ابن سينا و مسئله جاودانگي نفس
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی واژگان (اتیمولوژی) فلسفی
قاسم پورحسن
1
(دانشگاه علامه طباطبايي)
کلید واژه: ابن‌سينا ارسطو نفس تجرد بقا و جاودانگي ,
چکیده مقاله :
برخلاف تصوير رايج، ابن‌سينا نه پيرو محض ارسطوست و نه صرفاً شارح آراء وي. ابن‌سينا فيلسوفي مستقل، برجسته و مسلمان ايراني است. وي در پرتو نقدها به فلسفه يونان و ارسطو، درصدد شكلدهي گسست معرفتي بنيادين و طرح‌ريزي شالوده‌هاي حكمت مشرقي است. يكي از موضوعات متنازع فيه، مسئله نفس، جوهريت، تجرد و جاودانگي آن است. ابن‌سينا آراء ارسطو در اين سه موضوع را نابسنده دانسته كه دچار كاستيها، اشتباهات و خلطهاست. وي ميكوشد تا با نقد ديدگاه ارسطو، طرحي جديد از مسئله نفس بدست دهد. ابن‌سينا با نقد تعريف ارسطو از نفس آغاز كرده، با جرح و رد براهين بقا پيش رفته و سرانجام نظريه‌يي بديع در موضوع جاودانگي نفس تدوين نموده است. اين نظريه پشتوانه‌يي بنام «اجل البراهين» ابن‌سينايي دارد. هدف اصلي نوشتار حاضر، بررسي آراء ارسطو، ايرادات ابن‌سينا بر آنها و نشان دادن ساحتهاي ابتكاري ابن‌سينا در مسئله نفس ميباشد. نگارنده نشان ميدهد كه دستاورد ابن‌سينا، راهي جديد در مسئله نفس و بدن را گشوده و تلقي استمرار آراء ارسطو در ميان فيلسوفان اسلامي، تلقي نادرست است. ابن‌سينا را بايد آغازگر بحثهاي بنيادين در موضوع نفس و جاودانگي آن قلمداد كرد.
Unlike the prevailing idea, Ibn Sina is neither a loyal advocate of Aristotle nor a mere commentator of his ideas. He is an independent, distinguished, and Muslim Iranian philosopher. In the light of the criticisms targeted at Greek philosophy and Aristotle’s ideas, Ibn Sina intended to develop a new form of epistemology and lay the foundations of oriental philosophy. One of the controversial issues among thinkers is the problem of the soul and its trans-substantiality, immateriality, and immortality. Ibn Sina considers Aristotle’s ideas in this regard to be inadequate and contaminated with defects, mistakes, and confusion. Through criticizing Aristotle’s definition of the soul, Ibn Sina tries to introduce a novel approach to the problem of the soul, while rejecting the arguments of survival and finally devising a new theory concerning the immortality of the soul. The purpose of the present paper is to explore Aristotle’s ideas and Ibn Sina’s objections to them and also reveal the latter philosopher’s innovative ideas concerning the problem of the soul. The writer tries to demonstrate that Ibn Sina’s achievement regarding the issue of the soul and body is, in fact, a new solution to this problem. He also aims to show that it is a mistake to assume that Islamic philosophers still continue to follow Aristotle’s ideas. Ibn Sina must be considered as a pioneer in fundamental arguments on the subject of the soul and its immateriality.
ابن‌رشد، تلخيص النفس، قاهره، چاپ اهواني، 1950 م.
ابن‌سينا، معراج نامه، مقدمه و تصحيح وتعليق نجيب مايل هروي، مشهد، بنياد پژوهشهاي اسلامي آستان قدس، 1362.
ابن‌سينا، الاشارات و التنبيهات، ترجمه و شرح حسن ملكشاهي، تهران انتشارات سروش، 1388.
ابن‌سينا، التعليقات، مقدمه، تحقيق و تصحيح، حسين موسويان، تهران مؤسسه پژوهش حكمت و فلسفه ايران، 1391.
ابن‌سينا، المباحثات، تحقيق و تعليقه محسن بيدارفر، قم، انتشارات بيدار، 1371.
ابن‌سينا، الرسائل، ترجمه ضياء‌الدين درّي، تهران، انتشارات مركزي، 1360.
ابن‌سينا، الشفاء، مقدمه ابراهيم مدکور، قم، منشورات مکتبة آية‌الله مرعشي، 1404 ق.
ابن‌سينا، الاضحويه، ترجمه، تصحيح و تعليق و مقدمه حسين خديوجم، انتشارات اطلاعات، 1364.
ابن‌سينا، رساله النفس، مقدمه مرسي عميد، چاپ تهران، 1331.
ابن‌سينا، النجاة، چ 2، المکتبة تهران المرتضويه، 1362.
ارسطو، مابعدالطبيعه، ترجمه شرف‌الدين خراساني، تهران، انتشارات حكمت، چ 5، 1389.
ارسطو، درباره نفس، ترجمه عليمراد داودي، تهران، انتشارات حکمت، چ 5، 1389.
افلاطون، دوره آثار، ترجمه محمد حسن لطفي و رضا کاوياني، تهران، شرکت سهامي انتشارات خوارزمي، چ 3، 1380.
برهيه، اميل، تاريخ فلسفه قرون وسطي و دورة تجدد، ترجمه يحيي مهدوي، تهران انتشارات خوارزمي، چ 2، 1380.
حائري مازندراني، ملاصالح، حکمت بوعلي، تهران انتشارات علمي، ج 1، 1362.
ژيلسون، اتين، فلسفه اسلامي و يهودي، ترجمه حسن فتحي، تهران، انتشارات حكمت، 1385.
سهروردي، مجموعه مصنفات شيخ اشراق، ج 3، الواح عمادي، تصحيح و تحشيه و مقدمه سيدحسين نصر، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگي، 1372.
سهروردي، مجموعه مصنفات شيخ اشراق، ج 3، پرتونامه، تصحيح و تحشيه مقدمه سيد حسين نصر، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگي، 1372.
ملاصدرا، الحکمة المتعالية في الاسفار الاربعة، بيروت داراحياء التراث العربي، 1981م.
ملاصدرا، مفاتيح الغيب، انجمن حکمت و فلسفه ايران، 1363.
ملاصدرا، شواهدالربوبية في‌المناهج السلوكية، مقدمه، تصحيح و تعليق آشتياني، بوستان كتاب، چ 4، 1386.
ملاصدرا، رساله العرشيه، تصحيح غلامحسين آهني، تهران، انتشارات مولي، 1361.
ملاصدرا، رساله العرشيه، ترجمه غلامحسين آهني، اصفهان، انتشارات مهدوي، بي تا.
ملاصدرا، مجموعه رسائل فلسفي، رساله حشرالاشياء، تحقيق و تصحيح و مقدمه سعيد نظري توكلي؛ باشراف استاد سيد محمد خامنه‌اي، تهران، انتشارات بنياد حكمت اسلامي صدرا، 1389.
ملاصدرا، زادالمسافر، قم، انتشارات بوستان کتاب، 1380.
ملاصدرا، شرح و تعليقه بر الهيات شفاء، تصحيح، تحقيق و مقدمه نجفقلي حبيبي؛ باشراف استاد سيد محمد خامنه‌اي، تهران، انتشارات بنياد حكمت اسلامي صدرا، چ 1، 1382.
ملاصدرا، المبدأ و المعاد، تصحيح، تحقيق و مقدمه محمد ذبيحي و جعفرشاه‌نظري؛ باشراف استاد سيد محمد خامنه‌اي، تهران، انتشارات بنياد حكمت اسلامي صدرا، چ 1، 1381.
الطوسي، خواجه النصيرالدين، شرح الاشارات والتنبيهات، تحقيق حسن‌زاده آملي، قم، مؤسسه بوستان کتاب، 1383.
فارابي، رسائل فلسفي، باورهاي قلبي، ترجمه سعيد رحيميان، تهران، شرکت انتشارات علمي و فرهنگي، چ1، 1378.
كاپلستون، فردريك، تاريخ فلسفه، ج 1، ترجمه جلال‌الدين مجتبوي، انتشارات علمي و فرهنگي و سروش، 1380.
مصباح‌يزدي، محمد تقي، آموزش فلسفه، سازمان تبليغات اسلامي، ج 2، 1372.
نوسباوم، مارتا، ارسطو، ترجمه عزت‌الله فولادوند، تهران، طرح نو، چ 2، 1380.
Aristotle (1955), On Youth, Old Age, Life and Death and Respiration, Ross Translation, Oxford.
Kenny, Anthony(2002 ), Aquinas on Being , Oxford University Press Inc.
