواد (1424ق). تفسیر الکاشف. بیروت: دار الکتب الاسلامیه.#
مقاتل بن سلیمان (1423ق). تفسیر مقاتل بن سلیمان . بیروت : داراحیاء التراث.3
مكارم شيرازي، ناصر، و همکاران (1353). تفسير نمونه (جلد 1). دارالكتبالاسلاميه.#
مودب، سیدرضا (1379). اعجاز القرآن در نظر اهل بیت عصمت ع و بیست نفر از علمای بزرگ اسلام. قم: احسن الحدیث.#
مهدوي راد، محمدعلی ( بی تا). تفسیر ، اغاز و تطور آن. مجله حوزه(16).#
میبدی، رشیدالدین (1371). کشف الاسرار و عده الابرار. تهران: انتشارات امیرکبیر.#
نجاتی، محمدعثمان (1381). قرآن و روانشناسی. (ع. عرب، مترجم) مشهد: آستان قدس.#
النجار، زغلول (2009/ق1430). مدخل الی دراسه الاعجاز العلمی فی القران الکریم و السنه النبویه المطهره. بیروت: دارالمعرفه .#
نصر، حسین (1342 ). نظر متفکران اسلامی درباره طبیعت. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.#
نفیسی، شادی (1389). جریان تفسیر علمی. آسیب شناسی جریانهای تفسیری (جلد 1). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ص. 427-511.#
نفيسي، شادی ( 379 ). عقلگرايي در تفاسير قرن چهاردهم. قم: انتشارات دفتر تبليغات حوزه علميه قم.#
نوفل، عبدالرزاق (1404 ق). القرآن و العلم الحديث. لبنان: دارالكتابالعربي.#
نيازمند، يدالله ( 1363). اعجاز قرآن از نظر علوم امروزي. بی جا: انتشارات محمدي.#
هشبول الشهری، ع (2004). الجهود المبذوله فی تفسیرالقرآن الکریم تفسیرا علمیا فی القرن الرابع الهجری. القرآن الکریم و الجهود المبذوله فی خدمته من بدایه القرن الرابع عشر الهجری الی الیوم،النشر العلمی جامعه الشارقه، الامارات العربیه المتحده: النشر العلمی جامعه الشارقه، الشارقه.
هیتو، محمدحسن. ( 1421ق / 2001). المعجزة القرآنية الإعجاز العلمي و الغيبي: . بیروت : موسسة الرساله.#
Moore، K. (1986). A scientists interpretation of references to embryology in the Quran. IMA. 18، 15-16.
