بررسی و بازخوانی نظام ساختاری و الگوی شکلگیری باغ خان شوشتر؛ گونه‌ای متمایز از باغ سازی ایرانی
محورهای موضوعی : شهرسازی اسلامی
محمدابراهیم مظهری
1
,
امین مقصودی
2
,
فاطمه پودات
3
1 - استادیار، عضو هیات علمی گروه معماری دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران
2 - دانشجوی دکتری معماری منظر، دانشکده معماری، پردیش هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران
3 - استادیار، عضوهیات علمی گروه معماری، دانشکده مهندسی عمران و معماری دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران
کلید واژه: باغ سازی ایرانی, باغ خان, شوشتر, باغ تک محوری, ساختار ارگانیک, کانال گرگر,
چکیده مقاله :
سنت باغ سازی در محدوده جغرافیایی ایران در طول چندین قرن همواره شامل گونه‌های ارزشمندی از باغ سازی نظیر باغ میوه، باغ رودخانه ای، باغ بیشه و... بوده که علی رغم دارا بودن خصوصیاتی منحصر به فرد، به دلیل تبعیت نکردن از الگوی جامع باغ ایرانی، کمتر مورد مطالعه و شناخت قرار گرفته‌اند. باغ خان در شهر شوشتر، در مجاورت کانال تاریخی گرگر نمونه ای از این دست باغ سازی ایرانی است که به واسطه بستر قرار گیری خاص خود دربردارنده ویژگی‌هایی برجسته ای از باغ سازی ایرانی است. بر همین اساس، این پژوهش با رویکرد کیفی و با استفاده از روش تحقیقی توصیفی- تحلیلی تلاش خواهد نمود که به بررسی و شناخت مولفه ها و خصوصیات سازنده این باغ بپردازد. در این پژوهش به منظور شناخت و مستند سازی اطلاعات مرتبط با باغ خان نظیر اطلاعات طبیعی، تاریخی وکالبدی، از روش فهرست نگاری استفاده شده است. اطلاعات مورد نیاز عمدتا از طریق منابع کتابخانه ای از قبیل نوشته های تاریخی، اسناد و مدارک آرشیوی نقشه ها و تصاویر هوایی گرد آوری شده است. و همچنین در بخشی از فرایند جمع آوری اطلاعات، بررسی‌های میدانی،مصاحبه های شفاهی نیز به کار گرفته شده اند. بر مبنای یافته های این پژوهش، باغ خان، باغی رودخانه‌ای است که از نظر ساختاری می‌تواند در دسته باغ‌های تک محوری قرار گیرد. این درحالیست که به دلیل بستر ویژه قرار گیری باغ، این محور در راستایی غیر مستقیم واقع شده است که ضمن تاثیرگذاری بر نظام‌های سازنده باغ، الگوی ساختاری غیر منتظم و ارگانیکی را برای باغ خان پدید آورده است. همچنین طبق یافته‌های پژوهش فعالیت‌های کشاورزی، تاثیرات فرهنگی دوره قاجار و همچنین خصوصیات بستر پیرامونی از مهم ترین عوامل اثرگذار در شکلگیری الگوی ساختاری باغ خان بوده‌اند.
Gardening tradition in the geographical area of Iran has included valuable types of gardens such as fruit garden, river garden, organic garden etc over past centuries. However, despite having unique features, because of the lack of compliance to the prevalent pattern of the Iranian Garden, these gardens have been relatively less studied and recognized. Khan garden in Shushtar, adjacent to the historic water canal of Gargar, is a remarkable example of such types of Iranian gardening since its unique context contains considerable features of gardening that are very unusual among other types of Iranian gardens. Accordingly, this research will try to study and recognize constructive components and elements of Khan garden through a qualitative approach and using the descriptive-analytical research method. In order to recognize and document information related to Khan garden like natural, historical and morphological data, the research applies the cataloguing technique. The required data are primarily collected through biblio sources such as historical accounts, archival documents, maps, aerial images. Also, field survey and oral interviews in the process of data collecting are employed. Based on research findings, the Khan garden should be perceived as a river garden and structurally could be classified as a uni-axial garden. However, since the specific context of the garden’s position, that axe has been placed on an indirect extension that affects constructive systems of the garden and provides an irregular and organic structure for that. Furthermore, according to other findings, agricultural activities, cultural influences of Qajar time, and surrounding characteristics have been the most significant factors in shaping the structural pattern of the Khan garden.
آل هاشمی، آیدا (1399)، «باغ فتح آباد کرمان؛ جایگاه شاخص اصیل باغ ایرانی در احیای باغ‌های تاریخی ایران»، منظر، شماره 51، تابستان، 6-15.
اعتضادی، لادن (1392)، «دریچه‌ای به باغ ایرانی؛ اهمیت پژوهش‌های همه جانبه در باغ ایرانی»، منظر، شماره 24، پاییز، 6-9.
انصاری، مجتبی،بحتویی، رها، حسینی‌کیا، محمد مهدی،دادگر، مسعود (1392)، «بررسی حس مکان در باغ ایرانی و بوستان‌های امروزین، مطالعه موردی: باغ دولت آباد یزد و بوستان آب و آتش تهران»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 13، پاییز، 5-14.
انصاری، مجتبی، محمودی نژاد، هادی (1386)، «باغ ایرانی تمثیلی از بهشت با تاکید بر ارزش‌های باغ ایرانی دوران صفوی»، هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، شماره 29، بهار، 39-48.
ایرانی بهبهانی، هما، شکوهی دهکردی، ژاله، سلطانی، رضوان (1392)، «روش شناخت و مستند سازی باغ‌های تاریخی ناشناخته ایرانی»، محیط شناسی، شماره 39، بهار، 145-156.
بهادری، محمدرضا (1390)، «معرفی باغ تاریخی شوشتر، تجلی شکوه طبیعت در دل شهر»، مجموعه مقالات پایگاه میراث جهانی سازه‌های آبی تاریخی شوشتر، 59-68.
پورجعفر، محمدرضا، رستمی، ثریا، پورجعفر، علی، رستمی، محسن (1396)، «باغ ایرانی، تصویری عینی از بهشت توصیفی قرآن با تاکید بر سوره واقعه، نمونه موردی: ماهان کرمان، فین کاشان، قدمگاه نیشابور، ارم خان شوشتر»، اندیشه معماری، شماره 1 و 2، پاییز و زمستان، 1 1-14.
پورمند، حسنعلی، کشتکار قلانی، احمدرضا (1390)، «تحلیل علت‌های وجودی ساخت باغ ایرانی»، نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، شماره 47، پاییز، 51-62.
پیرنیا، محمد کریم (1387)، «باغ ایرانی»، گلستان هنر، شماره 12، پاییز، 30-33.
حسینی بهشتی، سید محمد (1387)، «جهان باغ ایرانی»، گلستان هنر، شماره 12، پاییز، 7-15.
حقیقت‌بین، مهدی، علیدوست ماسوله، ساناز (1398)، «مطالعه تطبیقی رمزهای آیینی و فرهنگی در منظر پردازی ایرانی و چینی»، باغ نظر، شماره 77، پاییز، 29-42.
حقیقت‌بین، مهدی، انصاری، مجتبی (1393)، « نمادپردازی در باغ‌های ایرانی در دوره اسلامی و ارتباط آن با باورهای مذهبی سازندگان»، نقش جهان، شماره 14، زمستان، 5-12.
حیدرنتاج، وحید (1394)، «نقدی بر منشا تفکرات الگوی چهاربخشی در باغ ایرانی»، هنر و تمدن شرق، شماره 7، بهار،27-32.
حیدرنتاج، وحید (1396)، « نقش عناصر منظر (آب و بستر جغرافیایی) در شکلگیری باغ بحر الارم بابل»، باغ نظر، شماره 54، پاییز، 5-20.
حیدرنتاج، وحید ،منصوری، سید امیر (1388)، «نقدی بر فرضیه ی الگوی چهارباغ در شکلگیری باغ ایرانی»، باغ نظر، شماره 12، زمستان، 17-30.
خاک‌زند، مهدی، حسینی‌کیا، سید محمد مهدی (1393)، «دست یابی به زبان الگو اسلامی- ایرانی طراحی محیط و منظر»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 17، پاییز، 45-52.
خرم روئی، ریحانه، ماهان، امین (1399)، «باغ ایرانی به مثابه رسانه‌ای تعاملی»، منظر، شماره 51، تابستان، 16-23.
رنجبران، احسان، مهربانی گلزار، محمدرضا، فاطمی، مهدی (1384)، «در آمدی بر شناخت باغ‌های تاریخی بیرجند»، باغ نظر، شماره 4، زمستان، 50-71.
زارعی، محمد ابراهیم ،سلطانمردی، زهره (1396)، «آب در باغ ایرانی؛ بررسی معماری آب و ساختار آب رسانی در باغ چهلستون اصفهان»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 30، زمستان، 43-56.
شاطری وایقان، امید (1399)، «بررسی ساختارباغ‌های ایرانی»، معماری سبز، شماره 19، بهار، 45-68 .
شاکری، مریم (1382)، «آب و باغ ایرانی»، کتاب ماه هنر، شماره 57-58، بهار و تابستان، 130-134.
شاهچراغی، آزاده (1391)، پارادایم پردیس، درآمدی بر بازشناسی و باز آفرینی باغ ایرانی، انتشارات جهاد دانشگاهی، تهران.
شاهچراغی، آزاده (1393)، «بازیابی طرح تک محوری چهارباغ ایرانی»، هویت شهر، شماره 20، زمستان، 17-30.
شیبانی، مهدی، هاشمی زادگان، سید امیر (1395)، «باغ ایرانی، هستی نو شونده»، باغ نظر، شماره 45، زمستان، 5-12.
عسکری، معصومه (1393)، پژوهشی بر باغ خان شوشتر، پایگاه اطلاع رسانی گردشگری شوشتر:Available at: [http://didomac.ir/fa/Home/ShowArticle?articleId=19] Date: 25.08.2019.
عسکری، معصومه، آقائیان، حجت اله (1394)، «سفته، گونه‌ای از آب برهای دستکند در شوشتر»، فصلنامه اثر، شماره 70، بهار، 73-82.
فاطمی، مهدی (1398)، «باغ بهلگرد، نمونه اولیه و الگوی باغ‌های بیرجند»، منظر، شماره 47، تابستان، 13-6.
فرهی فریمانی، مریم، حقیقت‌بین، مهدی (1395)، «واکاوی ادراک ایرانیان در مواجهه با طبیعت (مطالعه موردی؛ بررسی تولیدات علمی در رشته معماری منظر و حوزه هنر و معماری)»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 24، تابستان، 33-42.
فرزین، سامان، خلیل نژاد، سیدمحمدرضا، مرادزاده میرزایی، سعیده، زارعی، علی (1399)، «ویژگی‌های منظر چندعملکردی در باغ ایرانی، مطالعه موردی: میراث جهانی باغ اکبریه»، منظر، شماره 52، پاییز، 6-17.
فلامکی، محمد منصور (1391)، «ایرانیان و باغ، سرزمین‌های باغ ایرانی»، منظر، شماره 21، زمستان، 9-7.
متدین، حشمت اله (1389)، «علل پیدایش باغ‌های تاریخی ایران»، باغ نظر، شماره 15، زمستان، 52-61.
متدین، حشمت الله، متدین، رضا (1394)، « لزوم ایجاد باغ ایرانی»، هنر و تمدن شرق، شماره 7، پاییز، 19-26.
مظهری، محمد ابراهیم، پودات، فاطمه (1393)، «بازخورد مفهوم منظر شهری و ادراک حاصل از تقابل میان عناصر سازنده آن در منظر فرهنگی میراثی شوشتر، مطالعه موردی محور آبشارها تا باغ خان»، پنجمین کنفرانس بین المللی منظر فرهنگی، ایران، تهران.
منصوری، سید امیر (1384)، «در آمدی بر زیبایی شناسی باغ ایران»، باغ نظر، شماره 3، تابستان، 58-63.
موسوی حاجی، سید رسول، تقوی، عابد، شریفی نژاد، ثریا (1393)، «پژوهشی تطبیقی در ساختار کالبدی- فضایی باغ ایرانی»، مطالعات شبه قاره، شماره 21، زمستان، 151-167.
موسویان، سمیه (1398)، «شکلگیری هویت مکان به واسطه ادارکات حسی در باغ ایرانی»، مطالعات ملی، شماره 80، زمستان، 115-134.
میرصفا، سید عبدالله، پورعلی، مصطفی (1399)، «کاربرد الگوی طراحی باغ ایرانی در باغ‌های شمال ایران»، باغ نظر، شماره 91، زمستان، 41-56.
میرفندرسکی، محمد امین (1383)، باغ ایرانی چیست؟ باغ ایرانی در کجاست؟، نخستین همایش باغ ایرانی، ایران، تهران.
نعیما، غلامرضا (1385)، باغ‌های ایران، انتشارات پیام، تهران.
ولی عرب، مسعود (1394)، «تحولات سیاسی و اجتماعی شوشتر در عصر قاجاریه»، فصلنامه علمی- تخصصی تاریخ نامه خوارزمی، شماره 3، زمستان، 151-172.
