بررسی و ارزیابی اخلاقی از تعدیل قرارداد در حقوق ایران و فقه امامیه
محورهای موضوعی : اخلاق و تربیت اسلامیپوراندخت عزیزی 1 , نجاد علی الماسی 2 , طیب افشارنیا 3
1 - دانشگاه آزاد اسلامی، دبی، امارات متحده عربی
2 - دانشگاه آزاد اسلامی, تهران
3 - دانشگاه آزاد تهران غرب
کلید واژه: اخلاق, تعدیل قرارداد, حقوق, فقه امامیه, ایران.,
چکیده مقاله :
به رغم پذیرش اصل لزوم قراردادها در تمام نظام‌های حقوقی و لزوم احترام به مفاد تراضی طرفین، تأثیر حوادث اجتماعی و اقتصادی در فاصله انعقاد تا اجرای قرارداد، انکارناپذیر است. در اصل آزادی قراردادها، در صورت بروز حوادث غيرقابل پيش‌بيني و تغيير بنيادي در اوضاع و احوال زمان انعقاد عقد، امكان فسخ و يا تجديدنظر براي طرفي كه با دشواري و يا ضرر غيرمتعارف روبرو شده تحت عنوان تعدیل قرارداد فراهم گردیده‌است. با توجه به اینکه اصل آزادی قراردادها ریشه در مبانی اخلاقی دارد، بنابراین تبیین مبانی اخلاقی حقوق قراردادها هم در مذاکرات و انعقاد و اجرای آن و هم در ایجاد محدودیت‌ها برای اصل آزادی اراده و حاکمیت اراده موثر خواهد‌بود. مطالعه نهادهایی مثل دارا شدن بلاجهت، منع سوء استفاده از حق، منع اضرار به غیر، غبن و سایر نهادهای مزبور به وضوح نشان می‌دهد که مبنای اصلی و عمده آنها مبانی و اصول اخلاقی است. از این رو در پژوهش حاضر پس از بسط فضای مفهومی موضوع تحقیق به بررسی تعدیل قرارداد و اصول حاکم بر آن خواهد پرداخت. روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی و گردآوری اطلاعات بصورت کتابخانه ای می باشد. با توجه به یافته های پژوهش تعدیل قرارداد مفهومی است که هم در قوانین ملی و هم در فقه اسلامی پذیرفته شده‌است، زیرا اصل آزادی قراردادی، قراردادن هر شرط صحیحی را در قرارداد برای طرفین قرارداد مجاز می‌شمارد در فقه امامیه با تمسک به سه قاعده فقهی «نفي عسر و حرج»، «لاضرر» و «میسور» امکان تعدیل قرارداد وجود دارد اما در حقوق ایران بر اساس« نظریه غبن حادث» و « نظریه تغییر اوضاع و احوال» می‌توان تعدیل قرارداد را پذیرفت.
In spite of the acceptance of the principle of contractual necessity in all legal systems and the need to respect the conflicting provisions of the parties, the impact of social and economic events between the conclusion of the contract and the enforcement of the contract is undeniable. In principle the freedom of contracts, In the event of unforeseen events and a radical change in the circumstances of the conclusion of the contract, the possibility of termination or revision has been provided to the party experiencing unforeseen difficulties or losses as a modification of the contract. Given that the principle of contract freedom is rooted in ethical principles, Thus, clarifying the ethical principles of contract law will be effective both in negotiating and concluding and enforcing it, and in limiting the principle of free will and sovereignty. The study of institutions such as possession of property, prohibition of abuse of power, prohibition of harm to others, indecency, and other institutions clearly show that their main and major basis are ethical principles and principles. Therefore, in the present study, after expanding the conceptual space of the research topic, we will examine the modification of the contract and its governing principles. The research method is descriptive-analytical and data collection is in libraries. According to the research findings, modification of the contract is a concept that is accepted in both national law and Islamic jurisprudence, Because the principle of contractual freedom permits the parties to the contract to impose any correct condition in the contract, it is possible to modify the contract in Imamieh jurisprudence by resorting to the three jurisprudential principles of " the juristic rule of “negation of harm and difficulty ", " prohibition of detriment " and " the juristic rule of “what is possible " but in Iranian law Modifications to the contract can be accepted on the basis of " occurredlesion theory " and "theory of change of circumstances".
ابن عابدین، محمدامین. (1415). رد المختار علی الدر المختار شرح تنویر الابصار. جلد 5. لبنان. نشر بیروت، جلد 5، بیروت. ص 345.
ابن‌منظور ، محمدبن مکرم. (1332). لسان‌العرب. جلد 15. بیروت. نشر داربیروت. ص 473
ابوالقاسم نجم الدین جعفربن الحسن (محقق حلّی). (1383). شرایع الاسلام همراه با تعلیقات سیدصادق شیرازی. جلد 1. چاپ هفتم. تهران. نشر استقلال. ص 389.
احمدي واستاني، عبدالغني. (1363). شرح مختصر بيانيه‌هاي الجزاير ، مجله حقوقي بين المللي، شماره 1. ص50.
امامی، سید حسن. (1386). حقوق مدنی. ج1. تهران. نشر اسلمیه. ص203.
امامی، سیدحسن. (1396). حقوق مدنی. جلد 2. تهران، نشر اسلامیه. چاپ سی ام. ص 576.
آهنگران، محمدرسول. زند، حمیدرضا. زرگرپور، فاطمه. (1392). واکاوی مبانی مشروعیت مالکیت معنوی و سیر تحولات سیاست کیفری در حفظ حریم آن. پژوهش‌های فقهی. دوره نهم. شماره3.
بندرریگی، محمد. (1372). فرهنگ جدید عربی_فارسی، (ترجمه منجد الطلاب). تهران. انتشارات اسلامی. ص 168.
پولادی، ابراهیم. (1389). مهریه و تعدیل آن. چاپ اول، تهران،.نشر دادگستر. ص 103.
جعفر زاده، میرقاسم. (1385). مباني فقهي مشروعيّت حقوق فكري. مجله تخصصی الهیات و حقوق. سال ششم. شماره. 87-84.
جعفري لنگرودي، محمدجعفر.(1361). دايره‌المعارف‌حقوق‌مدنی.تهران. نشر دانشگاه تهران،.ص246.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1388). دائره المعارف حقوق مدنی و تجارت. جلد 1. چاپ اول. تهران،.گنج دانش. ص 754.
جورجیو، دل‌وکیو. (1386). فلسفه حقوق. (ترجمه جواد واحدی). چاپ دوم. تهران. نشر میزان دادگستر. ص 270.
حسین آبادی، امیر. (1388). تعادل اقتصادی در قرارداد. مجله تحقیقات حقوقی. دوره 22. شماره 20. ص35.
الحسین العاملی، سیدمحمدجواد. (1994). متفاج الکرامه. جلد4. قم. نشر آل البیت قم. ص607.
خوئینی، غفور. شمس‌اللهی، عطیه. ذوالفقاری، سهیل. (1392). تعدیل قرارداد در اثر کاهش ارزش پول. پژوهش حقوق خصوصی، سال دوم، شماره 4.
دهقانپور، محمدصادق. (1391). تعديل قضايي قرارداد. پايان‌نامه کارشناسي رشد حقوق خصوصي. دانشگاه آزاد ميبد. ص151.
ژرژ، ریپر. قاعده اخلاقى در تعهدات مدنى. چاپ دوم، ص76. به نقل از: جوان، دكتر موسى: مبانى حقوق، نشر رنگين تهران. (1326). ج1، ص194.
سلطانی نژاد، قربانعلی. (1384). تعدیل قرارداد پیمانکاری. پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد.
شهيدی، مهدي. (1377). تشكيل قراردادها و تعهدات. تهران. نشر حقوق‌دان. ص122.
شهيدي، مهدي. (1388). سقوط تعهدات. تهران. نشر دانشگاه شهيد بهشتي. ص 154.
صادق مقدم، محمدحسن. صفایی، سیدحسین. (1390). تغيير در شرايط قرارداد، چاپ سو. تهران. نشر ميزان. ص290.
صادقی مقدم، محمدحس. (1390). تغییر در شرایط قرارداد. تهران. نشر میزان،.چاپ سوم. ص 288.
صادقی‌مقدم، محمدحسن. (1379). مطالعه تطبیقی تاثیر تغییر اوضاع و احوال بر قرارداد و راحل حقوق ایران. مجله حقوقی بین المللی. شماره 25. ص207.
صفایی، سید حسین. (1382). دوره مقدماتی حقوق مدنی (قواعد عمومی قراردادها). جلد 2. نهران. نشر میزان. ص 328.
عادل جبري، محمدحبيب. (2004). التنفيذ العيني الالتزامات العقديه. مصر.نشر دارالفكر الجامعي.
عبدالملکی، قاسم. (1379). تعدیل قرارداد: مطالعه تطبیقی. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق دانشگاه تهران. ص151.
عمید، حسن. (1362). فرهنگ فارسی. چاپ هجدهم. تهران، نشر امیرکبیر. ص 325.
فخار طوسی، جواد. (1380). مباحث برون فقهی پژوهش در تعدیل قرارداد. مجله فقه اهل بیت. سال هفتم. شماره27. ص97.
فیصل، سعیدیان. (1389). قلمرو نظريه تغيير اوضاع و احوال در فقه اسلامی و حقوق ایران. فصلنامه فقه و مباني حقوق اسلامي، سال ششم. شماره19. صص 99-98.
فیض، علیرضا. (1367). مبانی فقه و اصول. چاپ اول. تهران. نشر دانشگاه تهران. ص 270.
كاتوزيان، ناصر. (1374). نظريه عمومي تعهدات. تهران نشر يلدا. ص36.
کاتوزیان، ناصر. (1390). فلسفه حقوق: تعریف منابع حقوق، چاپ چهارم. تهران. شرکت سهامی انتشار. ج 2. ص 744.
کاتوزیان، ناصر. (1392). حقوق مدنی: معاملات معوض- عقود تکمیلی- بیع- معاوضه- اجاره- قرض. چاپ 12. تهران. نشر سهامی انتشار. ص 710.
کاتوزیان، ناصر. (1393). دوره حقوق مدنی: قواعد عمومی قراردادها: آثار قرارداد. جلد سوم. تهران. نشر میزان. ص 408 .
ماده 421 قانون مدنی. اگر کسی که طرف خود را مغبون کرده‌است تفاوت قیمت را بدهد خیار غبن ساقط نمی‌شود مگر اینکه مغبون به اخذ تفاوت قیمت راضی گردد.
مرادی، خدیجه. (1391). تحلیل مبانی تعدیل قضایی در حقوق ایران و فقه امامیه. نشریه فقه و مبانی حقوق اسلامی. دوره 46. شماره 2. ص 337.
مسکویه‌رازی، ابوعلی. (1383). تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق. قم. نشر بیدار. ص 190.
موسوی بجنوردی، سیدحسن. (1374). قواعد الفقهیه. جلد 5. قم. نشر الهادی. ص 255.
ميرزانژاد جويباري، اكبر. (1389). حقوق مدني تطبيقي. تهران. نشر سمت، چاپ سوم. ص78.
همایون، مافی. (1387). تحلیلی بر عملکرد دیوان داوری دعاوی ایران_آمریکا. نشریه حقوق و سیاست. دوره 10. شماره 24. صص 223-177.
173 |
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 192- 173
بررسی و ارزیابی اخلاقی از تعدیل قرارداد
در حقوق ایران و فقه امامیه
پوراندخت عزیزی 1
نجاد علی الماسی 2
طیب افشارنیا 3
چکیده
به رغم پذیرش اصل لزوم قراردادها در تمام نظام‌های حقوقی و لزوم احترام به مفاد تراضی طرفین، تأثیر حوادث اجتماعی و اقتصادی در فاصله انعقاد تا اجرای قرارداد، انکارناپذیر است. در اصل آزادی قراردادها، در صورت بروز حوادث غيرقابل پيش‌بيني و تغيير بنيادي در اوضاع و احوال زمان انعقاد عقد، امكان فسخ و يا تجديدنظر براي طرفي كه با دشواري و يا ضرر غيرمتعارف روبرو شده تحت عنوان تعدیل قرارداد فراهم گردیده‌است. با توجه به اینکه اصل آزادی قراردادها ریشه در مبانی اخلاقی دارد، بنابراین تبیین مبانی اخلاقی حقوق قراردادها هم در مذاکرات و انعقاد و اجرای آن و هم در ایجاد محدودیت‌ها برای اصل آزادی اراده و حاکمیت اراده موثر خواهد‌بود. مطالعه نهادهایی مثل دارا شدن بلاجهت، منع سوء استفاده از حق، منع اضرار به غیر، غبن و سایر نهادهای مزبور به وضوح نشان می‌دهد که مبنای اصلی و عمده آنها مبانی و اصول اخلاقی است. از این رو در پژوهش حاضر پس از بسط فضای مفهومی موضوع تحقیق به بررسی تعدیل قرارداد و اصول حاکم بر آن خواهد پرداخت. روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی و گردآوری اطلاعات بصورت کتابخانهای میباشد. با توجه به یافتههای پژوهش تعدیل قرارداد مفهومی است که هم در قوانین ملی و هم در فقه اسلامی پذیرفته شده‌است، زیرا اصل آزادی قراردادی، قراردادن هر شرط صحیحی را در قرارداد برای طرفین قرارداد مجاز می‌شمارد در فقه امامیه با تمسک به سه قاعده فقهی «نفي عسر و حرج»، «لاضرر» و «میسور» امکان تعدیل قرارداد وجود دارد اما در حقوق ایران بر اساس« نظریه غبن حادث» و « نظریه تغییر اوضاع و احوال» می‌توان تعدیل قرارداد را پذیرفت.
واژگان کلیدی
اخلاق، تعدیل قرارداد، حقوق، فقه امامیه، ایران.
[1] . دانشجوی دکترای رشته حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسلامی، دبی، امارات متحده عربی.
Email: azizi.iran@gmail.com
[2] . استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، ایران.
Email: nalmasi@ut.ac.ir
[3] . استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق واحد تهران غرب، تهران، ایران.
Email: afsharnia59@gmail.com
تاریخ دریافت: 10/8/1398 پذیرش نهایی: 28/10/1398
