تأملي در قواعد و روش شناسي تأويل در منظومة عرفاني ابن‌عربي
محورهای موضوعی : مطالعات حوزه عرفان و کلام اسلامی
1 - دانشگاه اصفهان
کلید واژه: تأويل ابن‌عربي ظاهر باطن اشاره سفر ,
چکیده مقاله :
عليرغم برخي مخالفتها، تأويل را ميتوان روش ابن‌عربي براي شناخت واقع دانست. بحث از قواعد و روش‌شناسي ابن‌عربي در تأويل، هدف اصلي اين مقاله است. أخذ تأويل از حضرت حق، توجه به عقل در عين كافي ندانستن آن، لزوم توجه به معناي الفاظ و قواعد دستوري جملات، توجه به نصوص و ظواهرآيات از جمله اصول و قواعد حاكم بر تأويل‌پژوهي ابن‌عربي است. او تأويل را امري ذو مراتب ميداند. نزد او معناي تأويلي تنها يكي از وجوه معاني كلام است و با تأويل، متشابه از تشابه خود خارج نميشود و لذا عارف هميشه در بيان اشارتهاي خويش جانب احتمال را رعايت ميكند. ابن‌عربي، روش خود و عرفا را اشارت در مقابل تفسير مينامد و ضمن منتسب دانستن اين شيوة بيان به حضرت حق، دو وجه براي انتخاب اين روش ذكر ميكند. او تفسير را از وجهي همان اشاره و از وجهي ديگر مغاير با آن ميداند. يكي از اهداف مهم ابن عربي از بيان تأويل، تشويق و تهييج مخاطب براي سفر و سلوك است. بيان مباني عرفاني و استناد به آيات، احاديث و روايات از مشخصه‌هاي ديگر بيانهاي تأويلي اين عارف بزرگ است.
In spite of some disagreements, t’awil or esoteric exegesis can be considered to be Ibn Arabi’s methods of learning about the reality. This paper mainly discusses his principles and methodology in t’awil. Some of the principles dominating Ibn Arabi’s study of t’awil include obtaining interpretation from the Truth, favoring the intellect while considering it to be insufficient, emphasizing the meanings of words and structural rules underlying the formation of sentences, and paying attention to the text and outward meaning of Qur’anic verses. He maintains that t’awil is a multi-level task. For him, it only reveals one aspect of the meanings of words, and an ambiguous sentence does not lose its ambiguity through t’awil. Therefore, gnostics should always be cautious in expressing their allusions. Ibn Arabi calls this method of his and other gnostics as allusion as opposed to interpretation. While attributing this method of expression to Almighty Truth, he refers to two aspects in choosing it. He views interpretation the same as allusion form one aspect and different from it from another aspect. One of the important purposes of Ibn Arabi in t’awil is encouraging and prompting his addressees to become involved in spiritual wayfaring. Some of the other features of t’awili expressions of this prominent gnostic include stating gnostic principles and referring to Qur’anic verses, hadiths, and traditions.
ابراهيمي، حسن، «بررسي تأويلات ابن عربي دربارة آيات خلود و جاودانگي عذاب در قرآن»، مطالعات عرفاني، شماره 10، 1388.#
ابن تركه، صائن الدين علي بن محمد، شرح فصوص الحكم، قم، بيدار1378.#
ابن‌عربي، الفتوحات المكيه، 8 جلدي، بيروت، دارالفكر، 1427ق.#
ابن‌عربي، فصوص الحكم، تحقيق عاصم ابراهيم كياني، بيروت، دارالكتب العلمي، 1424ق.#
ابن‌عربي، كتاب السفار عن نتائج أسفار، حيدر آباد، دائرة المعارف العثمانيه. 1948.#
ابو زيد، نصر حامد، چنين گفت ابن عربي، ترجمة احسان موسوي خلخالي، تهران، نيلوفر، 1385.#
اشرف امامي، علي، «تأويل از ديدگاه ابن عربي»، معارف، شماره 2، 1381.#
چيتيك، ويليام، معرفت‌شناسي و هرمنوتيك از منظري عرفاني، ترجمة پيروز فطورچي، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي، 1391.#
حكمت، نصرالله، متافيزيك خيال در گلشن راز شبستري، تهران، فرهنگستان هنر، 1385.#
شبستري، شيخ محمود، گلشن راز، تصحيح پرويز عباس داكاني، تهران، الهام،1376.#
شاكر، محمد كاظم، روشهاي تأويل قرآن، قم، بوستان كتاب،1381.#
عفيفي، ابوالعلا، شرحي بر فصوص الحكم، ترجمة نصرالله حكمت، تهران، الهام، 1380.#
كاشاني، عبدالرزاق، تأويلات القرآن (تفسير منسوب به ابن عربي)، بيروت، دار احيا التراث العربي، 1422ق.#
گيرو، پي ير، نشانه شناسي، ترجمه محمد نبوي، تهران، آگاه، 1380.#
لوري، پي‌ير، تأويلات القرآن از ديدگاه عبد الرزاق كاشاني، ترجمه زينب پودينه آقائي، حكمت، تهران، 1383.#
محمود الغراب، محمود، رحمة من الرحمن في تفسير و اشارات القرآن، 3ج، دمشق، مطبعه نضر، 1989.#
ناجي حامد، «بررسي و تحليل تأويلات نوحي از منظر ابن عربي»، پژوهشهاي ادب عرفاني، شماره 26، 1393.#
نصري، عبدالله، راز متن، تهران، آفتاب توسعه، 1381.#
