نقش احداث و بهره برداری از سد و شبكه های آبياری در ساماندهی نظام فضايی سكونتگاه های روستايی، مورد: سد مخزنی علويان در نواحی مراغه و بناب (آذربايجان شرقی/ ايران)
الموضوعات :
رسول غفاري راد
1
(دانشگاه شهيد بهشتي- شركت مهندسي مشاور مهاب قدس)
عباس سعیدی
2
(دانشگاه شهید بهشتی)
الکلمات المفتاحية: سد علويان نواحي مراغه و بناب پويش ساختاري- كاركردي جامع نگري ساماندهي نظام فضائي,
ملخص المقالة :
از مهمترين اقدامات توسعه اي براي پاسخگوئي به تقاضاي روز افزون نيازهاي آب شرب، كشاورزي و صنعت، احداث سد است. آثار و پيامدهاي(مثبت و منفي) يك سد، ضمن اينكه به طور مستقیم در تمام عناصرو پديده هايي که بعنوان بخشی از فضاهای جغرافیایی محسوب مي شوند، قابل مشاهده است، داراي علائم و نشانه هاي مرئي و نامرئی مختلفي نيز است، بر اين مبنا، احداث سد داراي ابعادي فضائي بوده و در چارچوب برنامه ريزي فضايي قرار مي گيرد و با توجه به اينكه در نظام هاي مكاني- فضائي، انواع ساختارها (ساختارهاي محيطي، اجتماعي، فرهنگي، سياسي و ...) و كاركردها (كاركردهاي محيطي، اجتماعي، فرهنگي، سياسي و ...) مطرح هستند، لذا بررسي تغييرات ساختاري- كاركردي ناشي از احداث سد و شبكه هاي آبياري، از اين جهت كه موجب ساماندهي نظام فضائي و يا آشفتگي و درهم ريختگي آن گرديده، ضرورت پيدا مي كند. هدف اين تحقيق، بررسي نقش اجرا و بهره برداري از سد و شبكه آبياري علويان(با سپري شدن بيش از بيست و سه سال از زمان بهره برداري آن) در ساماندهي نظام فضائي سكونتگاههاي روستائي است. روش تحقيق بصورت اثباتي بوده و با تلفيقي از روش هاي كمي و كيفي، اطلاعات مورد نياز تحقيق، گردآوري شد. تعداد 370 خانوار نمونه تحقيق با استفاده از فرمول كوكران، به عنوان نمونه آماري، انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل داده ها، از آمار توصیفی و استنباطی(آزمون همبستگی كندال، مجذور كاي استقلال، كروسكال واليس و مان- ويتني ) در نرم افزارSPSS استفاده شده است. يافته هاي تحقیق نشان داد اولاً تغييرات ساختاري- كاركردي ناشي از اجراي طرح، به لحاظ بخشي نگري و اتخاذ رويكرد بالا به پايين، موجب ساماندهي و تحولات نظام فضائي سكونتگاههاي روستائي در گستره جغرافيائي طرح نشده است. ثانياً بين موقعيت استقرار سکونتگاهها نسبت به مكان سد، تقسيمات سياسي- اداري نواحي و تحولات نظام فضائي، رابطه معنادار وجود دارد، بطوريكه احداث سد موجب توسعه نامتوازن و آشفتگي نظام فضائي ميان سكونتگاههاي انساني واقع در بالادست سد(محدوده مخزن) و پايين دست سد (محدوده شبكه آبياري) و نواحي مراغه و بناب، شده است.
1. بهنام، جمشید(1375)، ايرانيان و انديشه تجدد، تهران، انتشارات نشر و پژوهش روزافزون، چاپ اول
2. تقي¬¬¬¬¬¬¬ زاده طبري، اباصالح(1388)، "اصلاحات در مكتب نوسازي(از نوسازي تا پسانوسازي)"، مجله ره آورد سیاسی، تابستان و پاییز 1388، سال هفتم، شماره 24 و 25، صص 91- 106
3. سعيدي، عباس(1393)، "توسعه پايدار: شالوده ها و الزامات"، انتشارات دانشگاه شهيد بهشتي، 1دانشكده علوم زمين، چاپ اول، 1393، صص 61- 91
4. سعيدي، عباس(1391)، "مفاهيم بنيادين در برنامه‌ريزي کالبدي- فضايي(بخش اول)"، فصلنامه برنامه‌ريزي كالبدي- فضائي، شماره 1، زمستان 1391، صص 9- 26
5. سعيدي، عباس(1391)، "پويش ساختاري- کارکردي، رويکردي بديل در برنامه‌ريزي فضايي"، فصلنامة اقتصاد فضا و توسعة روستايي، سال يکم، شمارة 1، پاييز 1391، صص 1- 19
6. سعيدي، عباس و صدوق، سيد حسن (1385)، "نظام فضائي به مثابه جوهرة مطالعات جغرافيائي"، نشريه علمي- پژوهشي جغرافيا، سال چهارم، شماره 10 و 11، پائيز و زمستان 1385، صص 7- 20
7. سعيدي، عباس، كاوه معصومي، عبدالرضا رحماني فضلي و جواد اطاعت(1397): "حكمراني آب و توسعه منطقه اي، مورد: منطقه آبياري كرخه(خوزستان)"، فصلنامة جغرافيا، سال شانزدهم، شمارة 56، بهار 1397
8. شركت مديريت منابع آب ايران (1397)
9. مركز آمار ايران (1395)، داده هاي سرشماري عمومي نفوس و مسكن 1395
10. مظفري نيا، مهدي و همكاران( 1395): "اندیشه شناسی سیاسی نظریه مراحل رشد اقتصادی روستو"، فصلنامه مطالعات ميان رشته اي در علوم انساني، شماره 2، بهار 95، صص 157- 176
11. مهندسين مشاور مهاب قدس (1358): "طرح چندمنظوره صوفي چاي، مطالعات مرحله دوم، گزارش جامعه شناسي"
12. مهندسين مشاور مهاب قدس (1365): "طرح چندمنظوره صوفي چاي، مطالعات مرحله دوم، گزارش نهائي توجيه اقتصادي سد علويان و شبكه آبياري صوفي چاي"
13. Frank Vanclay,(2015),Social Impact Assessment: Guidance for assessing and managing the social imoacts for projects, International Association for Impact Assessment,pp1-107
14. Jansson, Roland,(2014),The effect of dams on biodiversity, Department of Ecology and Environmental Science,Umeå University, Ecological Applications 10, 203-224
15. Kibler, K., D. Tullos, B. Tilt, A. Wolf, D. Magee, E. Foster-Moore, F. Gassert,(2012), Integrative Dam Assessment Model (IDAM) Documentation: Users Guide to the IDAM Methodology and a Case Study from Southwestern China. Oregon State University, Corvallis, Oregon, pp1-90
16. Kirchherr, J. and Charles, (2016), The social impacts of dams: A new framework for scholarly analysis. Environmental Impact Assessment Review, 99-114
17. Leturq, Guillaume (2016), Diffedences and Simlarities in impacts of Hydroeletric Dams between north and south of Brazil, 265-286
18. M. Sait Tahiscioglu and Nermin Anul,(2005), Positive and Negative impacts of dams on the Environment, 759-769
19. Paul Reig, Andrew Maddocks and Francis Gassert (2013), World’s 36 Most Water-Stressed Countries, Published on World Resources Institute
20. Philip H. Brown, Desiree Tullos, Bryan Tilt, Darrin Magee, Aaron T. Wolf (2008), Modeling the costs and benefits of dam construction from a multidisciplinary perspective, Journal of Environmental Management, 1-9
21. Régis Garandeau, Stephen Edwards, Mark Maslin,(2014), Biophysical, socioeconomic and geopolitical impacts assessments of large dams: an overview, 1-16
22. Shirazu Alhassan, Henry,(2008), Large dams:a development imperative, a tyranny of Technology”, or a Subversion of Southern Countries’ Development?, University of East Angelia,School of Developmen studies,1-294
23. United Nations Development Programe, (2016), Local action for the global goals: Promoting innovative conservation and development solutions. New York, NY: UNDP.
24. World Commission on Dams (WCD)(2010), Dams and Development: A New Framework for Decision-Making; Earthscan: London, 1-356
