بررسی کیفیت و حس دلبستگی به مکان در فضاهای باز مجموعه مسکونی
محورهای موضوعی : علوم مهندسی (معماری، عمران، مواد)
1 - دانشگاه آزاد یاسوج
2 - استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی یاسوج
کلید واژه: مجموعه مسکونی, کیفیت محیط, فضاهای باز, دلبستگی به مکان, احساس محیط,
چکیده مقاله :
مکان پديده ايست که انسان در طول زندگي خود به آن معنا بخشيده و به آن وابسته می‌شود. وابستگي به مکان از کيفيت فضا و نحوه طراحي متأثر است و افراد طي دوره زماني خاص آن را می‌آفرینند. ميان دلبستگي به مکان و ادراک و شناخت مکان از سوي فرد رابطه مثبت وجود دارد تا آنجا که خود را با آن باز می‌شناسد؛ بنابراین پیوند بین انسان و مکان یا «دلبستگی به مکان» مبنایی برای ارضای بسیاری از نیازهای انسان به‌واسطه مکان و معنا بخشی به زندگی برشمرده شده است. به‌ویژه دلبستگی به مکان های با اهمیت برای انسان که شاخص‌ترین آن‌ها فضای سکونت است. فضاهای باز مابین ساختمانهای مسکونی بستر پیوند ساکنان با طبیعت و محل گذران اوقات فراغت در مکانِ بیرونی بلافصل خانه است درنتیجه‌ی این امر، واحد مسکونی در ارتباط با بخشی از نیازهای انسانی مرتبط با فضاهای مورد نظر، ناتوان شده و سطح کیفیت زندگی ساکنان پایین آمده است. اين پژوهش به بررسی کیفیت و حس دلبستگی به مکان در فضاهای باز مجموعه مسکونی می‌پردازد. پس از پرداختن به نظریه‌های موجود در زمينه دلبستگي به مکان و در فضاهای باز مجموعه مسکونی با رويکردي استنتاجي و با استفاده از تحقيق گذشته و مبانی نظری به تحلیل می‌پردازد، نتايج نشان مي دهد که کیفیت و حس دلبستگی به مکان در فضاهای باز مجموعه مسکونی، سازماندهي، کيفيت فضاهاي داخلي، تعاملات اجتماعي، نوع دسترسي و ديد و منظر و نوع دسترسي و ديد و منظر می‌تواند به‌عنوان عوامل تأثیرگذار در افزايش کیفیت و حس دلبستگی به مکان در فضاهای باز مجموعه مسکونی باشد.
Place is a phenomenon that man gives meaning to and becomes dependent on during his life. Dependence on place is affected by the quality of the space and the way it is designed, and people create it over a specific period of time. There is a positive relationship between attachment to place and perception and knowledge of place by the individual to the extent that he recognizes himself with it; Thus, the connection between man and place or "attachment to place" is considered the basis for satisfying many human needs through place and meaning in life. In particular, attachment to important places for human beings, the most characteristic of which is living space. Open spaces between residential buildings are the bedrock for residents to connect with nature and to spend their leisure time in the immediate exterior of the house. Come. This study examines the quality and sense of attachment to space in the open spaces of a residential complex. After dealing with the existing theories in the field of attachment to space and in open spaces of residential complex with an inferential approach and using past research and theoretical foundations, the results show that the quality and sense of attachment to space in open spaces of residential complex Organization, quality of interior spaces, social interactions, type of access and view and type of access and view can be effective factors in increasing the quality and sense of attachment to space in open spaces of residential complex.
• امین زاده، بهناز؛ ۱۳۷۸، حیاط مساجد بررسی تاریخی و سیر تحول آن، مجموعه مقالات همایش مسجد، انتشارات دانشگاه هنر
• بحرینی، سید حسین، مدل ارزیابی کیفیت محیط‌زیست شهری، مجله محیط‌شناسی، شماره 21 و 22
• بحرینی، حسین و طبیبیان، منوچهر؛ ۱۳۷۷، مدل ارزیابی کیفیت محیط‌زیست شهری، مجله محیط‌شناسی – دوره ۲۴- شماره ۲۱ –
• رویا صادقی، فرشته، گلرخ دانشگر مقدم، امید دژدار، (1391)،بررسی رابطه طرح کالبدی در مجتمع های مسکونی و حس دلبستگی به مکان در بین ساکنین )مطالعه موردی: مجتمع های مسکونی امام خمینی و امام رضا در همدان(
• آیدا آل هاشمی، (1390) , مقاله حاضر حاصل پژوهشی با عنوان«کاربریهای فضای باز در مجتمعهای مسکونی بزرگمقیاس شهر تهران» است که در بهار سال1390 توسط نگارنده در کالس درس « تاریخ تحوالت مسکن در ایران» در دوره دکتری معماری در پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران، با راهنمایی جناب دکتر علیرضا عینیفر، انجام شد.
• حسن سجاده زاده (1392)، نقش دلبستگی به مکان در هویت بخشی به میدان های شهری (نمونه موردی: همدان آرامگاه شهر همدان)
• اسماءمیرخطیب، و دکتر مسیح الله معصومی، (1396)، بررسی تأثیر طراحی فضاهای باز مجتمع های مسکونی در ایجاد حس دلبستگی به مکان (نمونه موردمطالعه: مجتمع مسکونی ششصد دستگاه در شهر مشهد).
• بحرینی، حسین؛ ۱۳۷۷، فرایند طراحی شهری، انتشارات دانشگاه تهران،
• براند فری، هیلدر، ۱۳۸۳، طراحی شهری به‌سوی یک‌شکل پایدارتر شهر، ترجمه حسین بحرینی انتشارات شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری
• پاپاروپور، الکساند؛ معماری اسلامی، مترجم: حشمت جزیی
• پاکزاد، جهانشاه؛ طراحی شهری چیست، مجله آبادی سال هفتم شماره ۲۵
• پورجعفر، محمدرضا،1388، خوانش تأثیر ساماندهی ((محورهای بصری))بر ارتقاء ((کیفیت محیط))فضاهای عمومی شهری، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 24، پاییز و زمستان
• پورجعفر، محمدرضا؛ ۱۳۸۱، توجه به معیارهای طراحی شهری و معماری در مساجد قدیمی (موردمطالعه مسجد جامع دهلی)، مجله مدرس هنر شماره سال
• تقوایی، علی‌اکبر و معروفی، سکینه،1389، ارزیابی نقش مساجد در کیفیت محیط، مدیریت شهری، شماره 25، بهار و تابستان
• حاج سید جوادی، فریبرز؛ ۱۳۷۸، مسجد – مدرسه‌ها –، مجموعه مقالات همایش مسجد، انتشارات دانشگاه هنر
• خسرو خاور، فرهاد؛ ۱۳۸۳، سخنرانی شهرها و خاطره جمعی، خانه هنرمندان
• رفیعیان، مجتبی و سیفایی، مهسا؛ ۱۳۸۴، فضاهای عمومی شهری، بازنگری و ارزیابی کیفی، نشریه هنرهای زیبا، شماره ۲۳،
• رنجبر کرمانی، علی محمد؛ بررسی تطبیقی معماری نیایش¬گاه¬های غربی و مساجد، فروغ مسجد، انتشارات ثقلین
• سلطان زاده، حسین؛ ۱۳۶۱ روند شکل‌گیری شهرها و مراکز مذهبی در ایران، تهران انتشارات آگاه
• سلطانی، علی، 1389 بررسی تأثیر نیروهای مختلف در شکل‌گیری فضای شهری، نشریه هویت شهر، سال پنجم، شماره 7،
• شکاری، جواد؛ ۱۳۸۰ معماری مسجد در نظام اسلامی، مجله فرهنگ مسجد، شماره ۶۳
• شماعی، علی و پوراحمد، احمد؛ ۱۳۸۴بهسازی و نوسازی شهری از دیدگاه علم جغرافیا، انتشارات دانشگاه تهران،
• عبدی دانشپور، زهره؛ ۱۳۸۷ در آمدی بر نظریه های برنامه‌ریزی با تأکید ویژه بر برنامه‌ریزی شهری، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی
• کورز، لوئیس؛ ۱۳۸۷ زندگی و اندیشه بزرگان جامعه شناسی، مترجم: محسن ثلاثی، چاپ چهاردهم، انتشارات علمی -
• گلکار، کوروش؛ ۱۳۸۱طراحی شهری و جایگاه آن در سلسله مراتب طرح¬های توسعه شهری تهران، انجمن صنفی مهندسان مشاور معمار و شهرساز
• گمنام،1391 نقش فضاهای شهری در ارتقاء کیفیت محیط با تأکید بر نقش مساجد، مرکز رسیدگی به امور مساجد،
• لینچ، کوین؛ ۱۳۷۴سیمای شهر، ترجمه منوچهر مزینی، انتشارات دانشگاه تهران،
• متکان، علی‌اکبر،1388 سنجش کیفیت مکان‌های شهری، سنجش از دور و GIS در ایران، سال اول، شماره چهارم.
• مرتضی، هشام؛ ۱۳۸۷ اصول سنتی ساخت و ساز در اسلام، مترجم: ابوالفضل مشکینی و کیومرث حبیبی، انتشارات مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری
• معروفی، سکینه؛ ۱۳۸۳برنامه‌ریزی شهری مقوله ای اجتماعی و کالبدی، مجله شهرنگار شماره ۲۳،
• الویری، محسن؛ ۱۳۸۵مسجد الگوی جامعه دینی، مجموعه مقالات برگزیده سومین همایش هفته جهانی مساجد (فروغ مسجد)
• اسماعیلی محسن و حمیدرضا ابراهیم خانی، شرح جامع مباحث عمومی شهرسازی ایران؛ تهران: انتشارات ارشد، 1389-فصل 4
• احمدی پور، زهرا؛ میرزایی تبار، میثم (1389)، " نقش احساس مکانی در سازماندهی سیاسی فضا)"، فصلنامه جغرافیایی آمایش محیط، شماره 12
• بحرینی، سیدحسین (1390)"فرایند طراحی شهری"تهران، دانشگاه تهران، موسسه انتشارات، چاپ هفتم
• بهرامی نژاد، دهقان، ( 1382( شناخت و ارزیابی کیفیت محیط شهری در بافت میانی شهرها مطالعه موردی بافت میانی شهر شیراز، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته شهرسازی، دانشگاه شیراز.
• بهزادفر، مصطفی و قاضی زاده، سیده ندا (1390)، " حس رضایت از فضای باز مسکونی نمونه موردمطالعه: مجتمعهای مسکونی شهر تهران" نشریه هنرهای زیبا –معماری و شهرسازی شماره 45، صص 15-24
• پارسی، فرامرز؛ منصوری، کاوه و بدری، نگار (1390)، "بررسی نظام اجتماعی در ساختار شهرهای ایران و تبیین جایگاه محلات به مثابه‌نظام اجتماعی شکل دهنده به شهر قاجاری" اولین همایش ملی معماری و شهرسازی اسلامی، تبریز، دانشگاه هنر اسلامی تبریز
• پیترهال و اولر یخ فایفر (1388)، "آینده شهری قرن 21: برنامه جهانی برای شهرهای قرن بیست ویکم"مترجمان اسماعیل صا دقی، ناهید صفایی، نشر تهران، جامعه مهندسان مشاور ایران، چاپ اول
• پیر بابایی، محمد تقی و سجاد زاده، حسن (1390)، " تعلق جمعی به مکان، تحقق سکونت اجتماعی در محله سنتی" باغ نظر، شماره شانزدهم، سال هشتم، صص 28-17
• توتونچی، بهرام (معاون گردشگری میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری همدان)(1392)، "تنها 3 محله همدان حالت قدیمی خود را ازدست نداده اند"، گروه استانها، حوزه همدان-خبرگزاری فارس 02-06-1392
• جوان فروزنده، علی و طلبی، قاسم (1389)، "مفهوم حس تعلق به مکان و عوامل تشکیل دهنده آن"هویت شهر، شماره هشتم، سال پنجم، صص 37-27
• رفیعیان؛ مجتبی؛ عظیمی، مریم؛ مقدم، حامد (1390)، " ارزیابی کیفیت مناطق شهری در برخورداری از فضاهای عمومی با استفاده از نمودار وزنی ورونی (نمونه موردی: شهر قدیم لار)، فصلنامه جغرافیایی آمایش محیط، شماره 16
• رهنمایی، محمد تقی؛ فرهودی، رحمت اله؛ قالیباف، محمد باقر وهادی پور، خاتون (1386)، " سیر تحول ساختاری و عملکردی محله در شهرهای ایران"، جغرافیا (نشریه علمی- پژوهشی انجمن جغرافیایی ایران) دوره جدید، سال پنجم، شماره 13، 12
• زارعی حاجی آبادی، فاطمه؛ پشمکیان، نیلا؛ شهابی، صفورا (1392)، "سنجش میزان رضایتمندی ساکنان بافت‌های تاریخی؛ نمونه موردی بافت تاریخی محله حاجی همدان، فصلنامه جغرافیایی آمایش محیط، شماره 22
• دانشپور، سید عبدالهادی، سپهری مقدم، منصور و چرخچیان، مریم (1388)"تبیین مدل "دلبستگی به مکان"و بررسی عناصر و ابعاد مختلف آن"نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی –شماره 38-صص 37-48
• هاگت، پیتر ) 1373( جغرافیای ترکیبی نو، مترجم شاپور گودرزی نژاد، تهران، انتشارات سمت.
• معصومی مسیح الله، میرخطیب اسماء (1396) بررسی تأثیر طراحی فضاهای باز مجتمعهای مسکونی در ایجاد حسِّ‌دلبستگی به مکان (نمونه موردمطالعه: مجتمع مسکونی ششصددستگاه در شهر مشهد). فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. ۳۲ (۳): ۷۳-۵۲.
• Amérigo, M. Aragones, J.I. 1990. Residential satisfaction in council housing. J. Environ. Psychol. 10, 313–325
• Billig, M. (2006) Is my home my castle? Place attachment, risk perception, and religious faith. Environment and Behavior, 38, 248–265
• Bonaiuto, M. Aiello, A. Perugini, M. Bonnes, M. Ercolani,A.P. 1999. Multidimensional perception of residential environment quality and neighbourhood attachment in the urban environment. J. Environ. Psychol. 19, 331–352
• Bonaiuto, M. Bonnes, M. 2002. Residential satisfaction in the urban environment within the ESCO-MAB Rome Project. In: Aragones, J.I. Francescato, G. Gärling, T. (Eds.),Residential Environments. Choice Satisfaction and Behavior.Bergin & Garvey, Westport, CT, pp. 101–133
• Bonnes, M. Bonaiuto, M. Aiello, A. Perugini, M. Ercolani, A.P.1997. A transactional perspective on residential satisfaction. In:Despres, C. Piché, D. (Eds.), Housing Surveys. Advances in Theory and Methods. Crad, Que. Canada, pp. 99–135
• Carp,Frances.Zawadski,Rick.Shokrkon,Hossein-Dimension of Urban Environmental Quality- Environment and Behavior-Vol 8 No 2-1976
• Canter, D. 1977. The Psychology of Place. Architectural Press,London.
• C.Galster,George.W.Hesser,Garry.Residential satisfaction:Compositional and contextual correlates,J.Enviroment and Behavior,13(6),735-758,1981
• Francescato, G. 2002. Residential satisfaction research: the case for and against. In: Aragones, J.I. Francescato, G. Gärling,T. (Eds.), Residential Environments. Choice Satisfaction and Behavior. Bergin & Garvey, Westport, CT, pp. 15–34.
• Ge, Jian.Hoka, Kazunori.Research on residential Lifeestyles in Japanese Cities from the viewpoints of residential preference,residential choice and residential satisfaction,J. Landscape and Urban planning,78,pp165-178,2006
• LPAC (London Planning Advisory Committee), "London's Urban Environmental Quality",Tibbalds Colbourne Karski Williams Monro, Romford, 1993
• Marino Bonaiuto∗, Ferdinando Fornara, Mirilia Bonnes (2003),"Indexes of perceived residential environment quality and neighbourhood attachment in urban environments:a confirmation study on the city of Rome", Landscape and Urban Planning 65 (2003) 41–52
• Mc Cray,J.W.and Day, S.S.Housing Values,Aspiration and Satisfactions as Indicators of Housing needs,Home Economics,5(4),pp.244-254,1977
• Rosenberg, M.J. Hovland, C.I. 1960. Cognitive, affective and behavioural components of attitudes. In: C.I. Hovland, M.J.Rosenberg (Eds.), Attitude, Organization and Change. Yale University Press, New Haven, CT, pp. 1–14.
• Shamai Shmuel, (1991),.Sense of Place: An Empirical Measurement,Israel,Geoforum vol 22,pp347-358.
• Van Poll R. “The perceived quality of the urban residential environment a multi-attribute evaluation”; 1997.
