بررسي انتقادات حكيم خواجويي دربارة نظرية وحدت وجود عرفاني
محورهای موضوعی : پژوهش درباره فیلسوفان صدرایی و شارحان و منتقدان ملاصدرامحمود صیدی 1 , محمدجواد پاشایی 2
1 - استادیار گروه فلسفه، دانشگاه شاهد، تهران، ایران
2 - استادیار گروه فلسفه، دانشگاه شاهد، تهران، ایران
کلید واژه:
چکیده مقاله :
«وحدت وجود» بعنوان اساس و بنيان عرفان نظري، در طول تاريخ تفكر اسلامي همواره محل بحثهاي فراواني ميان انديشمندان بوده است. ملااسماعيل خواجويي، از متفكران و متكلمان عصر صفويه و دوران بعد از ملاصدراست كه به نقادي اين نظريه پرداخته و آن را از جهات گوناگون بچالش كشيده است. خواجويي براساس تباين وجودي واجب‌الوجود با موجودات ممكن، وجود مطلق‌نبودن واجب‌الوجود، اقامه نشدن استدلال عقلاني در اثبات وحدت وجود و نارسايي استدلالهاي برخي از عارفان و متصوفان در اثبات وحدت وجود، اين نظريه را نامقبول و نادرست ميداند. اما در پژوهش حاضر بيان شده كه انتقادات خواجويي ناشي از مغالطه و خلط ميان معاني مختلف اصطلاحات علوم فلسفه و كلام با عرفان نظري است؛ هر چند كه در برخي موارد ـ مانند اقامه‌‌نشدن استدلال عقلاني از سوي عارفان در اثبات وحدت وجود— انتقاد او صحيح بنظر ميرسد.
As the basis of theoretical gnosis, oneness of being has provoked several debates among thinkers in the history of Islamic philosophy. Mullā Ismā‘īl Khājūī, one of the thinkers and Mutikallimun of the Safavid period and post-Sadrian era, has criticized this theory and challenged it from different aspects. Khājūī rejects this theory based on the ontological differences between the Necessary Being and possible beings, absence of absoluteness in the Necessary Being, the lack of a rational argument for demonstrating the oneness of being, and the inefficiency of the arguments of some gnostics and mystics on proving this oneness. However, the present study postulates that Khājūī’s criticisms originate in confusing the different meanings of certain key terms in philosophical sciences and kalām with those in theoretical gnosis. Nevertheless, it seems that in certain cases, such as gnostics’ failure in adducing a rational argument for demonstrating the oneness of being, his criticism is justified.
