مسئلۀ جاودانگی نفس در اندیشۀ علامه طباطبائی
محورهای موضوعی : مطالعات حوزه فلسفه و حکمت اسلامی
قاسم پورحسن
1
,
حسین کلباسی اشتری
2
,
علیرضا کلبادی نژاد
3
1 - دانشیار گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
2 - استاد گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبائي، تهران، ایران
3 - دانشجوی دکتری فلسفه تطبیقی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
کلید واژه: جاودانگی نفس, احباط, تکفیر, خلود در عذاب, سعادت و شقاوت, علامه طباطبایی,
چکیده مقاله :
دیدگاه علامه طباطبایی در باب جاودانگی نفس، مبتنی بر جهانبینی توحیدی اوست. او تلاش کرده به چالش‌برانگیزترین مباحث و اشکالات مربوط به جاودانگی نفس در مسئلۀ سعادت و شقاوت ذاتی، احباط، تکفیر و خلود در عذاب پاسخ دهد. علامه با اتکا به مبانی عقلی و بر مبنای حکمت متعالیۀ صدرالمتألهین و بهره¬گیری از اصولی مانند اصالت وجود، حرکت جوهری اشتدادی، وحدت حقیقت نفس و تشکیک در مراتب وجود، تقریری نو از معاد و جاودانگی نفس ارائه نموده است. این نوشتار میکوشد با طرح موضوع جاودانگی، نسبت آن را با اهداف و غایات انسانی که همان تحقق تمامیت حقیقی انسان با معاد و جاودانگی نفس است، تبیین نماید. در این راستا، نظر علامه طباطبایی دربارۀ وجود جوهری نفس و اثبات جاودانگی آن، و همچنین وجوه نوآورانۀ اندیشۀ وی در بحث جاودانگی و نتایج و پیامدهای معرفتی آن را مورد بحث و بررسی قرار داده‌ایم و به اشکالات مطرح‌شده علیه جاودانگی نفس، با توجه به مبانی علامه، پاسخ داده‌ایم.
‘Allāmah Ṭabātabā’ī’s view of the immortality of the soul is based on his monotheistic worldview. He has tried to respond to the most challenging discussions and objections in relation to the immortality of the soul regarding the problems of essential happiness and affliction, cancellation, excommunication, and immortality in chastisement. Relying on rational principles and the Transcendent Philosophy and through benefitting from some principles including the principiality of existence, the graded trans-substantial motion, the unity of the truth of the soul and gradation of existence, ‘Allāmah Ṭabātabā’ī has provided a new interpretation of the resurrection and eternity of the soul. Through propounding the problem of eternity, the present paper aims to explain its relation to human purposes and ultimate goals, which are the same as the realization of the true totality of human beings in the light of the soul’s resurrection and eternity. In line with this purpose, the authors have discussed the innovative aspects of his view concerning immortality as well as its epistemological consequences and outcomes. They have also tried to respond to some of the objections raised against the immortality of the soul based on ‘Allāmah’s principles.
1. پترسون، مایکل؛ هاسکر، ویلیام؛ رایشنباخ، بروس؛ بازینجر، دیوید (1389). عقل و اعتقاد دینی. مترجمین احمد نراقی، ابراهیم سلطانی، تهران: طرح نو. # #
2. حسینی طهرانی، محمدحسین. (1425ق ). مهر تابان: یادنامه و مصاحبات تلمیذ و علامه: عالم ربانی علامه سید محمدحسین طباطبائی تبریزی، مشهد: نور ملکوت قرآن. # #
3. جوادی آملی، عبدالله. (1394). شمس الوحی تبریزی. قم: مرکز نشر اسراء. # #
4. راغب اصفهاني، حسين بن محمد. (1996م). مفردات الفاظ القرآن. تحقيق صفوان عدنان داوودي، دمشق: دارالقلم. # #
5. زمانی‌ها، حسین و یاوری، طاهره. (1396). تحلیل چیستی و حقیقت بدن مثالی و نقش آن در تبیین رابطه نفس و بدن در فلسفه ملاصدرا. حکمت معاصر، سال هشتم، شماره 3 (پیاپی 25). 188-171. # #
6. سهروردی، شیخ شهاب‌الدین. (1357). حکمه الإشراق، ترجمه و شرح سید جعفر سجادی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران . # #
7. شاكر، كمال مصطفى. (1384). ترجمه خلاصه تفسير الميزان. ترجمه‌ی فاطمه مشايخ، تهران: نشر اسلام
8. طباطبایی، سید محمدحسین. (1387). رسالت تشیع در دنیای امروز. قم: موسسه بوستان کتاب. # #
9. طباطبایی، سید محمدحسین. (1391). انسان از آغاز تا انجام. ترجمه: صادق لاریجانی، قم: موسسه بوستان کتاب. # #
10. طباطبائی، سید محمدحسین. (1374). ترجمه تفسیر المیزان. ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی. # #
11. طباطبائی، سید محمدحسین. (1388 الف). ترجمه و شرح بداية الحكمة. ترجمه علی شیروانی، قم: موسسه بوستان كتاب. # #
12. طباطبائی، سید محمدحسین. (1388ب). رسایل توحیدی. ترجمه و تحقیق علی شیروانی، قم: موسسه بوستان کتاب. # #
13. طباطبائی، سید محمدحسین. (1428 ق). مجموعه رسایل العلامه الطباطبائی. تحقیق الشیخ صبّاح الُّربَیعی، قم: باقیات. # #
14. طباطبائی، سید محمدحسین. (1382). نهایة الحکمه. تصحیح و تعلیق: عباسعلی زارعی سبزواری، قم: مؤسسه النشر الاسلامی. # #
15. طباطبائی، سید محمدحسین. (1430 ه.ق.). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: موسسه نشر اسلامی # #
16. فیاضی، غلامرضا. (1397). درس¬نامۀ علم¬النفس فلسفی. تحقیق و تدوین محمدتقی یوسفی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره). # #
17. ملاصدرا. (1354). المبدأ و المعاد. به تصحيح سيد جلال‌الدین آشتيانى، تهران: انجمن حكمت و فلسفه ايران. # #
