ماهیت و قلمرو مسئولیت انسان از دیدگاه سارتر و رویکرد اسلامی عمل
محورهای موضوعی : تاریخ و ماهیت رشته فلسفهٔ تعلیم‌وتربیت، مکاتب و رویکردهای فلسفهٔ تعلیم‌وتربیت قدیم و جدید ،تاریخ اندیشه و عمل تربیتی (سیاست‌ها، برنامه‌ها، اقدامات و...) مفاهیم، گزاره‌ها و نظریه‌های تربیتی آراء مربیان و فیلسوفان تربیتی روش‌شناسی پژوهش‌های تربیتی انواع تربیت مسائل تعلیم‌وتربیت ایران و جهان برنامه درسی و آموزش در رشته‌های گوناگون
سعید آزادمنش
1
(روانشناسی و علوم تربیتی)
کلید واژه: تحلیل تطبیقی, مسئولیت, اراده, آزادی, عمل, انسان, سارتر, رویکرد اسلامی عمل,
چکیده مقاله :
هدف پژوهش حاضر تحلیل تطبیقی ماهیت و قلمرو مسئولیت آدمی از دیدگاه سارتر و رویکرد اسلامی عمل است. جهت نیل به هدف مذکور، روش تحلیل مفهومی و تحلیل تطبیقی به کار گرفته‌شده است. با این توضیح که نخست با به‌کارگیری روش تحلیل مفهومی، ماهیت مسئولیت انسان با در نظر گرفتن چیستی انسان و آزادی و انتخاب وی در هر دو دیدگاه مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت شباهت‌ها و تفاوت‌های این دو دیدگاه به‌صورت تطبیقی تحلیل شد. این تطبیق از چهار منظرِ خاستگاه مسئولیت و معیار مسئولیت (ماهیت مسئولیت)، مسئولیت مطلق /مقید و مسئولیت فردی/اجتماعی (قلمرو مسئولیت) صورت گرفته است. باوجوداین که مسئولیت انسان در برابر اعمال خویش در هر دو دیدگاه مهم تلقی شده و مورد تأکید است، ماهیت و قلمرو آن در این دو دیدگاه تفاوت‌هایی دارد. نخست این که باوجود شباهت اولیه دو دیدگاه در خاستگاه مسئولیت، با نظر به مفهوم وانهادگی/ نهادگی از یکدیگر متمایز می‌شوند. دوم این که این دو دیدگاه با توجه به دو جنبه‌ی عینی/ذهنی و مطلق/ نسبی در معیار مسئولیت ماهیتی متفاوت پیدا می‌کنند. مطلق/ مقید بودن قلمرو مسئولیت به‌عنوان سومین مؤلفه، این دو دیدگاه را تا حدی به هم نزدیک کرده است و در نهایت مسئولیت فردی/اجتماعی در قبال اعمال از منظری دیگر به بررسی تطبیقی قلمرو مسئولیت آدمی در این دو دیدگاه پرداخته است.
The aim of this study is a comparative analysis of the nature and the realm of responsibility from the perspective of Sartre and Islamic view of action. In order to do this, two methods of conceptual analysis and comparative analysis were used; using the method of conceptual analysis, the nature of human responsibility, regarding to the nature of human and its freedom in both views, was examined and then, their similarities and differences were comparatively analyzed. The comparison was analyzed from four aspects of the origin of responsibility and the criteria (nature of responsibility), absolute/bounded responsibility and individual/social responsibility (realm of responsibility). First, despite the initial similarities between the two perspectives on the origins of responsibility, these are distinct by considering the concept of abandonment. Second, these two views, according to two aspects of the objective/subjective and absolute/relative of the responsibility criteria, are naturally different. Being absolute/ bounded, as the third component, makes the two views closer together in the responsibility realm. Fourth, individual/social responsibility of acts deals with the comparative study of this realm from another perspective.
قرآن کریم (1386). (ابوالفضل بهرام‌پور، مترجم). تهران: انتشارات پیام حق.
احمدی، بابک (1384). سارتر که می‌نوشت. تهران: مرکز.
آزادمنش، سعید (1393). تبیین ماهیت دوران کودکی از منظر رویکرد اسلامی عمل و تربیت اخلاقی کودک بر اساس آن. (پایان‌نامه کارشناسی ارشد منتشرنشده). دانشگاه تهران، تهران.
باتلر، جودیت (1381). ژان پل سارتر (دیهیمی، مترجم). تهران: ماهی.
باقری، خسرو (1394). فبک در ترازو: نگاهی انتقادی از منظر فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
باقری، خسرو (1389). درآمدی بر فلسفه تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران: اهداف، مبانی و اصول (جلد: 1، چاپ: 2). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
باقری، خسرو، (1388 الف). نگاهی دوباره به تربیت اسلامی. (جلد: 1، چاپ: 19). تهران: نشر مدرسه.
باقری، خسرو، (1388 ب). نگاهی دوباره به تربیت اسلامی. (جلد: 2، چاپ: 3). تهران: نشر مدرسه.
باقری، خسرو (1382). هویت علم دینی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
جوادی آملی، عبدالله (1372). شریعت در آینه معرفت. تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.
خاتمی، محمود (1391). مدخل فلسفه‌ی غربی معاصر. (سیده مریم سادات، گردآورنده؛ چاپ: 2). تهران: نشر علم.
دوبووار، سیمون (1389). وداع با سارتر (حامد فولادوند، مترجم). تهران: جامی.
سروش، عبدالکریم (1377). دین اقلی و اکثری. نشریه کیان، 41، 9-1.
صدر، محمدباقر (1417 ق). اقتصادنا (عبدالحکیم ضیاء؛ علی‌اکبر ناجی؛ سید محمدحسینی و صابر اکبری، محققان). مشهد: دفتر تبلیغات اسلامی.
ضرغامی، سعید؛ سجادیه، نرگس؛ قائدی، یحیی (1391). بازاندیشی مفهوم «پرورش تفکر» همچون بستر فرهنگی تحول نظام آموزشی بر بنیاد نظریه انسان به‌منزله عامل. فصلنامه راهبرد فرهنگ، 5 (18-17)، 152- 123.
طباطبائی، محمدحسین (1374). المیزان فی تفسیر القرآن (سید محمدباقر موسوی همدانی، مترجم؛ جلد: 13؛ چاپ: 5). قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
قمی، محسن؛ کتابی، میرزاعلی (1395). بررسی تطبیقی آزادی از دیدگاه شهید مطهری و ژان پل سارتر. فصلنامه علمی- پژوهشی آیین حکمت، 29، 177- 149.
کاپلستون، فردریک چارلز (1386). تاریخ فلسفه؛ از مِن دوبیران تا سارتر (عبدالحسین آذرنگ و سید محمود ثانی، مترجمان؛ جلد: 9؛ چاپ 2). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
گرجیان عربی، محمدمهدی؛ سالک، معصومه سادات (1393). امکان‌سنجی تطبیق انسان‌شناسی صدرایی و انسان در فلسفه‌های اگزیستانس (با تأکید بر اندیشه‌های یاسپرس و سارتر). فلسفه دین، 11 (3)، 462- 429.
مک کواری، جان (1376). فلسفه وجودی (حنایی کاشانی، مترجم). تهران: هرمس.
موفق، علی‌رضا (1385). جریان علیت در تاریخ؛ تأملی در آرای سارتر و مطهری. قبسات، 42، 88- 61.
نقیب زاده، میرعبدالحسین (1390). نگاهی به نگرش‌های فلسفی سده‌ی بیستم (چاپ 2). تهران: انتشارات طهوری.
Briedis, M. (2009). Phenomenology of Freedom and Responsibility in Sartre's Existentialist Ethics. Santalka, Filosofija, 17(3), 71-82.
Coombs, J. R. & Daniels, L. R. B. (1991). Philosophical inquiry: Conceptual analysis, In Edmund C. Short (Ed.). Forms of Curriculum inquiry. New York: State University of New York Press.
Given, L. M. (Ed.). (2008) The Sage encyclopedia of qualitative research methods. London: Sage.
Poellner, P. (2012). Early Sartre on Freedom and Ethics. European Journal of Philosophy, 32(2), 221-247.
Rihoux, B. (2006). Qualitative Comparative Analysis. (Qca) And Related Systematic Comparative Methods: Recent Advances and Remaining Challenges for Social Science Research. Journal of International Sociology. (21), 670- 706.
Sartre, J. P. (1972). Being and Nothingness. An Essay on Phenomenological Ontology, trans. Hazel E. Barnes. London: Routledge.
Sartre, J. P. (1966). Existentialism and Humanism, translation and introduction by Philip Mairet. London: Methuen & Co. Ltd.
Webber, J. (2006). Sartre’s Theory of Character. European Journal of Philosophy, 14(1), 94-111.
Zaborowski, H. (2000). On Freedom and Responsibility: Remarks on Sartre, Levinas and Derrida. Blackwell Publishers Ltd, 47- 65
