ارزیابی توسعه پایدارشهری و امنیت اجتماعی با استفاده از مدل ردّ پای اکولوژیکی (مطالعه موردی: منطقه 13 شهرتهران)
الموضوعات :سمیه سادات سجادی 1 , عباس ارغان 2 , زینب کرکه آبادی 3
1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران
2 - دانشگاه آزاد سمنان
3 - دانشیار گروه جغرافیا، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران
الکلمات المفتاحية: ردپاي اکولوژیکی, شاخص موران, ضریب جینی, ضریب آنتروپی نسبی شانون, مدل هلدرن,
ملخص المقالة :
استفاده از مدل ارزیابی ردپای اکولوژیکی در لايه های توسعه پایدارشهری جهت تحلیل توسعه امنیت اجتماعی در جوامع شهری یکی از راهکارهای جدید در عرصه مطالعات شهری بوده که در این تحقیق با روش توصیفی ـ تحلیلی از طريق مدل ردپاي اکولوژیک به منظور تعيين ميزان زمين موردنياز شهروندان و با بررسی جغرافیایي مناطق شهری به این تحلیل می رسیم که تا چه حد فضای بوم شناسی و سامانه های زیستی منطقه مذکور، قادر به پاسخگویی و حمایت تمامی فعالیتهای اجتماعی و اقتصادی ساکنان خود می باشد و یا ناپايداري شهري فقط معطوف به مسائل اقتصادي و مصرف مواد، انرژي و خدمات نبوده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که جای پای اکولوژیکی منطقه 13شهرداری تهران معادل 6/2هكتار، به ازاي هر نفر در سال مي باشد. توزيع اين مقدار در پنج گروه اصلي شامل: مواد غذايي32/0، مسكن 25/0، حمل و نقل 39/0، كالاهاي مصرفي 13/0 و خدمات 52/1 می باشد. نتايج اين تحقيق مؤيد اين مطلب است که منطقه13 برای برآوردن نیازهای زیستی و پایداری خویش متکی به خود نبوده و نیازمند دیگر مناطق تهران می باشد. از سوی دیگر، الگوهای توسعه منطقه بنابر محاسبات صورت گرفته از طریق ضرایب جینی و آنتروپی نسبی شانون تا حدودی پراکنده بوده و نابرابری و عدم تعادل در توزیع جمعیت در نواحی شهری آن را نشان می دهد. همچنین، ارقام به دست آمده از شاخص های موران و گری بیانگر این هستند که الگوی رشد شهری تهران متمايل به پراكندگی بوده و به الگوی توزیع تصادفی نزدیک تر است. همچنین نتایج بررسی توسط مدل هلدرن نیز نشان می دهد 11 درصد از رشد فیزیکی منطقه13 در اثر رشد افقی و 89 درصد در نتیجه رشد جمعیت بوده که با استفاده از مدل های فوق در مقاله حاضر، به بررسی شرایط منطقه 13 شهرداری تهران براساس مدل های مختلف ارائه شده، می پردازیم.
1. ارجمندنیا، اصغر(1381)، جای¬پای بوم¬شناختی، مبانی، مفاهیم و راهبردها، فصلنامه مدیریت شهری، سال سوم، شماره 12-11 زمستان و پاییز 1381؛
2. اردشیری، مهیار، شهر و توسعه پایدار، مجموعه مقالات، دانشگاه شیراز، 1380؛
3. اسلامی، غلامرضا؛ مواجهه با مشکلات و توسعه درونزا، نشریه صفه، شماره34، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، 1381؛
4. اکرمی، غلامرضا، طراحی و بازسازی روستاهای بم با نگاه به توسعه پایدار مجموعه مقالات کارگاه تخصصی تدوین منشور توسعه پایدار بم، وزارت مسکن و شهرسازی، تهران، نشر انشاء، 1383؛
5. براند فری، هیلدر (1383)، طراحی شهری به¬سوی یک شکل پایدارتر شهر، ترجمه حسین بحرینی، انتشارات پردازش و
برنامه¬ریزی شهری (وابسته به شهرداری تهران)؛
6. پاگ، سدریک (1383)، شهرهای پایدار در کشورهای در حال توسعه، مترجم: ناصرمحرم¬نژاد،انتشارات مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی وزارت مسکن و شهرسازی؛
7. جعفری، علی (1387)، معرفی شاخص¬های مناسب برای ارزیابی توسعه پایدار شهری و سنجش آن، نشریه علمی محیط و توسعه، شماره سوم، زمستان 1387؛
8. حکمت¬نیا، حسن و نجف موسوی (1385)، کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه¬ریزی شهری و ناحیه¬ای، علم نوین؛
9. دبلیو پی یرس، د،جی دارموزد، (1387)، ترجمه عوض کوچکی و سیاوش دهقانیان و علی کلاهی اهری، دنیای بیکران اقتصاد، محیط زیست و توسعه پایدار، چاپ پنحم، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، 1387؛
10. رحيمي، حسين (1383)، جغرافیا و توسعه پایدار، نشر اقلیدس؛
11. رضوانی، محمدرضا و همکاران (1389)، جای¬پای بوم¬شناختی؛ رویکردی نو برای سنجش اثرات زیست¬محیطی(مفهوم،کاربرد و سنجش آن)، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 20، زمستان 1389؛
12. رهنما، محمدرحیم، و غلامرضا عباس¬زاده (1387)، اصول، مبانی و مدل¬های سنجش فرم کالبدی شهر، دانشگاه مشهد؛
13. زیاری،کرامت¬الله (1378)، برنامه¬ریزی شهرهای جدید، انتشارات سمت؛
14. ساسان پور، فرزانه (1385)، بررسی پایداری کلانشهر تهران با روش جای¬پای بوم¬شناختی، رساله دکتری جغرافیا و برنامه-ریزی شهری، دانشگاه تبریز، به راهنمایی دکتر کریم حسین¬زاده دلیر؛
15. شماعی، علی؛ احمدپور، احمد (1384)، بهسازی و نوسازی شهری از دیدگاه علم جغرافیا، انتشارات دانشگاه تهران؛
16. عباس¬پور، مجید (1386)،ا نرژی، محیط زیست و توسعه پایدار ،جلد اول، مؤسسه انتشارات علمی دانشگاه صنعتی شریف؛
17. عزيزي، محمد مهدي (1385)، تراكم در شهرسازي، اصول و معيارهاي تعيين تراكم شهري، انتشارات دانشگاه تهران؛
18. فرای، هیلدر براند (1383)، طراحی شهری به¬سوی یک شکل پایدارتر شهر، ترجمه حسین بحرینی، انتشارات پردازش و
برنامه¬ریزی شهری (وابسته به شهرداری تهران)؛
19. فریادی،شهرزاد و صمدپور،پریماه (1389)،تعیین تناسب بهینه ی استفاده از انواع شیوه های حمل و نقل به هدف کاهش جای پای اکولوژیک در شهر تهران،مجله محیط شناسی،سال سی و ششم،شماره 54،تابستان 1389.
20. کاظمی محمدی(1387)،ابوالقاسم، بررسی توسعه پایداردر طرح شهر قم،پایان نامه دکتری،دانشگاه تربیت مدرس.
21. کریستین جی اسبرگ (1385)، روش‌های تحقیق کیفی در علوم اجتماعی، ترجمه: پوراحمد، احمد؛ شماعی، علی، انتشارات دانشگاه یزد، چاپ اول؛
22. مرکز آمار ایران (1385)، نتایج سرشماری نفوس و مسکن شهر تهران؛
23. ملکی، سعید (1390)، سنجش توسعه پایدار در نواحی شهری با استفاده از تکنیک¬های برنامه¬ریزی (نمونه موردی: شهر ایلام)، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 21، بهار 1390؛
24. مهندسین مشاور (1385)، خلاصه طرح تفصیلی منطقه 13، مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران؛
25. مهندسین مشاور بوم سازان (1385)، “طرح جامع شهر تهران”، شهرداری تهران؛
26. موسی کاظمی محمدی، سیدمهدی (1387)، ارزیابی توسعه پایدار در توسعه شهری، رساله دوره دکتری رشته جغرافیا و
برنامه¬ریزی شهری دانشگاه تربیت مدرس؛
27. مولدان، بدریچ و سوزان بیلهارز (1381)، شاخص¬های توسعه پایدار، ترجمه و تدوین، نشاط حداد تهرانی و دکتر ناصر محرم¬نژاد، انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست؛
28. نصیری، حسین (1379)، توسعه پایدار چشم¬انداز جهان سوم، انتشارات فرهنگ و اندیشه، 1379؛
29. یوله، مصطفی(1391)، ارزيابي پايداري توسعه شهري با روش جاي¬پاي اكولوژيكي، رساله دکتری، دانشگاه تهران؛
30. Pacholsky, Jens.(2000), The Ecological Footprint of Berlin (Germany)for the year 2000, Unpublished PhD Thesis, University of sterling scotlan;
31. Scout .Allen Jan, City,Rivers of the world, Translation, pantea Lotfe Kazemy ,thran publication processing and urban planning;
32. Wackernagel, M(2006),The ecological footprint and appropriated carrying capacity: A tool for planning toward sustainabilit. Vancouver;
33. Wackernagel,M.(2003), Reducing the Capital’s Ecological Footprint, Case Study Convoys Wharf,London;
34. WECD, out commun future , oxford university press, 1987.
