مقایسۀ اعمال‌نفوذ ناروا در حقوق انگلستان با اکراه و اضطرار در حقوق ایران
محورهای موضوعی : فقه مدنی حقوق خصوصیمحسن اسماعیلی 1 , کاظم شعبانی 2
1 - دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران
2 - دانش آموختۀ مقطع کارشناسی ارشد حقوق خصوصی دانشگاه امام صادق (ع
کلید واژه: نفوذ ناروا, اکراه, اضطرار, عیوب اراده, معاملات اضطراری اکراهی.,
چکیده مقاله :
چکیده: در حقوق انگلستان دادگاه‌های انصاف به دلیل محدودیت دایرۀ اکراه و به‌منظور جبران خسارت زیان‌دیدگان، قاعدۀ نفوذ ناروا را ایجاد کرده و گسترش داده‌اند. این نهاد حقوقی، مستند قانونی شخصی واقع می‌شود که در امضای عقد تحت نفوذ شدید دیگری، مثلاً والدین خود، بوده است؛ بنابراین قانوناً متعهد عقدی که امضا کرده به حساب نمی‌آید. اعمال‌نفوذ ناروا، یكی از دلایل غیرمنصفانه بودن قرارداد است كه موجبات قابلیت ابطال آن را فراهم می‌كند. اکراه و اضطرار موجود در فقه و قوانین ما تا حدودی از ارادۀ افراد ضعیف و تحت تأثیر حمایت می‌کنند. اکراه در صورت تهدید و منتفی شدن رضا موجب عدم نفوذ قرارداد می شود. اضطرار نیز به‌طورکلی تأثیری در صحت معامله ندارد و فقط رافع مسئولیت کیفری است. از سوی دیگر، سوءاستفاده از اضطرار و معاملات اضطراری اکراهی (یعنی مواردی که اضطرار عمداً توسط دیگری ایجادشده) به نفوذ ناروا شباهت دارند که این دو نیز به‌صراحت مورد تأیید و حمایت مقنن قرار نگرفته‌اند. با بررسی و مقایسۀ این دو نهاد، لزوم اصلاح قواعد مرتبط در نظام حقوقی ما اثبات می‌گردد.
Abstract: In British law, equity courts have created and expanded the principle of “undue influence” due to restrictions with principle of duress to compensate damages imposed on the victims. This legal institution is legally applied in the case of a person who had been under the influence of a third party, his parents for instance, when signing a contract. Therefore he/she is not legally committed to the terms of the contract he has signed. Enforcement of undue influence is one reason for unfairness of the contract and legally sufficient to terminate it. The principle of duress and compulsion in Islamic jurisprudence supports the will of weak and under-influence individuals to some extent. Duress in case of threat and lack of satisfaction will render the contract null and void. Compulsion, in its totality, has no effect on the contract and it only removes penal liability. Only misuse of compulsion and emergency contracts signed under duress (i.e. in cases compulsion has been practiced intentionally by the other party) are similar to the undue influence, neither of which has received outright support by the legislators. After a comparative study of these two legal institutions in Iran and the UK, this paper came to the conclusion that there is a need to reform the principle of duress and compulsion in our legal system.
منابع
- ابن منظور، محمد بن مکرم. (1408ق.) لسان العرب، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ اول.
- احمد بن فارس بن زکریا. (1399ق.) معجم مقایسس اللغه، قم: دارالفکر، چاپ اول.
- امامی، سیدحسن. (1381) حقوق مدنی، تهران: اسلامیه.
- انصاری، شیخ مرتضی. (1415ق.) المکاسب، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
- بروجردی عبده، محمد. (1380) حقوق مدنی، تهران: گنج دانش، چاپ اول.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1340) تأثیر اراده در حقوق مدنی، تهران: بی‌نا.
- ــــــــــ . (1375) دائرة المعارف حقوق مدنی و تجارت، تهران: مشعل آزادی.
- حسن‌زاده، حیدر. (1384) «بررسی تطبیقی اکراه و اعمال‌نفوذ ناروا در معاملات در حقوق ایران و انگلستان»، رسالۀ دکتری، تهران: دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی.
- ــــــــــ . (پاییز و زمستان 1387 و بهار و تابستان 1388) «بررسی اعمال‌نفوذ ناروا و اثر آن بر معاملات در حقوق انگلستان و مقایسۀ آن با حقوق ایران». مجله تحقیقات حقوقی آزاد (دانشکدۀ حقوق دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز)، شماره 2.
- حییم، سلیمان. (1373) فرهنگ انگلیسی ـ فارسی حییم، تهران: فرهنگ معاصر، چاپ سوم.
- خویی، سید ابوالقاسم. (1412ق.) مصباح الفقاهة، تصحیح: میرزا محمدعلی، توحیدی، بیروت: دارالهادی.
- دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت(ع)، (1430ق.) قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی.
- رمضانی نوری، محمود. (1380) فرهنگ حقوقی انگلیسی ـ فارسی مدین، تهران: دژ، چاپ چهارم.
- شعبانی، کاظم. (1395) «نفوذ ناروا در حقوق انگلستان با بررسی تطبیقی در فقه امامیه و حقوق ایران»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق.
- شمیم، علی‌اصغر. (1379) فرهنگ شمیم (امیرکبیر سابق)، تهران: مدبر، چاپ اول.
- شهید ثانی، زین الدین بن علی جبل عاملی. (1413ق.) مَسالِکُ الأفْهام فی شَرْحِ (إلی تَنْقیح) شَرائع الْإسْلام، قم: مؤسسه المعارف الإسلامیه.
- شهیدی، مهدی. (1381) حقوق مدنی 3، تهران: مجد، چاپ اول.
- طباطبایی حکیم، سیدمحسن. (بی‌تا) نهج الفقاهة (تعلیق على كتاب البیع من مكاسب الشیخ الاعظم الانصاری)، قم: 22 بهمن، چاپ اول.
- علامه حلی، حسن بن یوسف. (1404ق.) قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
- غروی اصفهانی، محمدحسین. (1419ق.) حاشیه كتاب المكاسب، قم: چاپ اول.
- کاتوزیان، ناصر. (1380) قواعد عمومی قراردادها، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- ــــــــــ. و ویلیام چرچ. (1352) «غبن در قراردادها»، نشریه دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 17، شمارۀ صفر.
- کاظم پور، سید جعفر. (1392) «نفوذ ناروا و انعکاس آن در حقوق ایران»، فصلنامه تعالی حقوق، دوره جدید، شماره 2.
- گروه مؤلفان. (1378) فرهنگ حقوقی انگلیسی ـ فارسی مجد، تهران: مجد، چاپ اول.
- محقق (مقدس) اردبیلی، احمد بن محمد. (1154ق.) زبدة البیان فی احکام القرآن، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء آثار الجعفریة.
- محقق داماد، سید مصطفی. (1384) قواعد فقه، (بخش جزایی)، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ پنجم.
- مکارم شیرازی، ناصر. (1424ق.) کتاب النکاح، تصحیح محمدرضا حامدی، و مسعود مکارم، قم: مدرسه امام امیرالمؤمنین(ع).
- نائینی، محمدحسین. (1418ق.) منیة الطالب فی شرح المکاسب، مؤلف: نجفی خوانساری، قم: مؤسسه انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چاپ اول.
- نراقی، ملا احمد بن محمدمهدی. (1415ق.) مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، مشهد: مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث.
- Anshburner. (1933) Ashburner's Principles of Equity, Butterworth & Company, Second Edition.
- Anson, William R. (1961) Principles of the English Law of Contract, London: Oxford, Twenty First Edition.
- Cartwright, John. (2013) Contract Law (An Introduction to the English Law of Contract for the Civil Lawyer), Second Edition.
- Cheshire, G. C. & C. H. S. Fifoot & M. P. Furmston. (1972) The Law of Contract, London: Butterworths, Eighth Edition.
- Collins, Hugh. (2003) The Law of Contract, UK: LexisNexis, Fourth Edition.
- Furmston, Micheal. (2007) Chesire, Fifoot & Furmston's Law of Contract, Oxford, Fifteenth Edition.
- Mulcahy, Linda. (2008) Contract Law in Perspective, New York: Routledge-Cavendish, Fifth Edition.
- Poole, Jill. (2006) Textbook on Contract Law, Oxford University Press, Eighth Edition.
- Richards, Paul. (2001) Law of Contract, Longman, Fifth Edition.
- Ruse, Christina & Albert Sydney Hornby. (1991) Oxford Esl Dictionary for Students of American English, Sudan: Oxford University Press, First Edition.
- Smith, John Cyril & Thomas. (1992) A Casebook on Contracts, London: Sweet & Maxwell, Ninth Edition.
- Stone, Richard & James Devenney & Ralph Cunnington. (2011) Text, Cases and Materials on Contract Law, New York: Routledge, Second Edition.
- Treitel, Guenter Heinz. (1989) An Outline of The Law of Contract, London: Butterworths, Fourth Edition.
