ماهیت و قلمرو مسئولیت انسان از دیدگاه سارتر و رویکرد اسلامی عمل
الموضوعات :
سعید آزادمنش
1
(روانشناسی و علوم تربیتی)
الکلمات المفتاحية: تحلیل تطبیقی, مسئولیت, اراده, آزادی, عمل, انسان, سارتر, رویکرد اسلامی عمل,
ملخص المقالة :
هدف پژوهش حاضر تحلیل تطبیقی ماهیت و قلمرو مسئولیت آدمی از دیدگاه سارتر و رویکرد اسلامی عمل است. جهت نیل به هدف مذکور، روش تحلیل مفهومی و تحلیل تطبیقی به کار گرفته‌شده است. با این توضیح که نخست با به‌کارگیری روش تحلیل مفهومی، ماهیت مسئولیت انسان با در نظر گرفتن چیستی انسان و آزادی و انتخاب وی در هر دو دیدگاه مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت شباهت‌ها و تفاوت‌های این دو دیدگاه به‌صورت تطبیقی تحلیل شد. این تطبیق از چهار منظرِ خاستگاه مسئولیت و معیار مسئولیت (ماهیت مسئولیت)، مسئولیت مطلق /مقید و مسئولیت فردی/اجتماعی (قلمرو مسئولیت) صورت گرفته است. باوجوداین که مسئولیت انسان در برابر اعمال خویش در هر دو دیدگاه مهم تلقی شده و مورد تأکید است، ماهیت و قلمرو آن در این دو دیدگاه تفاوت‌هایی دارد. نخست این که باوجود شباهت اولیه دو دیدگاه در خاستگاه مسئولیت، با نظر به مفهوم وانهادگی/ نهادگی از یکدیگر متمایز می‌شوند. دوم این که این دو دیدگاه با توجه به دو جنبه‌ی عینی/ذهنی و مطلق/ نسبی در معیار مسئولیت ماهیتی متفاوت پیدا می‌کنند. مطلق/ مقید بودن قلمرو مسئولیت به‌عنوان سومین مؤلفه، این دو دیدگاه را تا حدی به هم نزدیک کرده است و در نهایت مسئولیت فردی/اجتماعی در قبال اعمال از منظری دیگر به بررسی تطبیقی قلمرو مسئولیت آدمی در این دو دیدگاه پرداخته است.
قرآن کریم (1386). (ابوالفضل بهرام‌پور، مترجم). تهران: انتشارات پیام حق.
احمدی، بابک (1384). سارتر که می‌نوشت. تهران: مرکز.
آزادمنش، سعید (1393). تبیین ماهیت دوران کودکی از منظر رویکرد اسلامی عمل و تربیت اخلاقی کودک بر اساس آن. (پایان‌نامه کارشناسی ارشد منتشرنشده). دانشگاه تهران، تهران.
باتلر، جودیت (1381). ژان پل سارتر (دیهیمی، مترجم). تهران: ماهی.
باقری، خسرو (1394). فبک در ترازو: نگاهی انتقادی از منظر فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
باقری، خسرو (1389). درآمدی بر فلسفه تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران: اهداف، مبانی و اصول (جلد: 1، چاپ: 2). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
باقری، خسرو، (1388 الف). نگاهی دوباره به تربیت اسلامی. (جلد: 1، چاپ: 19). تهران: نشر مدرسه.
باقری، خسرو، (1388 ب). نگاهی دوباره به تربیت اسلامی. (جلد: 2، چاپ: 3). تهران: نشر مدرسه.
باقری، خسرو (1382). هویت علم دینی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
جوادی آملی، عبدالله (1372). شریعت در آینه معرفت. تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.
خاتمی، محمود (1391). مدخل فلسفه‌ی غربی معاصر. (سیده مریم سادات، گردآورنده؛ چاپ: 2). تهران: نشر علم.
دوبووار، سیمون (1389). وداع با سارتر (حامد فولادوند، مترجم). تهران: جامی.
سروش، عبدالکریم (1377). دین اقلی و اکثری. نشریه کیان، 41، 9-1.
صدر، محمدباقر (1417 ق). اقتصادنا (عبدالحکیم ضیاء؛ علی‌اکبر ناجی؛ سید محمدحسینی و صابر اکبری، محققان). مشهد: دفتر تبلیغات اسلامی.
ضرغامی، سعید؛ سجادیه، نرگس؛ قائدی، یحیی (1391). بازاندیشی مفهوم «پرورش تفکر» همچون بستر فرهنگی تحول نظام آموزشی بر بنیاد نظریه انسان به‌منزله عامل. فصلنامه راهبرد فرهنگ، 5 (18-17)، 152- 123.
طباطبائی، محمدحسین (1374). المیزان فی تفسیر القرآن (سید محمدباقر موسوی همدانی، مترجم؛ جلد: 13؛ چاپ: 5). قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
قمی، محسن؛ کتابی، میرزاعلی (1395). بررسی تطبیقی آزادی از دیدگاه شهید مطهری و ژان پل سارتر. فصلنامه علمی- پژوهشی آیین حکمت، 29، 177- 149.
کاپلستون، فردریک چارلز (1386). تاریخ فلسفه؛ از مِن دوبیران تا سارتر (عبدالحسین آذرنگ و سید محمود ثانی، مترجمان؛ جلد: 9؛ چاپ 2). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
گرجیان عربی، محمدمهدی؛ سالک، معصومه سادات (1393). امکان‌سنجی تطبیق انسان‌شناسی صدرایی و انسان در فلسفه‌های اگزیستانس (با تأکید بر اندیشه‌های یاسپرس و سارتر). فلسفه دین، 11 (3)، 462- 429.
مک کواری، جان (1376). فلسفه وجودی (حنایی کاشانی، مترجم). تهران: هرمس.
موفق، علی‌رضا (1385). جریان علیت در تاریخ؛ تأملی در آرای سارتر و مطهری. قبسات، 42، 88- 61.
نقیب زاده، میرعبدالحسین (1390). نگاهی به نگرش‌های فلسفی سده‌ی بیستم (چاپ 2). تهران: انتشارات طهوری.
Briedis, M. (2009). Phenomenology of Freedom and Responsibility in Sartre's Existentialist Ethics. Santalka, Filosofija, 17(3), 71-82.
Coombs, J. R. & Daniels, L. R. B. (1991). Philosophical inquiry: Conceptual analysis, In Edmund C. Short (Ed.). Forms of Curriculum inquiry. New York: State University of New York Press.
Given, L. M. (Ed.). (2008) The Sage encyclopedia of qualitative research methods. London: Sage.
Poellner, P. (2012). Early Sartre on Freedom and Ethics. European Journal of Philosophy, 32(2), 221-247.
Rihoux, B. (2006). Qualitative Comparative Analysis. (Qca) And Related Systematic Comparative Methods: Recent Advances and Remaining Challenges for Social Science Research. Journal of International Sociology. (21), 670- 706.
Sartre, J. P. (1972). Being and Nothingness. An Essay on Phenomenological Ontology, trans. Hazel E. Barnes. London: Routledge.
Sartre, J. P. (1966). Existentialism and Humanism, translation and introduction by Philip Mairet. London: Methuen & Co. Ltd.
Webber, J. (2006). Sartre’s Theory of Character. European Journal of Philosophy, 14(1), 94-111.
Zaborowski, H. (2000). On Freedom and Responsibility: Remarks on Sartre, Levinas and Derrida. Blackwell Publishers Ltd, 47- 65
