شناسایی، تحلیل و اولویت¬بندی عوامل کلیدی تأثیرگذار بر باززنده¬سازی حمام¬های ایرانی موردکاوی: حمام تاریخی محتشم کاشان
الموضوعات :مارال محمدی زنجانی 1 , بهناز امین زاده 2
1 - علوم و تحقیقات
2 - تهران
الکلمات المفتاحية: حمام ایرانی, عوامل کلیدی, باززنده¬, سازی, بناها و فضاهای شهری تاریخی, حمام محتشم کاشان,
ملخص المقالة :
بناها و فضاهای شهری تاریخی، پدیده ای است که بسیاری از کشورهای صاحب قدمت کمابیش با آن مواجهند. تحقق عینی عصر «جهانی شدن» و شتاب فزاینده تغییراتی که تمامی شئون زندگی آدمی را فراگرفته است، نه تنها از اهمیت این سرمایه های تاریخی و داشته های فرهنگی نکاسته، بلکه، بحران هویت و سرگردانی جوامع امروزی، نگاه ها را بیش از پیش به میراث به یادگار مانده از نسل های گذشته دوخته است. حمام های ایرانی به عنوان یکی از فضاهای شهری پویا در کانون مرکز محلات قدیمی کشور، از جمله این آثار و بناها به شمار می آیند که در گذشته ای نه چندان دور، کارکردهای متعدد و مختلفی در حوزه های بهداشتی، درمانی، اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و ... داشته اند. امروزه این حمام ها عمدتاً متروکه و بلااستفاده شده، و یا دست کم بخش عمده ای از نقش ها و جایگاه خود را از دست داده اند، در حالی که هنوز برای ایفای بخشی از کارکردهای آن ها جایگزینی وجود ندارد. علاوه بر این، نقش حمام های ایرانی در هویت بخشی و ایجاد احساس تعلق از یک سو، و پتانسیل های اقتصادی آن ها در توسعه گردشگری را نیز نمی توان از خاطر دور داشت. از این رو، تلاش برای بازنده سازی این بناها ـ به معنای فراهم آوردن اقتضایات زمان حال در عین حفظ ارزش ها و هویت بنا ـ ضروری می نماید. بررسی پیشینه‌ی فعالیت‌های معطوف به باززنده‌سازی حمام‌های سنتی ایرانی، گویای آن است که مجموعه‌ی عوامل و شاخصه‌هایی در موفقیت یا شکست آن‌ها مؤثر بوده‌اند. به نظر می‌رسد که فهم نادرست از مؤلفه‌های اثرگذار بر احیای بافت‌های تاریخی بخشی از ریشه‌های توفیق یا عدم توفیق این امر را تشکیل می‌دهد. در این بین پرداختن به چیستی این عوامل و وزن نسبی آن‌ها پرسشی است که در ارتباط با طرح‌ریزی و اجرای مداخلات مرتبط با احیای بناها و بافت‌های تاریخی فرسوده مطرح می‌باشد. این مقاله در پی آنست که از رهگذر شناسایی، تحلیل و اولویت بندی عوامل کلیدی مؤثر بر باززنده سازی حمام های ایرانی، گامی هر چند کوچک در راستای ضرورت های پیش گفته بردارد. این مهم در گام نخست از طریق مطالعات کتابخانه ای، مشاهدات میدانی و انجام مصاحبه با صاحبنظران محقق شده است. پس از شناسایی عوامل مهم تأثیرگذار، لیست عوامل به منظور رتبه بندی با بهره گیری از ابزار پرسش نامه، به قضاوت خبرگان سپرده شده است. داده های به دست آمده، با استفاده از آزمون های آماری و به کمک نرم افزار SPSS، مورد تحلیل قرار گرفته و در نهایت، اهم شاخصه‌های مؤثر در خصوص امر باززنده‌سازی حمام‌های سنتی ارایه گردیده است. شایان ذکر می باشد به منظور افزایش عینیت دستاوردهای پژوهش، کلیه فرآیندها و مراحل با عنایت و توجه به حمام تاریخی محتشم کاشان انجام شده است.
1. اکبری، پریوش؛ لاله، هایده و شجاعی¬اصفهانی علی (1390)، حمام حاج میرحسن قزوین؛ گرمابه‌ای از اوایل دوره قاجار، مجله مطالعات باستان‌شناسی ، دوره 3، شماره 2؛
2. آرشیو اسناد و مطالعات شهرداری منطقه یک (ویژه تاریخی– فرهنگی) استان کاشان؛
3. آرشیو اسناد و مطالعات اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کاشان؛
4. حبیبی، کیومرث؛ پوراحمد، احمد؛ مشکینی، ابوالفضل (1391)، بهسازی و نوسازی بافت‌های کهن شهری، نشر انتخاب، سال1391؛
5. حناچی، پیروز (1391)، مرمت شهری در بافت‌های تاریخی ایران، انتشارات دانشگاه تهران؛
6. خاکی، غلامرضا (1393)، روش تحقیق با رویکردی به پایان¬نامه نویسی، نشر بازتاب؛
7. دانایی¬فرد، حسن؛ الوانی، مهدی؛ آذر، عادل (۱۳۸3)، روش¬شناسی پژوهش کیفی در مدیریت: رویکردی جامع. تهران: صفار، اشراقی؛
8. رسولی¬نسب، کاوه؛ (1390)، طرح مرمت حمام آخوند واقع در بازار ارومیه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه هنر اصفهان؛
9. زیاری، کرامت‌الله؛ رستمی، قهرمان (1390)، باززنده‌سازی شهری (رویکردی به محله‌های تاریخی)، نشر آراد کتاب؛
10. شمسی، وحید (1385)، طرح مرمت و احیای حمام خواجه نصیر و ساماندهی بافت اطراف، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز؛
11. طرح بهسازی و نوسازی بافت فرسوده کاشان، مهندسین مشاور باغ و اندیشه، 1393؛
12. فخار تهرانی، فرهاد؛ طاووسی، محسن؛ انصاری، مجتبی؛ و طبسی، محسن (1386)، بازشناسی ویژگی¬های کالبدی گرمابه¬های ایران در دوره صفوی، مجله هنرهای زیبا، شماره 29، بهار 1386؛
13. لزر زارع، حمیدرضا (1391)، طرح مرمت و باززنده¬سازی حمام سید با تکیه بر ساماندهی محله صوفیان بروجرد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز؛
14. لطفی، علیرضا؛ مسجدی، حسین (1390)، فرهنگواره‌ی گرمابه (با رویکرد به حمام‌های اصفهان)، نشر کتاب آبان؛
15. نقی‌زاده، محمد (1392) فضاهای شهری و عمومی در شهرهای ایرانی، مجله‌ی کتاب ماه هنر، اسفند 1392؛
16. Smolijaninovaite kristina, (2007), a study on historic humans in Istanbul changing aspects of cultural use and architecture, master thesis, , Istanbul technical university;
17. Snare Audrey, (2012), just add water rethinking the urban bath house for contemporary, senior thesis, Syracuse university;
18. www.icomos.org .
