ادبیات کودک و ایدئولوژی‌های معاصر
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایرانعیسی امن‌خاني 1 , عایشه خوجه 2
1 - دانشگاه گلستان
2 - دانشگاه گلستان
کلید واژه:
چکیده مقاله :
ادبیات کودک، سابقۀ چندانی در ایران ندارد و توجه به کودک و ادبیات آن به دورۀ مشروطه و تجددخواهی ایرانیان بازمی گردد. آنچه مشخص است، تجدد/ مدرنیته و ایدئولوژی های آن چون لیبرالیسیم، ناسیونالیسم و مارکسیسم در این پیدایش و گسترش بی تأثیر نبوده است. ایدئولوژیک بودن معروف ترین آثار کودک در این دوره («کتاب احمد» و «ماهی سیاه کوچولو») می تواند دلیل درستی این مدعا باشد. به همین خاطر اصلی ترین پرسش در پژوهش حاضر چیستی نسبت میان ایدئولوژی‌های معاصر و ادبیات کودک است؛ برای نیل بدین هدف، دو اثر داستانی کتاب احمد (1311 ه.ق) و ماهی سیاه کوچولو (1347 ه.ش) و همچنین اشعار کتاب های درسی ادبیات فارسی دورۀ پهلوی اول (1320-1304) که هر یک متعلق به یکی از ایدئولوژی های اصلی تاریخ معاصر ایران پیش از انقلاب هستند، بررسی شده اند. ایدئولوژی های معاصر به دلیل فهم متفاوتی که از کودک دارند، هنجارها و الگوهای متفاوتی را نیز برای ادبیات کودک ارائه می کنند. به عنوان نمونه، لیبرالیست ها - که کتاب «احمدِ طالبوف» را با کمی تسامح می توان انعکاس-دهندۀ این ایدئولوژی دانست - ادبیاتی را شایسته کودک می دانند که جنبۀ انتقادی ذهن او را شکوفا سازد. حال آنکه ناسیونالیست ها - اشعار کتاب های درسی کودکان در دورۀ پهلوی متناسب با این ایدئولوژی گزینش شده اند - از کودک سرسپردگی می خواهند و می‌کوشند حس فداکاری و ازخودگذشتگی (و نه نگاه انتقادی) را در کودک نهادینه سازند. مارکسیسم و طرفداران آن به عنوان انقلابی ترین ایدئولوژی معاصر نیز ادبیاتی را شایستۀ کودک می دانست که با آگاه ساختن کودکان (آگاهی طبقاتی و...) آنها را آمادۀ مبارزه و نبرد نهایی برای دگرگون ساختن جامعه سازد.
Children’s literature does not have a long history in Iran and works in this field goes back to the era of Iranian constitutional revolution and the modernization of Iranian society. It is clear that modernism and its ideologies such as liberalism, nationalism and Marxism have contributed to the emergence and development of children’s literature. The fact that how two of the most famous children works of that time (“Ahmad's Book” and “Little Black Fish”) were ideological, can be considered as a proof for this claim. For this reason the main question in the present research is the nature of the relation between contemporary ideologies and children’s literature, and to answer this question two stories, Ahmad's Book (1932) and Little Black Fish (1968) and also the poems in the textbooks of the first Pahlavi era (1925-1941) are studied while each one of them can be assigned to one of the main ideologies in Iran's contemporary history before the Islamic revolution. Due to the fact that different contemporary ideologies have different attitudes towards children, they provide different norms and patterns for children's literature. For example, according to liberalism, which is represented roughly by Talboof’s “Ahmad’s book” the appropriate literature for children is the one that acquaints them with various aspects of critical thinking while nationalism – the poems selected from children’s textbooks in Pahlavi era reflect this ideology- want to create and institutionalize a sense of devotion and sacrifice in children. According to Marxism as the most revolutionary contemporary ideology, the appropriate type of literature for the children is the one that enlightens them (class consciousness, etc.), and make them ready for the final battle to transform the society.
