شناسایی چالشهای توسعه آموزش از راه دور از منظر اساتید دانشگاه پیام نور
محورهای موضوعی : روش های نوین آموزش وتوسعه منابع انسانی
1 - دانشگاه پيام نور
کلید واژه: آموزش از راه دور, چالشها, توسعه ,
چکیده مقاله :
هدف تحقیق شناسایی چالش های توسعه آموزش از راه دور از منظر اساتید دانشگاه پیام نور می باشد. روش پژوهش به لحاظ هدف، کاربردی و به لحاظ نحوه گردآوری اطلاعات، از نوع کیفی است. در این تحقیق پس از نمونه گیری هدفمند و بررسی اسناد و تحقیقات، فرایند مصاحبه با خبرگان کلیدی و مطلع تا هنگام شناسایی و توصیف کامل ابعاد، مؤلفه ها و شاخص ها و حصول اشباع نظری استمرار یافت. برای تعیین چارچوب منطقی از مجموع داده های گردآوری شده، مراحل شناسایی، یادداشت برداری و طبقه بندی مفاهیم انجام شد. بدین منظور اطلاعات بدست آمده تجمیع و متون مورد بررسی مجدد قرار گرفته و بصورت دسته-های عمده تر طبقه بندی شد. در نهایت، دسته ها بازبینی و موارد تکراری حذف، موارد مشابه و کوچکتر ادغام و ابعاد موضوع مشخص و در چارچوب مؤلفه ها و شاخص های بدست آمده سطح بندی شدند. براساس نتایج حاصله، مدل استخراجی دارای 2 بعد، 7 مؤلفه و 45 شاخص برای چالش های آموزش الکترونیکی دانشگاه استخراج گردید. پس از نهایی شدن تحلیل داده ها و استخراج مدل مفهومی، به منظور سنجش اعتبار مدل با 10 نفر از خبرگان و صاحب نظران دانشگاه در قالب یک گروه کانونی درخصوص ابعاد، مؤلفه ها و شاخص های توافق صورت پذیرفت.
The purpose of the research is to identify the challenges of distance education development from the perspective of professors of Payame Noor University. The research method is qualitative in terms of purpose and in terms of data collection. In this research, after purposeful sampling and reviewing documents and research, the process of interviewing key and informed experts continued until the full identification, description, and characterization of the dimensions, components and indices and theoretical saturation were achieved. In order to determine the logical framework of the collected data, the steps of identifying, taking notes and classifying the concepts were performed. To this end, the collected information and texts were reviewed and categorized into major categories. Finally, the categories were reviewed and the duplicates removed, similar and smaller mergers and dimensions of the specific topic were categorized within the obtained components and indices. Based on the results, two-dimensional extraction model, 7 components, and 45 indices were extracted for university e-learning challenges. After finalizing the data analysis and extracting the conceptual model, the validity of the model was evaluated with 10 experts and university experts in a focus group on dimensions, components and indicators of agreement.
منابع فارسی اصغری، مهرداد، علیزاده، مهستی،کاظمی،عبدالحسن،صفری،حسین، اصغری، فرهاد، باقری¬اصل، محمد مهدی، حیدزاده، سیامک. (1391). چالش هاي آموزش الكترونيكي در علوم پزشكي از ديدگاه اعضاء هيئت علمي. مجله مركز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشكي يزد، 7(1): 26- 34.
جهانیان، رمضان.(1394). ارزیابی وضعیت آموزش مجازی در مراکز آموزش الکترونیکی دانشگاه های تهران از دیدگاه دانشجویان. فناوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، 4(8).
حسيني لرگاني، سيده مريم، ميرعرب رضي، رضا، رضايي، سعيد.(1392). موانع توسعة آموزش الکترونيکي در نظام آموزشي ايران. مديريت و برنامه ريزي در نظام هاي آموزشي، 1(1): 47-61.
دانشور، میترا(1390).صلاحیت های مورد نیاز مدرسان در آموزش الکترونیکی، دانشکده علوم انسانی تهران.
درگاهي،حسین (1390). جايگاه آموزش الكترونيكي در دانشگاههاي علوم پزشكي. مجله دانشكده پيراپزشكي دانشگاه علوم پزشكي تهران، 1(2).
رضوانی، حمیدرضا، درگاهی، هادی.(1391). شناسایی و دسته بندی ویژگی های سیستم آموزش الکترونیکی براساس مدل کانو در دانشگاه های مجازی ایران. راهبردهای آموزش، 5(3).
زارع،مجید(1392).چالش های توسعه یادگیری الکترونیکی در دانشگاه های علوم پزشکی ایران، پایان¬نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
شهنواری، عاطفه.(1396). بررسی میزان آمادگی دانشجویان جهت استفاده از فناوری یادگیری الکترونیکی. علوم پیراپزشکی و توانبخشی مشهد، 6(3).
عطاران،محمد(1390)،جهاني شدن فناوري اطلاعات و تعليم و تربيت، مؤسسه توسعه فناوري آموزشي مدارس هوشمند.
کیان،مریم(1393).چالش هاي آموزش مجازي دانشکده علوم انسانی، دانشگاه یزد.
كيا، علی اصغر(1390). نگاهی به آموزش مجازی، فصلنامه آموزش الکترونیک، شماره3
مجیدی،علی اکبر.(1390).آموزش الکترونیکی، فصلنامه کتاب، 5(2):5-15
نادری فر، مهین، قلجایی، فرشته، جلال الدینی، عالیه، رضایی، نسرین، سالار، علیرضا.(1395). چالش های آموزش الکترونیکی در علوم پزشکی: مروری بر متون. توسعه آموزش در علوم پزشکی، 9(23): 102- 111.
نصیری نیا، علیرضا، محمودی، امیرحسین، دلگشایی، یلدا، بادله، علیرضا.(1397). شناسایی و تبیین ابعاد، مؤلفه¬ها و شاخص¬های ارزیابی سیستم مدیریت یادگیری الکترونیک در بانک مسکن. فصلنامه آموزش و توسعه منابع انسانی، 5(17): 93- 114.
منابع انگلیسی Al-Gamdi, A. M., & Samarji, A. (2016). Perceived barriers towwrds e-learning by factulty members at a recently established university in Saudi Arabia, International Journal of Information and Education Technology, 6(1), 23-28
. Al-Hujran, O., Aloudat, A., Al-Hennawi, H., & Nabeel Ismail, H. (2013). Challenges to E-learning Success: The student perspective. In Proceedings of the 2013 International Conference on Information, Business and Education Technology (ICIBET 2013). Atlantis press. Almajali, D., & Al-Lozi, M. (2016). Determinants of the Actual Use of E-Learning Systems: An Empirical Study on Zarqa University in Jordan. Journal of Social Sciences, 5(2), 1-29
. Bouhnik, D., & Marcus, T. (2006). Interaction in Distance‐Learning Courses. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 57, 299-305
. Bush ,Tony. (2010). Theories of Educational Leadership and Management. London: SAGE Pubhcaoons Ltd. Contreras, J., & Shadi, M. (2015). Assessment in E-Learning Environment Readiness of Teaching Staff, Administrators, and Students of Faculty of Nursing-Benghazi University. International Journal of the Computer, the Internet and Management, 23(1), 53-58
. Gbadeyan, R., & Akinyosoye-gbonda, O. (2010). Barriers to Effective Implementing MBA E-Learning Programme: A Survey, African Journal of Basic & Applied Sciences, 2(5-6):144-152
. Gunn H.(2011) Virtual Libraries supporting student learning. Available from: www.iasl-online.org/pubs/slw/july02-gunn.htm. Jefferson, R. N, & Arnold, L. W. (2009). Effects of virtual education onacademic culture perceived advantages and disadvantages. US-ChinaEducation Review, 6(3), 61- 66
. Keller Ch, Lindh J, Hrastinski S, Casanovas I, Fernandez G. (2010).The Impact of National Culture on E-learning. Educational Media International, 46(1). Kelly T, Bauer D. Managing Intellectual capital via e‐learning at Cisco, C. Holsapple (Ed.). Handbook on knowledge management, 2014; 511–532
. Merisotis, Jamie P. & Phipps, Ronald A.(2011). What's the Difference?: Outcomes of Distance vs. Traditional Classroom-Based Learning. Published online:12-17
. Phipps, R., & Merisotis, J. (2011). Quality on the line: Benchmarks for success in internet-based distance education. Institute for Higher Education Policy, Washington, and DC, 1, 9- 12
. Nicholls J.(2010). The role of virtual learning environments in UK medical education. Final Report University of Wales College of Medicine. Available from: http://www. ltss. bris. ac. uk/ jules/jtap-623
. Obeidat, B., Al-Suradi, M., & Tarhini, A. (2016). The Impact of Knowledge Management on Innovation: An Empirical Study on Jordanian Consultancy Firms. Management Research Review, 39(10), 22-42
. Roy, Andree. (2015). Barriers to e-learning in SMEs - Are they still there? E-learning-Instructional Design, Organizational Strategy and Management. Additional information is available at the end of the chapter http://dx. doi.org/10.5772/61131
. Shaik N. Lowe S. Pinegar K. (2016).A multiple‐item scale for measuring service quality of online distance learning programs, Online Journal of Distance Learning Administration, IX(II). Tarhini, A., Hone, K., Liu, X., & Tarhini, T. (2016). Examining the Moderating Effect of Individual-level Cultural values on Users’ Acceptance of E-Learning in Developing Countries: A Structural Equation Modeling of an extended Technology Acceptance Model. Interactive Learning Environments, 1-23
. Tarus, J.K., Gichoya, D., & Muumbo, A. (2015). Challenges of Implementing E-Learning in Kenya: A Case of Kenyan Public Universities. International Review of Research in Open and Distributed Learning, 16(1). Zameer, Ahmad.(2011). Business Potential at Lowest Economic Strata. Entrepreneurial Tutors, Forthcoming.
فصلنامه آموزش و توسعه منابع انسانی سال هفتم، شماره 24، بهار 1399، 146-128 | Quarterly Journal of Training & Development of Human Resources Vol.7, No 24, 2020, 128-146
|
شناسایی چالشهای توسعه آموزش از راه دور
از منظر اساتید دانشگاه پیام نور
منیژه احمدی1 *
(تاریخ دریافت: 25/09/1398؛ تاریخ پذیرش: 14/06/1399)
چکیده :
در جهان امروز نظام هاي آموزشي چالشهاي مشترك و متفاوتي در نوسازي آموزش دارند. تجربة كشورها نشان ميدهد كه استفاده از فناوريهاي گوناگون در آموزش، ابزارهاي نيرومندي را براي افزايش قابليت بهبود مستمر آموزش، توسعة فرصتهاي يادگيري، گسترش دستيابي برابر به آموزش، ارتقاي كارايي كاركنان آموزشي، بهبود كيفيت يادگيري، ارتقاء سيستم هاي مديريت و برنامه ريزي آموزشي، ايجاد زمينه هاي يادگيري مداوم، اراية آموزش هاي مجازي و آموزش مادام العمر به دست مي دهد .با گسترش تكنيكهاي آموزشي مبتني بر رايانه، الگوهاي سنتي آموزش كه بسيار منفعل بودند، جاي خود را به الگوهاي مدرن تر سپردند. شيوه هاي جديد خواستار مشاركت فعال يادگيرنده در فرآيند يادگيري اند که ممکن هست با چالش هایی روبرو شوند لذا هدف تحقیق شناسایی چالشهای توسعه آموزش از راه دور از منظر اساتید دانشگاه پیام نور میباشد. روش پژوهش به لحاظ هدف، کاربردی و به لحاظ نحوه گردآوری اطلاعات؛ کیفی از نوع تحلیل محتوا است. در این تحقیق پس از نمونهگیری هدفمند از نوع همگون و بررسی اسناد و تحقیقات، فرایند مصاحبه با خبرگان کلیدی و مطلع تا هنگام شناسایی و توصیف کامل ابعاد، مؤلفهها و شاخصها و حصول اشباع نظری استمرار یافت. برای تعیین چارچوب منطقی از مجموع دادههای گردآوری شده، مراحل شناسایی، یادداشت برداری و طبقهبندی مفاهیم انجام شد. بدین منظور اطلاعات بدست آمده تجمیع و متونبا استفاده از روش نشانه شناسی مورد بررسی مجدد قرار گرفته و بصورت دستههای عمدهتر طبقهبندی شد. در نهایت، دستهها بازبینی و موارد تکراری حذف، موارد مشابه و کوچکتر ادغام و ابعاد موضوع مشخص و در چارچوب مؤلفهها و شاخصهای بدست آمده سطحبندی شدند که تمام مراحل توسط محقق و بدون استفاده از نرم افزار تحلیل شده است. براساس نتایج حاصله، مدل استخراجی دارای 2 بعد، 7 مؤلفه و 45 شاخص برای چالشهای آموزش الکترونیکی دانشگاه استخراج گردید. پس از نهایی شدن تحلیل دادهها و استخراج مدل مفهومی، به منظور سنجش اعتبار مدل با 10 نفر از خبرگان و صاحب نظران دانشگاه در قالب یک گروه کانونی درخصوص ابعاد، مؤلفهها و شاخصهای توافق صورت پذیرفت.
کلمات کلیدی: آموزش از راه دور، چالشها، توسعه آموزش
1.مقدمه
آموزش الکترونیکی استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات2جهت ارائه اطلاعات برای آموزش در شرایطی که مربیان و شاگردان به وسیله عواملی همچون فاصله، زمان یا هر دو جدا شدهاند. این امر با هدف بالا بردن تجربه و عملکرد یادگیری یادگیرندگان است(1) همچنین هورتون3(2011) آموزش الکترونیکی را به عنوان مجموعهای از آموزشهای ارائه شده به وسیله تمام رسانههای الکترونیکی چون اینترنت، اینترانت، اکسترانت تعریف مینماید، لذا با حذف موانع زمانی و مکانی، افراد میتوانند مسئولیت یادگیری مادام العمر خود را بر عهده بگیرند(2، 3). هدف آموزش مجازي، آموزشهاي تخصصي با شيوههاي مدرن است که امکان ارائه آنها از طريق سنتي وجود ندارد. امروزه آموزش از راه دور، ابزاري براي آموزش مداوم تلقي ميشود و اين آموزشها ميتواند شامل معلمان و دانشجويان در هر سن، مكان جغرافيايي، موقعيت و وضعيت اجتماعي و سياسي و با هر گونه روش آموزشي باشد(4). در دنیایکنونی؛ یادگیری الکترونیکی و آموزشمجازی به عنوان پارادایمی جدید در سازوکارهای یاددهی- یادگیری مطرح است و توسعه آنها از سیاستگذاریهای اصلی در آموزش عالی میباشد. در اين نوع آموزش، فعاليت هاى آموزشى از طريق وسايل الكترونيكى صورت مى گيرد و آموزش در هر كجا و هر زمان قابل کاربرد است(5). این سیاستگذاریها در دانشگاه پیام نور با رویکرد توسعه عدالت آموزشی، حذف محدودیتهای جغرافیایی و یادگیری مادام العمر تنظیم شده که این امر، ضرورت توجه مدیران به عملیاتی نمودن برنامه های توسعه یادگیری الکترونیکی را گسترش داده است.
از آنجايي كه اجراي پروژه هايي نظير آموزش الكترونيك نيازمند دستيابي به امكانات مربوط و ديدگاهي جامع، در زمينههاي گوناگون است؛ جمع آوري اطلاعات و آگاهي در اين زمینه از اهميت بالایی برخوردار است. تأمین اعتبارات کافی و ایجاد تسهیلات مناسب، برای خرید رایانه و تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری برای دانشجویان در جهت ورود به این حوزه، برگزاری دورهها، آموزشها و واحدهای مختلف کار با کامپیوتر و اینترنت برای دانشجویان، برگزاری همایشها، سمینارها و دورههایی درباره مزایا،کاربردها و آشنایی با یادگیری الکترونیکی(6) که موارد بیانشده از ملزومات اساسی در توجه به آموزشهای از راه دور میباشد. در عصر حاضر، اين نوع آموزش محيط مناسبى را براى افرادى كه به دليل تعهدات شغلى يا شخصى قادر به حضور در دانشگاه ندارند، فراهم كرده است. البته آموزشاز راه دور نیازمند تکنولوژی و زیرساختهای ارتباطی بسیاری است که در صورت ضعف امکانات، با موانعی روبرو میگردد. دریفوس4 منتقد اینترنت، بر این باور است که آموزش مجازي نمی تواند تضمین بروز ایده هاي خلاق، کیفیت اطلاعات، اشراف کاربران بر تمامی واقعیتها و امکان زندگی آکنده از معنا را براي یادگیرندگان فراهم کند. از نظر وي، دانشجویان حضور در کلاس و برقراری ارتباط با استاد را ترجیح داده و نمیخواهند این احساس را از دست بدهند (7). در حقيقت با توجه به اين كه فرآيند آموزش پوياست، از نظر فنى اگر يك محيط آموزش الكترونيكى بخواهد سودمند و كارا باشد، بايد بتواند به سادگى ابزارهاى آن از جمله دسترسى به رايانه و اينترنت با پهناى باند زياد در اختيار فراگيران و معلمان قرار دهد، تا فراگيران بتوانند به راحتى در محيطى تعاملى به يادگيرى بپردازند.
آموزش از راه دور
توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات بخصوص اینترنت الگوی جدیدی در فرآیند یادگیری و آموزش ایجاد کرده است. آموزش الکترونیکی نظام نوینی است که در آن تمام فرآیند آموزش و یادگیری توسط فناوری اطلاعات و ارتباطات صورت میگیرد. با گسترده شدن فناورى اطلاعات و نفوذ وسايل ارتباط از راه دور به عمق جامعه، ابزارها و روشهاى آموزش نيز دچار تحول شدند. تحول اين ابزارها و روشها در جهتى است كه هر فرد در هر زمان و هر مكان بتواند با امكانات خود و در زمان مناسب مشغول يادگيري شود. انعطاف پذیری، دانشجو محوری و وابسته نبودن به محدودیتهای مکانی و زمانی از ویژگیهای اساسی این نظام آموزشی است. برای راه اندازی دورههای آموزشی موفق از راه دور و در نهایت تحقق دانشگاه مجازی، برقراری زیرساختهای متعدد از جمله ابزاری، فرهنگی، آموزشی، اداری، مدیریتی و اقتصادی بدیهی است (8).
آموزش از راه دور به مجموعه فعاليتهاي آموزشي گفته مي شود كه با استفاده از ابزارهاي الكترونيكي اعم از صوتي، تصويري، رايانه اي، شبكه اي و مجازي و.. صورت ميگيرد. به عبارتي كليه ي برنامه هايي را كه از طريق شبكه هاي رايانه اي به ويژه اينترنت، منجر به يادگيري مي شود، يادگيري الكترونيكي مي نامند. در اين نوع آموزش، عمده فعاليت هاي آموزشي از قبيل ثبت نام، انتخاب واحد، دريافت مطالب درسي و مذاكره با استاد از طريق شبكه ي كامپيوتري اجرا و در برخي موارد كلاس هاي رفع اشكال و برخي كلاس هاي آزمايشگاهي به صورت حضوري ولي با زمانبندي مناسب اجرا مي شود. اصطلاح آموزش الكترونيك، مجموعه ي وسيعي از كاربردها و عملكردها، از جمله آموزش مبتني بر وب، آموزش مبتني بر كامپيوتر، كلاس هاي مجازي و همكاري هاي الكترونيكي را شامل مي شود و اينترنت، اينترانت، اكسترانت، انتشار ماهواره اي، نوارهاي ويديويي يا صوتي، تلويزيوني و محاوره اي و ديسك هاي فشرده ازابزارهاي اين شيو ه آموزش محسوب مي شوند(9).
با توجه به منافع آموزش مجازي در سطح آموزش عالی، تقاضا براي برگزاري دوره هاي و آموزش هاي مجازي در برنامه آموزشی دانشگاه ها رو به افزایش است(10). دانشگاه مجازي عبارت است از محيطي كه با بهرهگيري از ابزارهاي چندرسانهاي مناسب و با دارا بودن زيرساخت ارتباطي مناسب مانند كامپيوتر، شبكه، اينترنت، فاكس، دوربين، نرم افزارهاي تسهيل كننده ارتباطات بر خط و... ارائه دهنده خدمات آموزش الكترونيك و يادگيري الكترونيك است؛ به گونه اي كه معمولاً نيازي به مكان فيزيكي به شكل دانشگاه سنتي ندارد و دانشجويان قادرند از هر مكان و در هر زماني كه مايل باشند، از بسياري از خدمات ارائه شده نظير درسهاي الكترونيك يا ارزيابي الكترونيك استفاده كنند (11).
امروزه كلاسهاي مجازي به دليل وجود تكنولوژيهاي همگاني مانند تلويزيون، راديو و فناوريهاي جديد همچون لپ تاپ، دسك تاپ و شبكه هاي كامپيوتري رو به افزايش است. كامپيوترهاي شخصي و اينترنت باعث بازآفريني چهره آموزش شد ه اند و موجبات يادگيري و آموزش دانشجويان را از فواصل دور فراهم كرده اند. با ظهور اينترنت، اولين دروس دوره كارشناسي به صورت آنلاين توسط انستيتوي فناوري نيوجرسي در سال 1984 ارائه شد. اولين آنلاين ها توسط دانشگاه فونيكس در سال 1989 ارائه شد و دانشگاه مجازي كاليفرنيا با ائتلاف 100 دانشكده و دانشگاه و با ارائه بيش از 1500 درس افتتاح شد. ضروري ترین ابزارهاي مورد استفاده در سیستم آموزش مجازي، شامل تجهیزات کامپیوتري با، لوازم جانبی، اتصال به اینترنت می باشد(12). برای افزایشکاربرد نظام آموزش مجازي در عرصه آموزش عالی، کارشناسان فن آوري اطلاعات پیشنهاد می کنند که به مدرسان توانمند براي موفقیت و پیشرفت در این سیستم نیاز است. رواج استفاده از ارتباطات ديجيتالي فرصتهاي بي شماري در زمينه آموزش الكترونيكي براي هر كسي در هر زمان و مكاني از اين جهان را فراهم كرده است (13).
با تركيب تكنولوژيهاي جديد مانند انيميشن و ويدئو در سطوح مختلف با رسانه هاي قديميتر آنلاين، استادان آموزشي الكترونيكي ميتوانند دروس دو سويه موفقي را ارائه دهند. كامپيوتر با ظرفيت بالاي مديريت اطلاعات و ارتباطات، قويترين ابزار براي پردازش دانش وگشودن راه هاي جديد در فرآيند آموزش است. اينترنت، يادگيري آزاد را در داخل دانشكدهها و نقاط دور از دسترس تسهيل ميكند. كامپيوتر به تنهايي نيز به وسيله اساتيد دركلاس درس براي آموزش يا به وسيله دانشجويان جهت خودآموزي قابل استفاده است و اتصال كامپيوترها به يكديگر در يك شبكه محلي، مديريت آموزشي به كمك كامپيوتر را ساده كرده و امكان ارتباطات كامپيوتري در داخل مؤسسه را فراهم مي كند. آمادگی برای یادگیری الکترونیکی یکی از جنبههای مهم برای دستیابی به موفقیت در اجرای برنامههای آموزش الکترونیکی در محیط های آموزشی تلقی می شود. درک نقش این عامل میتواند به مدیریت دانشگاه در پیاده سازی موثر و کارآمد پروژه یادگیری الکترونیکی کمک نماید.
در مورد دامنه آموزش الكترونيك و محيط هايي كه اين شيوه آموزش در آنها مطرح مي شود، همچنين ابزارها و نحوه ارائه آن بايد گفت كه آموزش الكترونيك دامنه گسترده اى دارد و بسته به نوع استفاده و امكانات به چند دسته تقسيم بندي مي شود:
آموزش بر پايه وب: در اين روش آموزش از طريق اينترنت خواهد بود. در اكثر موارد آزمون ها و ارائه مدرك هم از طريق الكترونیكى و وب است. كلاس هاى درس، يادداشت هاى درس، جزوه ها، اتاق بحث، پست الكترونيكى و غيره جزء ويژگىهاى اين روش هستند و همگى روى وب ذخيره مىشوند. البته به علت انعطافپذيرى فوق العادهي آموزش الكترونيك، مىتوانيد نحوه آموزش را به طريق دلخواه، مناسب با فعاليت خودتان، شرايط موجود و امكانات طراحى و پياده سازى كنيد؛ از اين رو بعضى از ويژگى هاى گفته شده مى توانند در سيستم شما وجود نداشته باشند يا ويژگى هاى ديگرى جايگزين آنها باشند. آموزش مبتنى بر كامپيوتر: در اين روش احتياجى به اتصال به اينترنت و حتى به شبكه نيز نيست، مگر در موارد خاص در اين روش اطلاعات بر يك واسط الكترونيكى ذخيره مى شود و كاربر با استفاده از يك كامپيوتر يا ابزار خواننده آن واسط الكترونيكى، مى تواند از آن آموزش استفاده كند. این نوع آموزش در كشور خودمان بسيار از آن استفاده مي شود.
آموزش از طريق وسايل و ابزار ديجيتال همراه: آموزشى است كهاز طريق وسايل و ابزارهاى ديجيتالى همراه از جمله تبلت، pc و... ارائه مي شود. آموزش از طريق تلفن همراه، آموزشى كاملاً جديد است و تقريباً میتواند در گروه بالا قرار گيرد، اما به علت افزايش تعداد افراد دارنده آن و تمركز بر اين روش، دست هاى جدا براى آن در نظر گرفته مي شود(14).
پیشینه پژوهش
در زمینه بررسی چالش هاي آموزش مجازي در دانشگاهها مطالعات مختلفی انجام شده است.
جدول1: پیشینه پژوهش
محقق(سال) | عنوان | یافته ها |
کلر5 وهمکاران (2010)(15) | تأثیر فرهنگ ملی بر یادگیری الکترونیکی | نتایج نشان داد استادان آرژانتینی در مقایسه با استادان سوئدي ارتباط با دانشجویان و مشارکت فعال دانشجو را عامل انگیزشی میدانستند |
گان6(2011)(16) | بررسی دانشگاههای مجازی | نتایج نشان داد مشکلاتی نظیر نبود زمینه خلاقیت و طرح ایدههاي نو، ضعف دانش درباره فناوري، نبود عوامل انگیزشی و ضعف فرهنگ سازمانی از موانع تجهیز به آموزش استادان در دانشگاههايمجازي بود |
مارشال و میشل7 (2015)(17) | فرایند یادگیری الکترونیکی در نیوزیلند | یادگیری، توسعه، پشتیبانی، ارزیابی، سازماندهی به عنوان شاخص های مدل بلوغ یادگیری الکترونیکی نام می برند |
آرکورفول و ابایدو8 (2015)(18) | نقش آموزش الکترونیکی، مزایا و معایب اتخاذ آن در آموزش عالی | معایب: فقدان گفتگوهاي عمیق برخط، فقدان بروز ایده هاي بالبداهه و خلاق، فقدان درك دیگران و درك شدن از سوي دیگران، فقدان شناخت دیگران و در نهایت، فقدان آموختن و الگو گرفتن براي رفتار و یادگیري. استادان، فقدان ارتباط حضوري را با راهبردهایی نظیر بازخورد فوري، متمایز کردن تعاملات مدیریتی و شخصی و نیز ارتباط حضوري با دانشجویان بر اساس جدول زمانی منظم، جبران می کردند |
الغمدی و سامرجی9 (2016)(19) | بررسی موانع آموزش الکترونیکی درک شده توسط اعضای هیات علمی در دانشگاه تازه تاسیس در عربستان سعودی | موانع آموزش الکترونیکی: موانع درونی(عدم تسلط کافی بر زبان انگلیسی، نبود مشوقهایی برای استفاده از یادگیری الکترونیکی، فقدان الگو و طرح مشخص، نگرانی در مورد کیفیتدروس الکترونیکی، ترس از تکنولوژی) و موانعبیرونی(دسترسی ضعیف به اینترنت و شبکه، عدم آموزشهای صحیح در حوزه آموزش الکترونیکی، فقدان پشتیبانی فنی، دسترسی ناکافی به سختافزار و نرمافزار، نبود سیاستها و خط مشی سازمانی برای یادگیری الکترونیکی، عدم پشتیبانی از طراحی آموزشی برای یادگیری الکترونیکی، نگرانی درباره حجم کاری، نبود زمان کافی برای گسترشدروس الکترونیکی، نگرانی در مورد نبود امکان دسترسی به فراگیران و مدرسان) |
| ایجاد یک مدل تحلیلی برای افزایش کیفیت خدمات یادگیریالکترونیکی | نتایج نشان دادند که معیار ذهنی و کیفیت اطلاعات بر مفید بودن تأثیر مثبت دارند، خوداثربخشی، کیفیتخدمات، معیارذهنی و کیفیت اطلاعات بر آسانی استفاده از آن تأثیرگذارند. |
شایک11 و همکاران (2016)(21) | بررسی مقیاس چند متغیری برای اندازه گیری کیفیت خدمات برنامه های آموزش آنلاین از راه دور | نتایج نشان داد باید سیاست آموزشی، مدیریت، استاندارد، محتوا، قوانین، منابع مالی و انسانی، فرهنگ، امنیت، سخت افزار، شبکه و آمادگی پشتیبانی در نظر گرفته شود |
روی12(2015)(22) | موانع آموزش مجازی در سازمانهای کوچک و متوسط: آیا آنها هنوز هم وجود دارند؟ | موانع: فقدان آموزش و پشتیبانی(پشتیبانی فنی، زیرساختهای فنی ناکافی)، فقدان دانش و مهارت کارکنان، پایین بودن سطح تعامل در آموزش الکترونیکی، مشکلات مربوط به هزینه(هزینه خرید دورههای مجازی یا توسعه آنها در منزل) و مشکلات فرهنگی |
نصیری نیا و همکاران (2018) (23) | شناسایی و تبیین ابعاد، مؤلفه ها و شاخصهای ارزیابی سیستم مدیریت یادگیری الکترونیک در بانک مسکن | تعداد 4 شاخص در مؤلفه محتوای آموزشی، 8 شاخص در مؤلفه مدیریت منابع انسانی، 5 شاخص در مؤلفه روش آموزشی، 9 شاخص در مؤلفه زیرساخت فنی و پشتیبانی و 4 شاخص در مؤلفه سنجش و ارزیابی شناسایی و تدوین گردید |
نادری فر و همکاران (2016)(24) | چالشهای آموزش الکترونیکی در علوم پزشکی: مروری بر متون | نتایج نشان داد عدم اجرای آموزش الکترونیکی از سوی اساتید به دلیل بی اطلاعی از کارکرد آن، کم رنگ شدن نقش معلم، نداشتن تخصص استفاده از آن، ترس از استفاده از آن، اعتقادات فرهنگی خاص و وجود منابع ناکافی از چالشهای آموزش الکترونیکی می باشد |
اصغری و همکاران (2012)(25) | چالش هاي آموزش الكترونيكي در علوم پزشكي از ديدگاه اعضاء هيئت علمي | چالشهایاداری، اقتصادي، تعليمي، الكترونيكي، روانشناختي، فرهنگي و رويكرد اجتماعي و همكاري که بیشترین مشكلات مربوط به رويكرد روانشناختي و فرهنگي و كمترين سهم مشكلات مربوط به رويكرد الكترونيكي است |
حسینی(2013)(26) | بررسي تحليلي موانع توسعة آموزش الکترونيکي در نظام آموزشي ايران | نتايج پژوهش حاكي از آن است که موانع آموزش الکترونیکی عبارتند از؛ موانع تكنولوژيكي، فرهنگي/ اجتماعي، پداگوژيكي، حقوقي/ اداري، راهبردي و اقتصادي |
کیلی و باور13(2014) (27) | استفاده مؤثر از فناوریهای اطلاعات و ارتباطات در فرایند آموزش و کار | محیطهای آموزش الکترونیکی مستلزم پذیرش نقشهای جدید از سوی فراگیران در فرایند یادگیری است. در چنین شرایطی نقش آموزشدهندگان نیز از انتقال دانش و معلومات به تسهیلگر فرایند یادگیری تغییر مییابد. بنابراین آموزش الکترونیکی مستلزم داشتن برنامهها، سیاستها، استراتژیها، اهداف، روشها و به طور کل الگوهای جدید در شرایط کنونی جهانی شدن است |
جیبادین و آکینی سویه14(2010)(28) | موانع اجرای مؤثر برنامه یادگیری الکترونیکی | از جمله عوامل عدم موفقیت یادگیری الکترونیکی؛ ناامیدی و بیانگیزگی فراگیران، سرمایهگذاری ضعیف و نامناسب در فناوری آموزش و پرسنل آموزشی، اجرای ضعیف دوره های آموزشی، کمبود مشارکت و تعامل و همچنین هزینه های سنگین پرسنل و فناوری آموزشیاست |
تارس و همکاران15 (2015)(29) | چالشهای بکارگیری آموزش الکترونیکی در کنیا: یک مطالعه موردی در دانشگاههای دولتی | چالشها: زیرساختهای فناوری اطلاعات و آموزش الکترونیکی ناکافی، محدودیتهای مالی، کمبود پهنای باند اینترنتی مقرون به صرفه، فقدان سیاستها و روشهای اجرایی آموزش الکترونیکی، فقدان مهارت فنی کارکنان آموزش در توسعهیادگیری الکترونیکی و محتوای الکترونیکی، عدم علاقه و تعهد کارکنان آموزش به استفاده از آموزش الکترونیکی، مقدار زمان برای توسعه محتوای آموزش الکترونیکی |
الهجرن و همکاران16 (2013)(30) | چالش های موفقیت در یادگیری الکترونیکی: چشم انداز دانش آموز | فقدان آگاهی درباره سودمندی کاربرد آموزشهای الکترونیکی، فقدان درك روشن از ماهیت و چیستی آن، مقاومت مدرسان برای پذیرش و کاربرد یادگیریالکترونیکی، مقاومت فراگیران در مقابل تغییر روشهای سنتیآموزش، عدم دسترسیمداوم به وبسایتهای آموزش الکترونیکی، نبود حمایتهایدولت و مؤسسات آموزشی از آموزش الکترونیکی، فقدان وجود دستورالعمل یا وجود دستورالعملهایی که تأثیر معکوسی را بر سودمندی آموزش الکترونیکی دارند |
یکی از مهمترین رسالتهای دانشگاه پیام نور در سال های اخیر، آموزش از راه دور است که در اجرای این موضوع با موانعی روبروست که نیازمند بررسی های زیرساختی و عملیاتی دارد، به منظور تحقق این هدف، سوال اساسی پژوهش این است که چالش های توسعه آموزش از راه دور از منظر اساتید دانشگاه پیام نور کدام است؟
2- روش شناسی
هدف تحقیق شناسایی چالشهای توسعه آموزش از راه دور از منظر اساتید دانشگاه پیام نور میباشد. روش پژوهش به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ نحوه گردآوری اطلاعات، از نوع کیفی(تحلیل محتوا) است. جامعة آماری خبرگان(30 نفر) در این مرحله از اساتید و مجریان بخش یادگیری الکترونیکی یا آموزشهای مجازی تشکیل گردید که از سوابق کافی در سطوح مختلف تصمیمگیری، تخصصی و یا اجرایی است که از روش نمونهگیری هدفمند از نوع همگون جهت انتخاب نمونه استفاده شد. پس از نمونهگیری، از فرایند مصاحبه با روش نیمه ساختاریافته با خبرگان و تشکیل گروه کانونی تا هنگام شناسایی و توصیف کامل مؤلفهها و حصول اشباع نظری17 بهره گرفته شد. بر این اساس با هدف کشف ابعاد چالش های توسعه آموزش الکترونیکی در دانشگاه پیام نور؛ نخست ادبیات و پیشینه پژوهش مورد مطالعه قرار گرفت. همزمان با مطالعه ادبیات و پیشینه، اسناد و مدارك موجود مورد بررسی قرار گرفت. پس از انجام مطالعات کتابخانهای و بررسی و ارزیابی پژوهشهای انجام شده در زمینه موضوع، مستندات و دادههای لازم تهیه گردید. در ادامه به منظور غنا بخشیدن به مؤلفههای شناسایی شده از ادبیات تحقیق با استفاده از روش نمونهگیری غیرتصادفی هدفمند از نوع قضاوتی در قالب مصاحبههای اکتشافی، نظرخواهی به عمل آمد. در این نوع نمونهگیری افرادی برای نمونه انتخاب میشوند که برای ارائه اطلاعات مورد نیاز در بهترین موقعیت قرار دارند. برای تحلیل دادهها با روش تحلیل محتوا، فرایند کدگذاری باز و محوری مورد استفاده قرار گرفت. از طریق تحلیل محتوای مصاحبهها؛ مؤلفههای چالشهای توسعه آموزش الکترونیکی شناسایی و طبقهبندی مفاهیم انجام شد. براساس نتایج حاصله، مدل استخراجی دارای 2 بعد، 7 مؤلفه و 50مفهوم برای چالشهای توسعه آموزش الکترونیکی میباشد.
شکل1: مدل مفهومی پژوهش
پس از نهایی شدن مدل مفهومی، به منظور سنجش اعتبار مدل با 10 نفر از خبرگان و صاحب نظران دانشگاه در قالب یک گروه کانونی درخصوص ابعاد و مؤلفهها توافق صورت پذیرفت.
3- یافته ها
در بخش نخست به منظور شناسایی مؤلفه های چالشهای توسعه آموزش الکترونیکی، به بررسی اسناد و مدارك علمی موجود (کتابها، پایاننامهها، مقالات) در زمینه پرداخته شد. سپس داده های گردآوری شده از مصاحبه ها براساس نظریه داده بنیاد مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته که در این شیوه ابتدا در سطح خرد به صورت کد گذاری باز، داده ها مورد تحلیل قرار گرفت. سپس مفاهیم استخراجی از سطح خرد در جدول کد گذاری محوری تنظیم گردیده و پس از استخراج تمامی مفاهیم به کار برده شده در متن داده ها، محقق اقدام به کدگذاری انتخابی نمود.
کدگذاری باز فرآیند تحلیل و نام گذاری مفاهیم، طبقه بندی و کشف ویژگی ها و ابعاد آنها در دادهها از طریق انجام مقایسهای مداوم است که پژوهشگر مفاهیم را از زوایای مختلفی مورد بررسی و تحلیل قرار می دهد تا دیدگاه متفاوتی نسبت به اهمیت و جایگاه مفاهیم کسب کند(31). در این قسمت پس از پیاده سازی مصاحبه ها، جهت رمزگذاری داده ها، متن مصاحبهها چندین بار مورد مطالعه قرار گرفته و فرآیند رمز گذاری با شناسایی و پر رنگ کردن کلمات، جملات، پاراگرافها و مضمون های واحد، تحلیل آغاز شد. سپسدادهها در پایان هر مصاحبه در داخل نماد قرار داده شد که تعداد 50 داده از تمامی مصاحبهها استخراج گردید و در نهایت منجر به کدگذاری باز شد که دادههای استخراج شده در مرحله دوم جهت انسجام بیشتر و تفسیر منسجم تر در قالب 7 مفهوم انتزاعی تر کدگذاری شدند. در این مرحله دادههای مشابه با یکدیگر ادغام شده و سپس فرآیند کدگذاری و مفهوم سازی صورت پذیرفت. نتایج این کدگذاری و نحوه تحلیل و ترکیب داده های اولیه در قالب مفاهیم در جدول 2 نشان داده شده است.
جدول2: کدگذاری باز
کد | داده ها | مفاهیم |
A | نیازسنجی آموزشی، وجود سیاستها و خطمشیهای روشن در زمینه آموزش الکترونیکی، وجود نقشها و مسئولیتهای مورد نیاز در آموزش الکترونیکی، ایجاد انگیزه و حمایت سازمانی، تعهد و مسئولیتپذیری، توانمندی و تسلط مدرس، مدیریت فرایند آموزش الکترونیکی، حمایت مالی و قانونی | زیرساخت مدیریتی |
B | تدوین استاندارد در طراحی و اجرای برنامه، تعیین وقت کافی برای اساتید، طراحی خط مشی های لازم در اجرای برنامه های آموزشی، تجهیز کلاس به امکانات ویدئویی برای بهره برداری دانشجويان از رفتار و شيوه عمل اساتيد | زیرساخت سازمانی |
C | وجود ملزومات و تجهیزات کافی برای پشتیبانی از آموزش الکترونیکی، سهولت استفاده از سیستم، قابلیت دسترسی به منابع اطلاعاتی، قابلیت بروزرسانی سیستم، میزان شخصیسازی سیستم، امنیت سیستم، میزان جذابیت و زیبایی محیط سیستم، میزان تعاملی بودن سیستم، قابلیت مستندسازی | زیرساخت ابزاری و فناوری |
D | تناسب محتوا با اهداف دوره، بهرهبرداری از امکانات چندرسانهای و فناوریهای نوین، استاندارد بودن محتوای الکترونیکی، تناسب محتوا با زمان برگزاری دوره، بکارگیری روشها و فنون متنوع آموزش الکترونیکی، سازماندهی منطقی منابع و مواد درسی، میزان فعال بودن فراگیر در دوره، خدمات راهنمایی و مشاوره، قابلیت پاسخگویی | زیرساخت آموزشی |
E | کاهش مقاومت اساتید، ایجاد انگیزه در اساتید، فرهنگ سازی، تغییر نگرش | زیرساخت فرهنگی |
F | پرورش خصایص شخصیتی دانشجویان، آموزش مسؤولیت پذیري در دانشجویان، ارتقاء روابط میان فردي، رشد مهارت هاي شهروندي، تقویت تربیت اخلاقی | زیرساخت شخصیتی |
G | ارتباط ویدئو کنفرانس با دانشجو، ایجاد بستر رقابت بين دانشجويان، افزایش اعتماد بهنفس دانشجو با ارائه کنفرانس، ایجاد بستر تعامل استاد و دانشجو، توجه به رشد فردی دانشجویان، دریافت بازخورد سریع در کلاس | زیرساخت ارتباطی |
منبع: (یافته های نگارنده)
کدگذاری محوری
در مرحله دوم از فرآیند تحلیل داده ها، با مقایسهی مستمر و چندین بارهی مفاهیم(50 مفهوم) تولید شده در مرحله قبل، کدگذاری محوری انجام شد. در فرآیند طبقه بندی و کدگذاری ممکن است تشابه لغوی بین مفاهیم وجود داشته باشد و یا یک مفهوم را بتوان در دو یا چند طبقه جای داد که این امر در پژوهشهای کیفی امری طبیعی است و یک مفهوم را براساس نزدیکترین ارتباطی که با هر کدام از مقولات اصلی دارد می توان طبقه بندی کرد. در این پژوهش 7 مقوله اصلی از مفاهیم مرحله کدگذاری باز استخراج شد. این مقولات اصلی از لحاظ انتزاعی بودن در سطح بالاتری نسبت به مفاهیم مرحله قبل قرار دارند. مقولات اصلی و نحوه ارتباط آنها با مفاهیم در جدول 3 نشان داده شده است.
جدول3: کد گذاری محوری
| مفاهیم | مقوله اصلی |
A | زیرساخت مدیریتی | عوامل سازمانی |
B | زیرساخت سازمانی | |
C | زیرساخت ابزاری و فناوری | |
D | زیرساخت آموزشی | |
E | زیرساخت فرهنگی | |
F | زیرساخت شخصیتی | عوامل فردی |
G | زیرساخت ارتباطی |
منبع: (یافته های نگارنده)
به طور کلی از تحلیل داده ها، 2 مقوله اصلی و 7 مقوله فرعی به دست آمد.
جدول4: مقوله و زیرمقوله های به دست آمده از تحلیل کیفی مصاحبه ها
مقوله اصلی | مقوله فرعی | مفاهیم |
عوامل سازمانی | زیرساخت مدیریتی | نیازسنجی آموزشی، وجود سیاستها و خطمشیهای روشن در زمینه آموزش الکترونیکی، وجود نقشها و مسئولیتهای مورد نیاز در آموزش الکترونیکی، ایجاد انگیزه و حمایت سازمانی، تعهد و مسئولیتپذیری، توانمندی و تسلط مدرس، مدیریت فرایند آموزش الکترونیکی، حمایت مالی و قانونی |
زیرساخت سازمانی | تدوین استاندارد در طراحی و اجرای برنامه، تعیین وقت کافی برای اساتید، طراحی خط مشی های لازم در اجرای برنامه های آموزشی، تجهیز کلاس به امکانات ویدئویی برای بهره برداری دانشجويان از رفتار و شيوه عمل اساتيد | |
زیرساخت ابزاری وفناوری | وجود ملزومات و تجهیزات کافی برای پشتیبانی از آموزش الکترونیکی، سهولت استفاده از سیستم، قابلیت دسترسی به منابع اطلاعاتی، قابلیت بروزرسانی سیستم، میزان شخصیسازی سیستم، امنیت سیستم، میزان جذابیت و زیبایی محیط سیستم، میزان تعاملی بودن سیستم، قابلیت مستندسازی | |
زیرساخت آموزشی | تناسب محتوا با اهداف دوره، بهرهبرداری از امکانات چندرسانهای و فناوریهای نوین، استاندارد بودن محتوای الکترونیکی، تناسب محتوا با زمان برگزاری دوره، بکارگیری روشها و فنون متنوع آموزش الکترونیکی، سازماندهی منطقی منابع و مواد درسی، میزان فعال بودن فراگیر در دوره، خدمات راهنمایی و مشاوره، قابلیت پاسخگویی | |
زیرساخت فرهنگی | کاهش مقاومت اساتید، ایجاد انگیزه در اساتید، فرهنگ سازی، تغییر نگرش |
عوامل فردی | زیرساخت شخصیتی | پرورش خصایص شخصیتی دانشجویان، آموزش مسؤولیت پذیري در دانشجویان، ارتقاء روابط میان فردي، رشد مهارت هاي شهروندي، تقویت تربیت اخلاقی |
زیرساخت ارتباطی | ارتباط ویدئو کنفرانس با دانشجو، ایجاد بستر رقابت بين دانشجويان، افزایش اعتماد بهنفس دانشجو با ارائه کنفرانس، ایجاد بستر تعامل استاد و دانشجو، توجه به رشد فردی دانشجویان، دریافت بازخورد سریع در کلاس |
منبع: (یافته های نگارنده)
مؤلفههای مؤثر در ایجاد چالشهای توسعه آموزش الکترونیکی در نمودار 1 مطرح شده است.
نمودار شماره1: مولفه های چالش های توسعه آموزش الکترونیکی
منبع: (یافته های نگارنده)
اولین مؤلفه احصاء شده در چالشهای توسعه آموزش از راه دور در دانشگاه پیام نور؛ زیرساخت آموزشی میباشد. یکی از مصاحبهشوندگان درخصوص اهمیت این مقوله بیان نموده است محتوای آموزشی از لحاظ مفهومی، باید کاملاً مناسب و اصولی باشد. یک محتوای آموزشی زمانی مفید است که دارای هدف باشد و در نهایت نیاز کاربران را تأمین کند. در مصاحبه دیگری اشاره شده است برای تسهیل درك محتوای الکترونیک میتوان از تصاویر مرتبط استفاده کرد. در واقع جذابیتهای بصری در فهم مطالب موثر واقع میشود. در دانشگاه مجازي، به دلیل فقدان توجه به مسائل چالش برانگیز درسی وآموزشی، زمینه خلاقیت و در نتیجه توسعه تولیدات علمی کاهش مییابد. دانشجوي مجازي به علت ضعف های آموزشی غالباً به لحاظ نگارش و خلاقیت ضعیف می شود که در نتیجه آن سواد دانشجو و کیفیت دانش به لحاظ نوآور بودن زیر سؤال می رود.
زیرساخت شخصیتی به عنوان دومین مؤلفه شناساییگردیده است. مصاحبه شوندگان بیان داشتند که با وجودي که آموزش مجازي در ایجاد فضاي گسترده اطلاعاتی موفق بوده است اما در پرورش خصایص والاي انسانی نظیر مسؤولیت پذیري در برابر جامعه و دیگران، ارتقاء روابط میان فردي، رشد مهارت هاي شهروندي و به طور کلی رشد و تحول فردي چندان توانا نیست. فضای مجازي بستر تربیت اخلاقی در کاربران از جمله کاربران دانشگاهی را تضعیف مینماید. به علاوه، فضاي مجازي فاقد حضور هویت جسمانی استاد و دانشجو در برابر یکدیگر است و این فقدان، موجب شکننده شدن ارتباطات مجازي و پیوندهاي محکم انسانی بین دانشجویان و استاد می شود. از سوی دیگر بیان شد که كاهش رقابت بين دانشجويان، اثرات منفي آن بر ميزان پيشرفت درسي و رشد شخصيتي دانشجويان و عدم استفادهدانشجويان از رفتار و شيوه عمل اساتيد در آموزش الكترونيكياز چالش های زیرساخت شخصیتی است.
زیرساخت مدیریتی مؤلفه دیگر شناسایی شده در چالش های توسعه آموزش الکترونیکی می باشد. مصاحبه شوندگان بیان داشتند كه اساتيد وقت كافي را جهت تدوين و ارزيابي مواد آموزش الكترونيكي به دليل بالا بودن حجم كاري ندارند و از طرفي معتقد به كمبود ارتباط و تعامل با كاركنان حيطه فناوري اطلاعات هستند. تحقيقات نشان داده نوآوري آموزشي و ايجاد تحول در نظام آموزشي و پژوهشي بدون همراهي و پذيرش اساتيد ميسر نيست. بايد برنامهريزي مناسبي توسط دانشگاه ها جهت بسترسازي و ايجاد زمان كافي براي اساتيد جهت پرداختن به اين مقوله مهم اتخاذ شود، افزايش ارتباط اساتيد با كارشناسان فناوري آموزشي و افراد متخصص در حوزه هاي تخصصي مثل طراحان آموزشي، ويراستاران، طراحان گرافيك، كارگردانان و كتابداران و ... به هدايت مؤثر استادان در اين زمينه كمك شاياني مي كند و مشكلات اين نوع آموزش را در حوزه مدیریتی مرتفع مي سازد.
در زمینه چالش زیرساخت سازمانی چند نفر از اساتید آموزش از راه دور معتقد بودند که پایهریزی یک روش آزمون و ارزیابی داخلی به دست سازمان مربوط برای تعیین میزان موفقیت در جهت نیل به اهداف است. در این مرحله، تغییرات لازم در برنامه یا انجام مراحل مختلف آن بررسی میشود به گونهای که سازمان را در رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده خود یاری رساند. آنچه مهم است پیشبینی تغییرات رفتاری حاصل از اجرای برنامه بین دانشجویان و دستاوردهای آموزشی و اقتصادی آن است. بررسی نمونههای انجام شده نیز میتواند در تعیین خطمشیهای اجرای آموزش الکترونیکی مؤثر باشد. در اتخاذ استراتژی مناسب برای پیادهسازی آموزش الکترونیکی باید ابتدا اهداف دقیقاً مشخص و سپس محتوای آموزشی به صورت مناسب و کامل آماده گردد و بالاخره یک روش امتحان و اندازهگیری در کارهای انجام شده وجود داشته باشد.
در زمینه زیرساخت ارتباطی یکی از اساتید مصاحبه شونده به ضعف ارتباطی استاد و دانشجو در کلاس مجازی اشاره کرده و بیان نمودند که یکی از چالشهاي موجود در آموزشهاي از راه دور، مسئله خودآموزي است. از آنجاکه در این روشدانشجویان کمتر به کلاسمیآید مسئول آموزش و یادگیري خود است. دانشجو علاوه بر اشکال غایی که براي کتاب خواندن و آموختن مطالب و موضوعات دانشگاه دارد، گرفتار نوعی اشکال روشی براي آموختن است. او یاد نگرفته است که خود چگونه بیاموزد، اعتماد بهنفس براي چنین رفتاري را از خود نشان نمیدهد و اصولاً در پیشینه تعلیمی او خودآموزي وجود ندارد. از سوی دیگر بیان گردید که عدم تعامل استاد و دانشجو منجر به کاهش ارتباطات می گردد و مانعی برای رشد فردی دانشجویان محسوب می گردد.
چالش دیگر زیرساخت فرهنگی است. از نظر برخی از اساتید ضعف اطلاع رسانی، ضعف در آییننامهها و قوانین مربوط به آموزش الکترونیکی و عدم اعتماد دانشجویان به این شیوه آموزشی که نیازمند آگاهسازی و توجه بیشتر مسئولان دانشگاه است. آموزش مجازی نیاز به زمان و فرهنگ سازی بیشتری دارد. بعضی از اساتيد نگرانند که با ورود یادگيری الکترونيکی به کلاس درس، نقش آنان (بویژه نقش حاکميتيشان) کمرنگ میگردد. از سوی دیگر برخی چالش زیرساخت فرهنگی را عدم تغییر نگرش سنتی، عدم اعتماد به فناوری اطلاعات و عدم فرهنگ ارزشیابی دانشجویان به شیوه الکترونیکی بیان کرده اند.
در رابطه با آخرین مولفه شناسایی شده تحت عنوان زیرساخت ابزاری وفناوری در متون مصاحبه چنین مواردی بیان گردیده است: استفاده از تجهیزات و امکانات پیشرفته امکان ارائه اطلاعات و دانش را با کیفیت بهتر و بالاتر فراهم می سازد. همچنین لازم است یک شبکه مخابراتی برای انتقال دیجیتالی اطلاعات ایجاد شده باشد. محتوای آموزشی که با استفاده از انتقال صدا، تصویر و متن ارایه می شود باعث بهرهگیری موثر از ارتباطات دوطرفه بین مدرس و فراگیران و نیر کیفیت ارایه دوره آموزشی به بالاترین سطح خود می شود.
4- نتیجه گیری و پیشنهادها
هدف تحقیق شناسایی چالشهای توسعه آموزش از راه دور از منظر اساتید دانشگاه پیام نور میباشد که براساس نتایج حاصله، 2 بعد، 7 مؤلفه و 50مفهوم برای چالشها شناسایی شد. یافته های تحقیق نشان داد زیرساخت های فناوری وابزاری، فرهنگی، آموزشی و شخصیتی از چالش ها و موانع توسعه آموزش الکترونیکی دانشگاه پیام نور هستند. موانع زیرساخت آموزشی از بیشترین موانع توسعه آموزش الکترونیکی در دانشگاه پیام نور می باشد. در دانشگاه مجازي، به دلیل فقدان توجه به مسائل چالش برانگیز درسی وآموزشی، زمینه خلاقیت و در نتیجه توسعه تولیدات علمی کاهش می یابد. دانشجوي مجازي به علت ضعف های آموزشی غالباً به لحاظ نگارش و خلاقیت ضعیف می شود که در نتیجه آن سواد دانشجو و کیفیت دانش به لحاظ نوآور بودن زیر سؤال می رود. این یافته با تحقیقات نیکولاس (2010)، فیپس و مریسوتیس18(2011)، گان19(2011)، درگاهی(1390)، زارع(1392) و شهنوازی (1396) همخوانی دارد. نیکولاس(2010) در مورد مانع زیرساخت آموزشی در تحقیق خود نتیجه می گیرد که یادگیري از طریق فضاي مجازي، در مراحل اولیه شناختی متوقف می شود، به طوري که یادگیرنده به دلیل عدم ارتباط مستقیم با استاد و ضعف محیط آموزش در پرورش خلاقیت، به مراتب بالاتر یادگیري نظیر تبحر،خبرگی، استادي عملی نمیرسد(14). همچنین زارع(1392) نیز در تحقیق خود به موانع آموزشی وفرهنگی نظام الکترونیکی در دانشگاه های علوم پزشکی تاکید می کند(32).
یافتهها نشان داد چالش دیگری که اساتید دانشگاه پیام نور به عنوان مانع توسعه آموزش از راه دور بیان کردهاند ابزاری و فناوری میباشد، این یافته با تحقیقات امامی(1389)، درگاهی(1390)، شهنوازی (1396)، زارع (1390) همخوانی دارد. این دیدگاه نشان می دهد آموزش از راه دور از جنبه تکنولوژی، سخت افزار و نرم افزار و وسایل مورد استفاده کامل و دردسترس همه دانشجویان نیست و نیاز به تکنولوژی بیشتری دارند. همچنین رضوانی و درگاهی(1391) در تحقیق خود به موانع ابزاری و تکنولوژی، شخصیتی و آموزشی تاکید می کنند(33). شهنواری(1396) در تحقیق خود نبود زیرساخت های مناسب فناوری جهت استفاده از یادگیری الکترونیکی موجب شد تا تنها 32/3 درصد از دانشجویان آمادگی در سطح خوب جهت استفاده از نظام یادگیری الکترونیکی داشته باشند(7).
مانع دیگر توسعه آموزش از راه دور، مانع شخصیتی می باشد. چالش زیرساخت شخصیتی بر آموزش از راه دور از این روست که با وجودي که آموزش مجازي در ایجاد فضاي گسترده اطلاعاتی موفق بوده است، اما در پرورش خصایص والاي انسانی نظیر مسؤولیت پذیري در برابر جامعه ودیگران، ارتقاي روابط میان فردي، ارتقاي مهارت هاي شهروندي و به طور کلی رشد و تحول فردي چندان توانا نیست. فضای مجازي بستر تربیت اخلاقی در کاربران از جمله کاربران دانشگاهی را تضعیف می نماید. به علاوه، فضاي مجازي فاقد حضور هویت جسمانی استاد و دانشجو در برابر یکدیگر است و این فقدان، موجب شکننده شدن ارتباطات مجازي و در نتیجه ی کاهش فضاي مجازي هرگز نمی تواند پیوندهاي محکم انسانی را میان، الگوگیری اخلاقی دانشجویان از استاد می شود. این یافته با تحقیقات شهنوازی(1396)، جفرسون و آرنولد20 و الغمدی و سامرجی (2016) همخوانی دارد. آنها در تحقیق خود نتیجه میگیرند تعامل بین استاد و دانشجو لازمه یادگیری و منش شخصیتی و فرهنگی در دانشجویان است. چالش دیگر زیرساخت فرهنگی است که به دلیل ضعف اطلاع رسانی، ضعف در آیین نامه ها وقوانین مربوط به آموزش الکترونیکی وعدم اعتماد دانشجویان به این شیوه آموزشی وضعف آموزشی و ا بزاری است که نیازمند آگاه سازی وتوجه بیشتر دولت ومسئولین آموزش وپرورش است. آموزش مجازی نیاز به زمان وکاربیشتری دارد.این یافته با تحقیق کلر و همکاران (2010)، شیک21(2016) و جهانیان (1394) همخوانی دارد آنها در تحقیقات خود نتیجه گرفته اند که دانشجویان نگرش مثبتی نسبت به آموزش الکترونیکی ندارند. لذا پيشنهاد ميگردد با تطبيق فرايندهاي موجود در دنيا و با استفاده از تجارب كشورهاي سرآمد در اين زمينه مناسبترين روش آموزش الكترونيكي انتخاب و نسبت به پياده سازي آن اقدام شود. از سوی دیگر فرهنگ سازی برای اعضای هيات علمی و مدیران دانشگاهی با برگزاری کارگاه های آموزشی مرتبط توسط مراکز آموزش از راه دور دانشگاه ها ضروری است. ایجاد مقرراتتشویقی و الزامات آموزشی برای ارائه بخشی از محتواهای یادگيری و تعاملات آموزشی از طریق فضای مجازی و سامانه های آموزش الکترونيکی دانشگاهی می تواند تا حد زیادی مقاومتها را در بکارگيری یادگيری الکترونيکیکاهش و رغبت ها را افزایش دهد. همچنين جهت استفاده از هرسيستم فناوري نوين در امور آموزشي، لازم است شرايطي چون ايجاد و توسعه زيرساخت هاي قوي فناوري، تدوين استانداردهاي آموزشي لازم براي ارزيابي آموزشگران و دانشجويان، فرهنگ سازي مناسب و تغيير نگرش سنتي جامعه در امر آموزش، سرمايه گذاري و مشاركت دولت و بخش خصوصي در اين زمينه فراهم شود.
از نظر اساتید دانشگاه پیام نور، آموزش از راه دور در زیرساختهای ارتباطی، مدیریتی و سازمانی مشکل ساز نمی باشند. شاید این یافته تا حدودی به علت دیدگاه متعصب و ملاحظات اساتید در ارائه اطلاعات نسبت به سازمان خود باشد. از محدویت های این مقاله عدم همکاری و دیدگاه متعصبانه و منفی برخی از اساتید در گردآوری اطلاعات و زمانبر بودن انجام مصاحبه بود.
منابع
1- Tarhini, A., Hone, K., Liu, X., & Tarhini, T. (2016). Examining the Moderating Effect of Individual-level Cultural values on Users’ Acceptance of E-Learning in Developing Countries: A Structural Equation Modeling of an extended Technology Acceptance Model. Interactive Learning Environments, 1-23.
2- Bouhnik, D., & Marcus, T. (2006). Interaction in Distance‐Learning Courses. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 57, 299-305.
3- Obeidat, B., Al-Suradi, M., & Tarhini, A. (2016). The Impact of Knowledge Management on Innovation: An Empirical Study on Jordanian Consultancy Firms. Management Research Review, 39(10), 22-42.
4- Daneshvar, Mitra.(2011). Qualifications required by teachers in e-learning, Faculty of Humanities, Tehran.
5- Contreras, J., & Shadi, M. (2015). Assessment in E-Learning Environment Readiness of Teaching Staff, Administrators, and Students of Faculty of Nursing-Benghazi University. International Journal of the Computer, the Internet and Management, 23(1), 53-58.
6- Almajali, D., & Al-Lozi, M. (2016). Determinants of the Actual Use of E-Learning Systems: An Empirical Study on Zarqa University in Jordan. Journal of Social Sciences, 5(2), 1-29.
7- Shahnavazi, Atefeh.(2017). Assessing students' readiness to use e-learning technology. Paramedical and Rehabilitation Sciences of Mashhad, 6(3).
8- Majidi,A.(2011). E-learning. book quarterly, 5(2): 5- 15.
9- Ataran, M.(2011). Globalization of Information Technology and Education. Smart Schools Educational Technology Development Institute.
10- Zameer, Ahmad.(2011). Business Potential at Lowest Economic Strata. Entrepreneurial Tutors, Forthcoming.
11- Keya, A.(2011). Take a look at e-learning. e-learning quarterly.
12- Phipps, R., & Merisotis, J. (2011). Quality on the line: Benchmarks for success in internet-based distance education. Institute for Higher Education Policy, Washington, and DC, 1, 9- 12.
13- Jahaniyan,R.(2015). Assessing the situation of virtual education in e-learning centers of Tehran universities from the students' point of view. Information and Communication Technology in Educational Sciences, 4(8).
14- Nicholls J.(2010). The role of virtual learning environments in UK medical education. Final Report University of Wales College of Medicine. Available from: http://www. ltss. bris. ac. uk/ jules/jtap-623.
15- Keller Ch, Lindh J, Hrastinski S, Casanovas I, Fernandez G. (2010).The Impact of National Culture on E-learning. Educational Media International, 46(1).
16- Gunn H.(2011) Virtual Libraries supporting student learning. Available from: www.iasl-online.org/pubs/slw/july02-gunn.htm.
17- Marshall S, Mitchell G. E‐Learning Process Maturity in the New Zealand Tertiary Sector. Paper presented at the EDUCAUSE in Australasia 2005 Conference:Auckland, April 5‐ 8. 2015.
18- Arkorful V, Abaidoo N. The role of e‐learning, advantages and disadvantages of its adoption in higher education. Instructional Technology, 2015; 12(1), 29‐77.
19- Al-Gamdi, A. M., & Samarji, A. (2016). Perceived barriers towwrds e-learning by factulty members at a recently established university in Saudi Arabia, International Journal of Information and Education Technology, 6(1), 23-28.
20- Wu H, Lin H. A hybrid approach to develop an analytical model for enhancing the service quality of e‐learning, Computers & Education, 2012; 58(4), 1318‐1338.
21- Shaik N. Lowe S. Pinegar K. (2016).A multiple‐item scale for measuring service quality of online distance learning programs, Online Journal of Distance Learning Administration, IX(II).
22- Roy, Andree. (2015). Barriers to e-learning in SMEs - Are they still there? E-learning-Instructional Design, Organizational Strategy and Management. Additional information is available at the end of the chapter http://dx. doi.org/10.5772/61131.
23- Nasiriniya, A., Mahmodi,A., Delgoshai,Y., Badaleh,A.(2018). Identify and explain the dimensions, components and evaluation indicators of e-learning management system in Maskan Bank. Quarterly Journal of Human Resources Education and Development , 5( 17): 93- 114
24- Naderifar,M.,Ghaljaii,F., Jala Agdini, A.,Rezai, N., Salar,A.(2016). Challenges of e-learning in medical sciences: Review of texts. Development of education in medical sciences, 9(23): 102-111.
25- Asghari, M., Alizadeh, M., Kazemi, A., Safari, H., Asghari, F., Bagheri asl, M., Heydarzadeh, S.(2012). Challenges of e-learning in medical sciences from the perspective of faculty members. Yazd Medical Sciences Education Studies and Development Center Magazine, 7(1): 26- 34.
26- Hoseini lorgani, M., Mirarab razi, R., Rezai, S.(2013). Barriers to the development of e-learning in the Iranian education system. Management and Planning in Educational Systems, 1 (1): 47-61.
27- Kelly T, Bauer D. Managing Intellectual capital via e‐learning at Cisco, C. Holsapple (Ed.). Handbook on knowledge management, 2014; 511–532.
28- Gbadeyan, R., & Akinyosoye-gbonda, O. (2010). Barriers to Effective Implementing MBA E-Learning Programme: A Survey, African Journal of Basic & Applied Sciences, 2(5-6):144-152.
29- Tarus, J.K., Gichoya, D., & Muumbo, A. (2015). Challenges of Implementing E-Learning in Kenya: A Case of Kenyan Public Universities. International Review of Research in Open and Distributed Learning, 16(1).
30- Al-Hujran, O., Aloudat, A., Al-Hennawi, H., & Nabeel Ismail, H. (2013). Challenges to E-learning Success: The student perspective. In Proceedings of the 2013 International Conference on Information, Business and Education Technology (ICIBET 2013). Atlantis press.
31- Eshtros,A., Korbin,J.(2014). Principles of qualitative research method: basic theory, procedures and methods. (Translated by Buick Mohammadi), Tehran: Institute of Humanities and Cultural Studies.
32- Zare.M.(2013). Challenges of Electronic Learning Development in Iranian University of Medical Sciences. Master's Thesis, University of Tehran
33- Rezvani, H.,Dargahi, H.(2012). Identifying and categorizing the features of e-learning system based on Kano model in virtual universities of Iran. Training
[1] - استادیار گروه علوم تربیتی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران. مسئول مكاتبات: manijehahmadi@gmail.com
[2] Information and Communications Technology( ICT )
[3] Horton
[4] Dreyfus
[5] . Keller
[6] . Gunn
[7] . Marshall, S. & Mitchell
[8] . Arkorful & Abaidoo
[9] Al-Gamdi & Samarji
[10] Wu and Lin
[11] Shaik
[12] Roy
[13] Kelly and Bauer
[14] Gbadeyan & Akinyosoye-gbonda
[15] . Tarus & et al
[16] Al-Hujran & et al
[17] - Theoretical Saturation
[18] Phipps & Merisotis
[19] Gunn
[20] Jefferson & Arnold
[21] Shaik
