ارزیابی و تحلیل فضایی پراکنش جمعیت و توزیع خدمات در نواحی شهری تبریز
الموضوعات :هوشنگ سرور 1 , منیژه لاله پور 2 , سولماز سربازگلی 3
1 - علوم انسانی
2 - دانشگاه مراغه
3 - دانشگاه مراغه
الکلمات المفتاحية: پراکنش جمعیت, توزیع خدمات, نواحی شهری, ضریب آنتروپی, تاپسیس,
ملخص المقالة :
امروزه یکی از موضوعات مهم در برنامه ریزی شهرها، بحث توسعه متعادل و متناسب در شهرها و برخورداری مناسب ساکنان شهرها از خدمات شهری می‌باشد. در این میان برنامه ریزان شهری با جمع آوری و تحلیل داده های مکانی و فضایی و انعکاس نتایج به مدیران شهری تلاش می کنند که توزیع خدمات و امکانات شهری به نحوی هدایت شود که به نفع همه اقشار و گروه‌های اجتماعی جامعه باشد و به گونه ای برنامه ها و طرح های توسعه زمینه ساز تحقق عدالت اجتماعی و فضایی در شهرها واقع شوند. پژوهش حاضر، با هدف بررسی ارتباط بین پراکنش جمعیت و توزیع خدمات شهری در 37 ناحیه شهری تبریز و ارزیابی برخورداری نواحی شهری و جمعیت آن، از خدمات شهری صورت گرفته است. روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی می باشد بدین صورت که برای ارزیابی نحوه پراکنش جمعیت از مدل آنتروپی نسبی و ضریب جینی، و برای ارزیابی توزیع خدمات از مدل تاپسیس استفاده شده است. همچنین از آزمون همبستگی برای تبیین رابطه بین جمعیت و توزیع فضایی خدمات استفاده شده است. نتایج بدست آمده از مدل آنتروپی نشان دهنده توزیع و پراکنش موزون جمعیت در نواحی شهری تبریز می باشد. اما نتایج ارزیابی توزیع خدمات شهری در مناطق شهری نشانگر آن است که نواحی مناطق 9و10 تبریز دارای کم‌ترین برخورداری و ناحیه یک منطقه2و3 دارای بیشترین برخورداری از خدمات شهری هستند. همچنین نتیجه ارزیابی همبستگی بین رتبه جمعیت و تأثیر آن در برخورداری از خدمات شهری با استفاده از مدل اسپیرمن در حدود (0.4991) بوده که نشان از وجود همبستگی بین رتبه جمعیت و دسترسی به خدمات شهری دارد.
1. بوچانی، محمدحسین (1385)، «بررسی عدم تعادل‌های فضایی ـ اجتماعی شهر ایلام از دیدگاه توسعه پایدار»، مجله شهرداری‌ها، سال ششم، شماره 73؛
2. حکمت¬نیا، حسن و موسوی، میرنجف (1385)، کاربرد مدل در برنامه¬ریزی شهری و ناحیه‌ای، انتشارات علم نوین، چاپ اول، یزد؛
3. خوش¬روی، قهرمان (1385)، «عدالت اجتماعی و فضایی شهر»، اولین همایش ملی عمران شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، (www.civilica.com)؛
4. ذاکریان، ملیحه؛ موسوی، میرنجف؛ باقری¬کشکولی، علی (1389)، تحليلي بر پراكنش جمعيت و توزيع خدمات در محلات شهري ميبد از منظر توسعه پايدار، مجله پژوهش و برنامه¬ریزی شهری، سال اول، شماره دوم؛
5. زياري، کرامت¬الله (1383)، اصول و روش‌های برنامه¬ريزي منطقه‌ای؛ چاپ سوم، يزد: انتشارات دانشگاه يزد؛
6. صادق¬زاده، محمد (1389)، ساماندهي فضايي- كالبدي شهر ماكو با تأكيد بر كاربري اراضي شهري، پایان¬نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه اصفهان؛
7. عبدی دانشپور، زهره (1378)، «تحلیل عدم تعادل فضایی در شهرها، مورد تهران»، مجله صفه، سال نهم، شماره بیست و نهم؛
8. هادی¬پور، حلیمه¬خاتون؛ فرهودی، رحمت¬الله و احمد پوراحمد (1385)، «معیارهای مؤثر در مرزبندی نواحی مناطق شهری (منطقه یک شهرداری تهران)»، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیایی؛
9. هاروي، ديويد (1379)، عدالت اجتماعي و شهر، مترجم: فرخ حساميان و ديگران، تهران: شركت پردازش و برنامه¬ريزي شهري؛
10. ساوج، مایک و آلن وارد (1380)، جامعه¬شناسی شهری، ترجمهی ابولقاسم پوررضا، تهران:انتشارات سمت؛
11. M.-T. Chu & et al (2006), Comparison among Three Analytical Methods for Knowledge Communities’ Group-decision Analysis, Expert Systems with Applications xxx (2006) xxx–xxx;
12. S. Opricovic, G.-H. Tzeng (2004), Compromise Solution by MCDM Methods: A Comparative Analysis of VIKOR and TOPSIS, European Journal of Operational Research, Vol. 156;
13. Tsai, yu. Hsin (2005), Quantifying Urban form Compactness Versus Sprawl, Urban Studies, Vol. 142, No. 1;
14. M artinez,J,(2009),The use of GIS and indicators to monitor intra-urban inequalities a case Rosario.argentina,habitat international,vol.33,no,1.Pp.387;
15. Dixon J.and ramutsindela,M.(2006),Urban resettlement and environmental justice in cape town,cities,23(2),129-139.
